خانواده نهادی اجتماعی است. این جمله را همه فعالان اجتماعی و حوزه خانواده شنیده‌اند و حتی شاید به کار برده‌اند اما به نظر می‌رسد مفهوم آن صرفاً در کلام مانده و کاربست آن نیازمند اهتمام جدی‌تری است. «خانواده» از ابتدای تاریخ تاکنون به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و خاستگاه فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و تاریخ بشر بوده است. دین اسلام به عنوان مکتبی انسان‌ساز، بیشترین توجه را به والایی خانواده دارد، از این رو این نهاد مقدس را کانون تربیت می‌شمرد. نیک‌بختی و بدبختی جامعه انسانی را نیز به صلاح و فساد این بنا وابسته می‌داند و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به آرامش برمی‌شمارد.
گفت‌وگوی ما با دکتر حامد محمدی، عضو هیئت علمی دانشکده زن و خانواده دانشگاه ادیان و مذاهب در خصوص این نهاد مقدس و پیشنهادهایی برای تعالی جایگاه آن در کشور است.
ضرورت بازتعریف خانواده مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی
دکتر محمدی با اشاره به اهمیت خانواده برای زمینه‌سازی جامعه‌ای سالم، می‌گوید: پذیرش این مهم که جامعه یک سیستم پیچیده و در هم تنیده است این امر را به دنبال خواهد داشت که هر تغییری در خانواده موجبات بروز تغییر در جامعه خواهد شد و از دیگر سو هر تغییری در سطح اجتماعی، پیامدها و تأثیراتی بر خانواده و روابط اعضای آن در پی خواهد داشت. بر اساس رویکرد سیستمی، خانواده پدیده‌ای با کارکردها، وظایف و نقش‌های متعدد و بعضاً منحصر به فرد است و در عین حال که روی جامعه اثرگذار است، از آن تأثیر می‌پذیرد. رویکرد سیستمی در مقیاس جهانی با استفاده از نظریه جهانی شدن قابل تبیین است. به واقع در نظریه جهانی شدن، تغییر در یک بخش از جهان موجب تغییر در سایر بخش‌ها، کشورها، شهرها و محله‌ها خواهد شد.
ایشان اضافه می‌کند: جهانی شدن ویژگی‌ها و منابع قدرت را دگرگون و مفاهیمی همچون حکمرانی جهانی را وارد عرصه بین‌الملل کرده است. به واقع جهانی شدن بستری است که گفتمان‌های گوناگون به رقابت با یکدیگر می‌پردازند تا در نهایت گفتمانی که بتواند نظام معنایی خود را در این بستر هژمون کند، پیروز این عرصه رقابتی باشد. گفتمان انقلاب اسلامی ایران نیز در این چارچوب قابل تحلیل است. مفاهیمی چون مردم‌سالاری، حقوق بشر اسلامی، فقه، اجتهاد، امت‌گرایی، دفاع از مظلوم و... در گفتمان انقلاب اسلامی برجسته است. پرواضح است که خانواده ایرانی هم در همین گفتمان قابل بررسی و نیازمند توجه است.
ملزومات صیانت از خانواده در گفتمان انقلاب اسلامی
دکتر محمدی تصریح می‌کند: تقریباً تمام متفکران اجتماعی و متخصصان حوزه خانواده بر این اعتقادند که ورود به دنیای مدرن و قدرت گرفتن ساختارها و سازمان‌های اجتماعی و سیاسی؛ وظایف و کارکردها و روابط موجود در خانواده و حتی شیوه‌های سنتی تشکیل آن را دستخوش تغییر کرده و پرواضح است که این تغییرات از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است. با لحاظ این موضوع باید تأکید کرد تغییر در خانواده، محصول و معلول بروز تغییرات گسترده در سایر پدیده‌های اجتماعی است. بر این اساس، اعتقاد بنده بر آن است که صیانت از خانواده در گفتمان انقلاب اسلامی اگرچه نیازمند تولید و بازتولید مفهومی در ارزش‌ها و مفاهیم نظری مرتبط با خانواده است اما در سطحی وسیع‌تر و با اهمیتی افزون‌تر، نیازمند شناسایی حوزه‌ها و پدیده‌های اجتماعی مرتبط با خانواده و طراحی مداخلات اجتماعی و از آن مهم‌تر اتخاذ رویکرد آینده‌نگری اجتماعی برای تصمیم‌ها و برنامه‌های طراحی شده در آن‌ها هستیم.
عضو هیئت علمی دانشکده زن و خانواده دانشگاه ادیان و مذاهب می‌افزاید: در اکوسیستم اجتماعی، کژکارکردهای یک بخش و یک سازمان می‌تواند تبعات و پیامدهای پیش‌بینی نشده مثبت و منفی روی بخش‌های دیگر سیستم ایجاد کند. به عنوان مثال سیاست‌های مرتبط با فرزندآوری علاوه بر خانواده و فرهنگ‌سازی برای زوجین، نیازمند توجه به اقتصاد، سینما، شبکه‌های اجتماعی، بازی‌های رایانه‌ای، بهداشت و سلامت، اشتغال، مسکن، آموزش و پرورش، بیمه، اسباب بازی، پوشاک، صنعت، اوقات فراغت، ورزش، مدلینگ، موسیقی و... و به دیگر سخن توجه به سبک زندگی و اکوسیستم اجتماعی است. پرواضح است هر کدام از موارد اشاره شده دارای زیرشاخه‌ها و حیطه‌های متعدد و نیازمند اتخاذ رویکردی جامع و البته کاربردی است.
تعالی خانواده در گرو نگاه کلان و سیستمی
ایشان در پایان تصریح می‌کند: بنده بر این اعتقادم که در عصر حاضر هیچ سازمان و نهادی نمی‌تواند این ادعا را داشته باشد که در حوزه خانواده فاقد کارکرد و نقش است. دیدگاه من به خانواده یک دیدگاه موسع و چندسطحی است. برخی نهادها و سازمان‌ها در هسته اول مداخله و تأثیر بر خانواده هستند و برخی دیگر در لایه‌های دوم و سوم. بر اساس آنچه اشاره کردم خانواده از یک طرف با سیاست‌گذاری‌های کلان کشور در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و... کاملاً مرتبط است و از سوی دیگر و در سطح و گستره‌ای وسیع‌تر با تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان در رابطه است.
دکتر محمدی تصریح می‌کند: پرواضح است طراحی هر اقدام و برنامه‌ای برای تعالی جایگاه خانواده در کشور نیازمند توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در سطوح ملی و بین‌المللی است. متأسفانه به نظر می‌رسد هنوز ضرورت توجه به این نگاه کلان و سیستمی در کشور به خوبی روشن و درک نشده است.
نظر شما