بر اساس گزارش های وزارت بهداشت و همچنین انجمن روانپزشکان ایران حدود ۳۰ درصد مردم جامعه ما دچار نوعی از اختلال روانی هستند.این در حالی است که پرداخت هزینه های بالای خدمات روانشناسی و مشاوره امکان برای بسیاری از مردم مقدور نیست.

علی فتحی آشتیانی، رئیس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره در گفت‌وگو با ما ضمن تأیید این موضوع، به راهکارهای خود در این خصوص اشاره می‌کند.

آقای دکتر فتحی آشتیانی، آیا آماری در خصوص شیوع مشکلات روحی و روانی در کشور دارید؟

آمار خیلی دقیقی نداریم؛ طیف اختلالات روانی بسیار گسترده است. شاید بیش از ۳۵۰ نوع مشکل روان شناختی داشته باشیم که بطور دقیق نمی دانیم چند درصد مردم از هر کدام از آن ها رنج می برند. بیشتر آمارهای موجود مبتنی بر داده هایی هستند که در دیگر کشورها انجام شده است. از لحاظ آماری در ایران صرفا روی دو سه نوع اختلال روانی مثل اضطراب و افسردگی کار شده است که نتایج این دو مورد هم با توجه به زمان و ابزار یا روشی که در آن ها بکار گرفته شده چندان قابل استناد نیستند. بنابراین ارایه گزارش در چنین وضعیتی کار اشتباهی است.

در حال حاضر میزان استقبال یا مراجعه مردم به روانپزشکان و مشاوران چگونه است؟

درصد مراجعه کنندگان برای دریافت خدمات روانشناسی و مشاوره بالا است. این موضوع به خوبی نشان می دهد جامعه به این خدمات نیاز دارد.  ضمن اینکه خدمات روان شناختی تنها مربوط به اختلالات روانی نیست؛ بلکه طیف بسیار گسترده ای را در بر می‌گیرد. یعنی کسی که به روانشناس و یا مشاور مراجعه می‌کند الزاما نباید مشکل و یا اختلال روانی داشته باشد چون افراد سالم هم می توانند در برخی از حوزه ها مثل تحصیل، اشتغال،  ازدواج، طلاق و.. به روانشناسان و مشاوران مراجعه کنند و خدمات و مشاوره بگیرند.

از سوی دیگر ما نیاز به روانشناسان و مشاوران بسیار زیادی داریم. در آمریکا به ازای هر هزار خانوار ۷ روانشناس و مشاور وجود دارد. در چین به ازای هر دو هزار خانوار یک روانشناس و در کشورهای اروپایی ۷ تا ۱۵ روانشناس و مشاور به ازای هر هزار خانوار فعالیت می‌کنند. در ایران هم به ازای هر ۱۰۰۰ خانوار به  ۵ روانشناس و مشاور نیاز داریم که در حال حاضر فاصله ما تا رسیدن به این رقم خیلی زیاد است. در واقع اگر بر اساس استانداردها پیش برویم نیاز به حدود ۱۰۰ هزار روانشناس و مشاور داریم، در حالی که در حال حاضر حدود ۲۰ هزار روانشناس و مشاور پروانه اشتغال از سازمان نظام روانشناسی و مشاوره دریافت کرده اند.

از سال ها پیش  بحث  غیر واقعی بودن تعرفه های خدمات روان شناسی و مشاوره  در کشور مطرح می باشد. یعنی از یک طرف مردم از بالا بودن تعرفه خدمات روانشناسی و مشاوره گله می کنند و از سوی دیگر هم ارایه کنندگان خدمات از پایین بودن تعرفه ها ناراضی هستند. ارزیابی تان از تعرفه های سال جاری چیست؟

به پیشنهاد شورای عالی بیمه سلامت کشور و سازمان برنامه و بودجه و بر اساس مصوبه هیئت وزیران در سال ۱۴۰۳ تعرفه خدمات روانشناسی و مشاوره برای مشاوران مقطع کارشناسی ارشد در بخش دولتی ۱۰۸ هزار تومان، در بخش عمومی غیردولتی ۱۴۲ هزار و ۸۰۰ تومان، در بخش خیریه و موقوفه ۲۲۲ هزار تومان و در بخش خصوصی ۳۲۱ هزار تومان تعیین شده است.

