احیای زمین، تاب‌آوری در برابر بیابان‌زایی و خشکسالی

روز جهانی محیط زیست همزمان با ۵ ژوئن هر سال گرامی داشته می‌شود. روز جهانی محیط زیست بزرگترین رویداد بین‌المللی محیط زیست است که توسط برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) رهبری می‌شود و از سال ۱۹۷۳ هر ساله برگزار و از سوی میلیون‌ها نفر گرامی داشته می‌شود. شعار سال جاری روز جهانی محیط زیست «احیای زمین، تاب‌آوری در برابر بیابان‌زایی و خشکسالی» است.

طی سال‌های اخیر سازمان حفاظت محیط زیست تلاش کرده است با فعال‌تر کردن دیپلماسی زیست‌محیطی مشارکت‌های کشورها را برای کاهش طوفان‌های گرد و غبار جلب کند.

 علی‌محمد طهماسبی‌بیرگانی؛ دبیر ستاد ملی‌سیاستگذاری و هماهنگی‌ مدیریت‌ مقابله با پدیده گردوغبار در این‌خصوص می‌گوید: در زمینه دیپلماسی گرد و غبار در دولت سیزدهم یک کنفرانس منطقه‌ای با حضور ۱۱ کشور منطقه  و تعدادی دستگاه بین‌المللی و یک کنفرانس بین‌المللی با حضور حدود ۵۰ کشور و ۱۵ نهاد بین‌المللی برگزار کردیم. در هر دو کنفرانس بیانیه‌های خیلی خوبی داشتیم که به موضوعات مرتبط با ایجاد مرکز منطقه‌ای و یک صندوق برای پشتیبانی از اقدامات اجرایی منطقه‌ای و بین‌المللی، اجرایی شدن دو برنامه عمل زیر منطقه‌ای برای غرب، جنوب غرب و شرق و شمال شرق کشور اشاره کرد. به علاوه مباحث کلانی درباره تبادل اطلاعات و تجربیات مطرح شد.

طهماسبی‌بیرگانی اضافه می‌کند: از شهریور تا پایان سال گذشته روی آن خیلی کار شد و در پایان سال گذشته با الهام گرفتن از این بیانیه، پیش‌نویس قطعنامه مقابله با طوفان‌های شن و گردوغبار را تهیه کردیم و درششمین مجمع محیط زیست ملل متحد در نایروبی مطرح شد. با تلاش سازمان محیط زیست، وزارت خارجه و سفارت ایران در نایروبی بعد از نشست‌های طولانی و چند دور مذاکره یکی از کشورهایی بودیم که قطعنامه پیشنهادی آن در مجمع به تصویب رسید و به همه کشورها ابلاغ شد. در حال حاضر اصلی‌ترین کار بین‌المللی ما پیگیری مفاد این قطعنامه است.

دبیر ستاد ملی‌سیاستگذاری و هماهنگی‌ مدیریت‌ مقابله با پدیده گرد و غبار درباره دیگر اقدامات انجام شده برای مقابله با گردوغبار اظهار می‌کند: نشست‌های دوجانبه و چند جانبه‌ای را با مقامات کشورهای سوریه، عراق، عربستان، ترکمنستان، قطر و کویت برگزار کردیم و اجرای تفاهم‌نامه‌های منعقد شده با این کشورها در زمینه مدیریت گردوغبار در دستور کار ماست.

طهماسبی‌بیرگانی در پاسخ به این پرسش که با توجه به اجرایی نشدن تفاهم‌نامه‌های پیشین در سال‌های گذشته به دلیل شرایط منطقه، چه تمهیداتی را برای به اجرا درآمدن تواففات صورت گرفته با کشورهای همسایه برای مدیریت گردوغبار اندیشیده‌اید، می‌گوید: متعاقب تفاهم با کشور عراق گروهی از اعضای ستاد ملی مقابله با گرد و غبار با مسئولیت بنده به عراق سفر و از چند استان بازدید کردیم. در نتیجه این سفر تفاهم‌نامه دیگری ذیل تفاهمنامه قبلی منعقد شد. بر اساس این تفاهم‌نامه قرار شد چند استان در ایران و عراق برای اجرای آزمایشی طرح مقابله با گرد و غبار انتخاب شوند. در ایران استان‌های ایلام و خوزستان و در عراق چهار استان از جمله واسط، ذی‌قار و مثنی تعیین شده است و اقدامات مشترک در این استان‌ها انجام خواهیم داد. کارهای مطالعاتی برای اجرا کردن اقدامات لازم در این استان‌ها در ایران انجام و برنامه‌هایی پیش‌بینی شده و در حال تخصیص اعتبار برای اجرایی کردن آن‌ها هستیم.

وی درباره اقدامات انجام شده در کشور عراق در پی انعقاد تفاهم‌نامه می‌گوید: پیگیری‌های متعددی از مرداد سال قبل انجام شده است و بیش از ۱۰ مکاتبه از طریق وزارت امورخارجه کردیم حتی قرار شد هیئت عراقی به ایران سفر کند و گزارش عملکرد خود را در استان‌های پایلوت ارایه دهد ولی در نهایت سفر لغو شد. ما دو زمان دیگر را برای این سفر پیشنهاد داده‌ایم.

