حضرت فاطمه معصومه(س)، کریمه اهل‌بیت(ع)، شفیعه روز جزا و تنها امامزاده‌ای است که چهار امام معصوم(ع) به زیارت ایشان سفارش کرده و پاداش زیارت بامعرفت ایشان را بهشت دانسته‌اند. به مناسبت سالروز ولادت حضرت معصومه(س) و آغاز دهه کرامت، درباره فضائل وجودی و معنوی و برکات بارگاه مطهر ایشان در قم، با حجت‌الاسلام علیرضا پیروزمند، رئیس مرکز تحقیقات بنیادین فرهنگستان علوم اسلامی قم گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

بحث را با بررسی ابعاد شخصیتی و جلوه‌های وجودی حضرت فاطمه معصومه(س) آغاز کنیم.

حضرت معصومه(س) خواهر تنی امام رضا(ع) و از برجسته‌ترین امامزادگان واجب‌التعظیم هستند. یکی از نشانه‌های جایگاه والای معنوی حضرت معصومه(س)، وارد شدن زیارت‌نامه مأثور از امام معصوم(ع) برای ایشان است. ما تنها سه امامزاده داریم که امام معصوم(ع) برای آن‌ها زیارت‌نامه انشا فرموده‌اند: حضرت عباس(ع)، حضرت علی‌اکبر(ع) و حضرت معصومه(س). یکی از دقایق معرفتی و معنوی زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) این است که با خطاب حاضر به پیامبران و ائمه اطهار(ع) آغاز می‌شود و سپس به حضرت معصومه(س) سلام و اظهار ارادت می‌کنیم، یعنی این‌ها حاضرند و همان‌طور که به حضرت معصومه(س) که در محضرشان هستیم، سلام می‌دهیم، با همان خطاب، ائمه معصومین(ع) را نیز مورد خطاب قرار می‌دهیم و بیانگر این است ارواح طیبه معصومین(ع)، به مقام و مرقد مطهر حضرت معصومه(س) توجه دارند. افزون بر این، مضامین بلندی که در این زیارت‌نامه وجود دارد، به‌خوبی بیانگر سجایای اخلاقی و منزلت معنوی این بانوی بزرگوار است؛ برای نمونه در زیارت‌نامه آن حضرت می‌خوانیم: «شما دارای شأن ویژه‌ای نزد خدای متعال هستید». این شأن مسلماً به‌واسطه پاکی و طهارت باطنی آن حضرت است. مقام معنوی آن حضرت به اندازه‌ای است که امامان معصوم(ع) پیش از ولادت آن حضرت، بشارت آمدنشان را به شیعیان داده بودند. همچنین امید مجاورت و مؤانست و حشر با محمد و آل‌محمد(ع) به واسطه زیارت آن حضرت در زیارت‌نامه ایشان آمده است.

آیا لقب «معصومه» برای این بانوی عظیم‌الشأن، دلالت بر عصمت ایشان دارد؟

خیر، چون آن حضرت جزو ائمه معصومین(ع) نبودند بدیهی است برای ایشان ادعای عصمت نداریم. آن حضرت در خانه اهل‌بیت(ع) رشد کردند و به حدی از تقوا و پرهیز از گناه رسیده بودند که مقامی نزدیک به عصمت داشتند و تالی‌تلو امامان معصوم(ع) یعنی نزدیک‌ترین مقام به معصوم بودند. لقب معصومه هم نشان‌دهنده ارتباط و نزدیکی ایشان به امام معصوم(ع) است.