همچنین تعرفه خدمات مشاوره و روانشناسی فارغ التحصیلان مقطع دکترا در بخش دولتی ۱۲۷ هزار تومان و در بخش خصوصی ۳۷۸ هزار تومان اعلام شده که هم اکنون در حال اجراست.

ارایه خدمات از دو جنبه ارایه کنندگان و دریافت کنندگان خدمات قابل بررسی است؛ از بُعد نخست، تعرفه های تعیین شده به مدت ۴۵ دقیقه  پاسخگوی هزینه های کلینیک، مطب، آب و برق، شارژ و خدمات نظافت و منشی و... روان شناسان و مشاوران نیست. مثلاً تعرفه یک استاد تمام  روانشناسی ۳۷۸ هزار تومان است که اگر این رقم را با هزینه ای که مردم برای دریافت خدمات به دیگر مشاغل می پردازند، واقعاً بالا نیست. مثلا  مبالغ زیادی به آرایشگر می دهند و هیچ شکایتی هم از این بابت ندارند.   یا عصرها یک پزشک متخصص و یا عمومی می تواند ۵۰ تا ۶۰ بیمار را ویزیت کند اما یک روانشناس فقط می تواند ۵ تا ۶ نفر را ویزیت کند. بنابراین روانشناسان حق هم دارند از تعرفه هایی که برایشان تعیین می شود گله مند باشند.

اما از بُعد دیگر حرف مردم هم در خصوص بالا بودن تعرفه ها درست و بجا است. چون رفع مشکلات روانشناختی به یک جلسه ختم نمی شود. برای مثال فرد برای رفع مشکل خود به طور میانگین باید۱۰ جلسه به روانشناس و مشاور مراجعه کند که اگر این رقم را در ۳۷۸ هزار تومان ضرب کنیم آن وقت هزینه اش بالا می شود. ضمن که گاهی اوقات همسر یا فرزندان فرد هم باید ویزیت  شوند. پیشنهاد ما برای برون رفت از این شرایط در وهله نخست از دولت و در وهله دوم از سازمان های بیمه گر این است که به کمک مردم بیایند و بخشی از هزینه های دریافت خدمات را بپردازند. چون نمی توان مشکلات روحی و روانی مردم را نادیده گرفت و به آن ها گفت که به روانشناسان مراجعه نکنند.

در حال حاضر از مجموع ۱۶ گرایش روانشناختی فقط دو گرایش بالینی و سلامت تحت پوشش بیمه هستند. - این دو مورد هم در بخش دولتی تحت پوشش هستند- برای تحت پوشش قرار دادن ۱۴ گرایش دیگر و بویژه گرایش درمانی آن چه برنامه خاصی دارید؟

این موضوع یکی از مشکلات سازمان نظام روانشناسی و مشاوره هم هست. چون به اعتقاد ما تمام گرایش های روانشناختی با خدمات سلامتی  سرو کار دارند. چه روانشناسی تربیتی باشد، یا روانشناسی عمومی، صنعتی و سازمانی و لازم است همه آن ها تحت پوشش بیمه قرار گیرند. به همین خاطر به صورت جدی بدنبال رفع این مشکل بوده و هستیم.  اخیرا جلسه ای با وزیر بهداشت داشتیم که قرار شده کارگروهی برای این موضوع  تشکیل شود و امیدواریم این اتفاق بیفتد و کار به نتیجه خوبی منتهی شود و همه گرایش های روانشناسی  و مشاوره تحت پوشش بیمه قرار بگیرند.

چرا تا امروز همه گرایش های روانشناسی و مشاوره در کشور تحت پوشش بیمه قرار نگرفته اند؟

تمرکز  نظام سلامت ایران در گذشته روی سلامت جسمانی بوده و کمتر به سلامت روانی، یا سلامت اجتماعی و حتی سلامت معنوی پرداخته است. ما وقتی از سلامت صحبت می کنیم؛ می گوییم سلامتی ۴ بُعد دارد، سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و سلامت معنوی. اما وزارت بهداشت در تمام ۴۵ سال گذشته بیشتر به سلامت جسمانی توجه کرده و بخش عمده هزینه ها  در این بخش صرف شده است.