دبیر ستاد ملی‌سیاستگذاری و هماهنگی‌ مدیریت‌ مقابله با پدیده گرد و غبار اضافه می‌کند: قصد داریم از این شیوه برای مشارکت با ترکمنستان در شمال شرق کشور برای مدیریت طوفان‌های گرد و غبار استفاده کنیم.

طهماسبی‌بیرگانی درباره اقدامات دیگر ایران برای مقابله با پدیده گردوغبار می‌گوید: به پیشنهاد ایران روز ۱۲ جولای به عنوان روز جهانی مقابله با طوفان‌های گردوغبار در مجمع عمومی سازمان‌ملل‌متحد با اجماع اعضا تصویب شد، یکی از برنامه‌های ما در سال جاری بزرگداشت این روز است. یک برنامه ملی و چند برنامه استانی به این مناسبت برای آشنایی مسئولان و تنویر افکار عمومی  برگزار خواهیم کرد.

دبیر ستاد ملی‌سیاستگذاری و هماهنگی‌ مدیریت‌ مقابله با پدیده گردوغبار می‌افزاید: شهریور کارگاه آموزشی مشترک را با حضور نمایندگان ارشد کشورهای ذی‌نفع شامل کشورهای حاشیه خلیج فارس، غرب و جنوب غرب و شرق و شمال شرق برگزار خواهیم کرد. بدین ترتیب نمایندگان کشورهای سوریه، عراق، بحرین، امارات، کویت، قطر، عربستان، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان و ازبکستان در کارگاه حضور خواهند داشت و حول اجرای برنامه‌های اقدام مندرج در بیانیه‌های دو اجلاس تهران و قطعنامه مجمع عمومی محیط زیست ملل متعهد برگزار می‌شود.

بخشی‌نگری در بین برخی اعضای ستاد ملی مقابله با گرد و غبار

با توجه به اینکه شعار سازمان حفاظت محیط زیست هفته محیط زیست «سهم من در تداوم حیات» است. طهماسبی بیرگانی درباره نقش مردم در کاهش اثرات خشکسالی و گرد و غبار می‌گوید: اگرچه برخی از عوامل طبیعی تشدیدکننده گرد و غبار هستند  و مدنظر باید قرار گیرند ولی عوامل انسانی اثرگذار بر تشدید و تکرار دفعات وقوع گرد و غبار بهره‌برداران، سیاستگذاران و برنامه‌ریزان هستند و نقش هر دو عامل را باید مد نظر قرار دهیم.  مدیریت نامناسب منابع آب، خاک و منابع گیاهی چه در بخش سیاستگذاری، ‌ چه در بخش برنامه‌ریزی و چه در بخش اقدام هم به مسوولان و اعضای ستاد ملی مقابله با گرد و غبار و کارگروه تخصصی هم به بهره‌بردار بر می‌گردد.

دبیر ستاد ملی‌سیاستگذاری و هماهنگی‌ مدیریت‌ مقابله با پدیده گردوغبار اضافه می‌کند: در همه سیاست‌ها، راهبردها و برنامه‌های ابلاغی ستاد ملی به این مورد توجه کرده‌ و از دستگاه‌ها خواسته‌ایم که از ظرفیت‌های مردمی برای طراحی و اجرای برنامه‌های خود در این زمینه مد نظر قرار دهند.

وی درباره «بخشی‌نگری» در بهره‌گیری از منابع آبی از سوی برخی از اعضای ستاد ملی مقابله با گرد و غبار اظهار می‌کند: قصد تایید وضعیت کنونی را ندارم و باید در راستای کاهش بخشی‌نگری تلاش کنیم. البته این وضعیت خاص کشور ما نیست. بر اساس بررسی‌های انجام شده در اغلب کشورها به‌ویژه کشورهای در حال توسعه ناهماهنگی‌هایی بین دستگاه‌ها وجود دارد. کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی در سال ۷۳ به تصویب رسید ولی هنوز ناهماهنگی بین دستگاه‌ها یکی از اصلی‌ترین علل کمتر موفق بودن آن بوده است، با این حال هر روز باید تلاش کرد تا این بخشی‌نگری کاهش یابد.

طهماسبی‌بیرگانی با اشاره به راهکارهای کاهش عملکرد بخشی در زمینه مقابله با گر وغبار می‌گوید: یک سری سیاست‌ها و راهبرد در ستاد ملی مقابله با گردوغبار تعریف و برنامه اقدام هر دستگاه را در سطح کلان تعیین کردیم و درنخستین جلسه سال ۱۴۰۱ این موارد مصوب و به دستگاه‌ها ابلاغ شد. درحال حاضر پیگیری‌های ما براساس همان سیاست‌ها و راهبردهاست. لازم است بین دستگاه‌ها هم‌افزایی وجود داشته باشد. تا هم‌افزایی به فرهنگ تبدیل نشود، ‌ نمی‌توان انتظار داشت که بخشی‌نگری به‌صورت کامل حل شود. هرچند که ساختارهای سازمانی در کلان کشور بخشی دیده شده و به تبع آن بودجه‌ریزی و تخصیص اعتبار به عنوان یک عامل تسریع و تسهیل‌کننده اقدامات، بخشی دیده شده است، در این شرایط طبیعی است نتیجه به سمت بخشی نگری سوق پیدا کند.