 حضرت فاطمه معصومه(س)، کریمه اهل‌بیت(ع) و شفیعه روز جزا نیز نامیده شده‌اند. در فرازی از زیارت‌نامه ایشان می‌خوانیم «یا فاطمه اشفعی لی فی الجنة». وجه تسمیه این القاب برای آن حضرت چیست؟

یکی از معتقدات ما شیعیان این است ائمه اطهار(ع)، مقام شفاعت دارند، یعنی به واسطه آبرومندی که نزد خدا دارند، می‌توانند میان ما و خدای متعال واسطه شوند تا رحمت و غفران الهی شامل حالمان شود. اما مقام شفاعت خاص معصومین(ع) نیست و افراد مؤمن نیز به دلیل یاری دین خدا دارای درجاتی از شفاعت هستند. حضرت معصومه(س) با اینکه معصوم نیستند به دلیل شخصیت برجسته معنوی و تقرب به درگاه خدای متعال، منزلت و درجه بالایی در شفاعت دارند و شفاعتشان از بسیاری از مؤمنان دیگر فراگیرتر است. در فرازی از زیارت‌نامه ایشان می‌خوانیم: «ای فاطمه، مرا برای ورود به بهشت شفاعت کن که تو را نزد خدای متعال شأن و مقام برجسته است». این مقام شفاعت، یعنی رسیدگی به شیعیان، یک کرامت است و کریمه بودن ایشان هم ناشی از همین است؛ البته آنچه خصلت کرامت ایشان را مضاعف کرده این است که در طول تاریخ، کرامات و معجزاتی هم از حضرت درخصوص زائرانشان اتفاق افتاده که جلوهایی از شفاعت معنوی ایشان است.

از محدثه و راوی حدیث بودن آن حضرت برایمان بگویید.

محدثه به کسی می‌گویند که اجازه نقل حدیث دارد. هرچند از حضرت معصومه(س) احادیث زیادی در تاریخ ثبت نشده ولی ایشان به درجه‌ای از امانت، انضباط و عدالت -که برای نقل حدیث لازم است- رسیده بودند که اجازه نقل حدیث را داشتند؛ این امر نشان‌دهنده شخصیت علمی و تسلط ایشان به روایات اهل‌بیت(ع) است. ایشان از راویان برخی از احادیث مهم پیامبر(ع) هستند. حدیث غدیر «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» و حدیث منزلت «انت منی بمنزلة هارون من موسی» از جمله آن‌هاست.

چرا در روایات تا این حد به زیارت بارگاه مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) در قم تأکید شده و حتی پاداش زیارت بامعرفت ایشان، بهشت دانسته شده است؟

حضرت معصومه(س) از نادر امامزادگانی هستند که چهار امام معصوم، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع)، به فضیلت زیارت ایشان تأکید کرده و در مضمون مشابهی فرموده‌اند: هر کس حضرت معصومه(س) را در قم زیارت کند، بهشت بر او واجب است. در برخی از این روایات این قید اضافه شده که هرکس حق معرفت حضرت معصومه(س) را بجا آورد، بهشت بر او واجب خواهد شد. علاوه بر این‌ها روایاتی نیز از معصومین(ع) وارد شده که فرموده‌اند: قم حرم ماست. دلیل این همه تأکید به زیارت ایشان، به جز شأن فردی و مقام معنوی و علمی آن حضرت، مرکزیت یافتن قم به عنوان مرکز تشیع در ایران است. بدیهی است وقتی چند امام معصوم، شیعیان را به زیارت حضرت معصومه(س) در قم تشویق کنند، عده زیادی مجاور حضرت می‌شوند و افراد زیادی هم به عنوان زائر از شهرهای دیگر به این شهر رفت‌وآمد می‌کنند و این مسئله سبب صدور فرهنگ اهل‌بیت(ع) می‌شود. در حقیقت اهل‌بیت(ع) به صورت تاریخی شیعیان را راهنمایی می‌کردند تا تشیع در این خطه مورد اهتمام قرار گیرد. چنان‌که از برکت وجود مطهر حضرت معصومه(س) در قم، حوزه علمیه در جوار مرقد مطهر ایشان شکل گرفت و مراجع و روحانیون تراز اولی مانند حاج شیخ عبدالکریم حائری، آیت‌الله العظمی بروجردی و امام خمینی(ره) در این مکان به تحصیل، تدریس و تربیت شاگرادن پرداختند. مدفن برخی از علمای بزرگ شیعه در جوار حرم حضرت معصومه(س) شرافت مضاعفی به این شهر بخشیده و به برکت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) عملاً قم به قطب فقاهت شیعه تبدیل شده است.

خبرنگار: زهرا دلپذیر