از آن تاریخ به بعد، سالروز تأسیس این سازمان در نهم مرداد ماه، به عنوان روز اهدای خون نام گذاری شده است. جمع آوری خون از داوطلبانِ اهدای خون، و آماده سازی آن برای نجات بیماران و مصدومین، ایجاد پایگاه در بیمارستان ها و واحدهای سیار و ثابت جهت تهیه خون، ثبت اطلاعات لازم به منظور دعوت برای اهدای خون به هنگام ضرورت و توزیع خون و فرآورده های آن به مراکز درمانی و بیمارستان ها و ... از جمله کارهای سازمان انتقال خون ایران می باشد.
شناخت خون
خون در حرکتی پیوسته و بدون وقفه ، مسیری در حدود 121 هزار کیلومتر را در بدن آدمی می پیماید تا به جریان زندگی دوام بخشد. چنین مسیری طولانی تراز مجموع خطوط هوایی کلیه شرکتهای هواپیمایی جهان است.
آرزوی بشر در طول قرنها برای درمان بیماریها سبب شد تا بتدریج ، پایه دانشی نوین به نام انتقال خون در علم پزشکی گذاشته شود . در بیشتر موارد ، تنها راه نجات مصدومان یا بیماران تزریق خون است . تا به امروز هیچ ماده ای تحت هیچ شرایطی نتوانسته جایگزین این مایع حیات بخش و منحصر به فرد شود و پژوهشگران تاکنون تنها به گوشه ای از اسرار این پدیده شگفت انگیز دست یافته اند . با اندکی دقت و در نظر داشتن عواملی چون ازدیاد جمعیت ، توسعه شهرها ، صنعتی شدن کشور ، افزایش میزان حوادث ، گسترش و تنوع خدمات بهداشتی و درمانی ، لزوم ایجاد و تجهیز مراکز جدید درمانی و بهداشتی و نیز امکان انجام عملهای جراحی تخصصی و پیوند اعضا در داخل کشور ، اهمیت مسئله انتقال خون بخوبی آشکار می شود و از سویی باید به یاد داشت که انسان تنها مولد و مصرف کننده خون خویش و گاهی هم نیازمند به یکی از مشتقات آن است .
بدون تردید خون دارای چنان ظرفیتها و قابلیتهایی است که انسان هیچ گاه نمی تواند ادعا کند که به تمام ویژگیها و مختصات این ماده پر رمز و راز واقف شده است . خون در حرکتی پیوسته و بدون وقفه ، مسیری در حدود 121 هزار کیلومتر را در بدن آدمی می پیماید تا به جریان زندگی دوام بخشد . چنین مسیری طولانی تراز مجموع خطوط هوایی کلیه شرکتهای هواپیمایی جهان است .
خون بافت زنده ای است که در آمد و شد دایمی خود به شصت میلیارد سلول بدن سرکشی می کند و ضمن جمع آوری مواد زاید آنها ، موارد لازم برای ادامه حیات و فعالیت را در اختیار سلولها قرار می دهد . بر خلاف تصور ، خونی که در رگهای آدمی جاری است ، یکنواخت بدون تغییر و تحول نیست و بدین لحاظ است که خون را بافت زنده می شناسند . برای نمونه : به فاصله یک مژه بر هم زدن حدود یک میلیون و دویست هزار از سلولهای قرمز به پایان عمر صد و بیست روزه خود می رسند و در همین زمان مغز استخوان به همان تعداد سلول قرمز تولید و وارد جریان خود می سازد . استخوان ها در طول زندگی انسان ، حدود پانصد کیلوگرم سلول قرمز تولید می کنند و هر سلول تا پایان عمر خود هفتاد و پنج هزار بار از قلب به نقاط مختلف بدن سفر می کند . در وهله نخست ، قلب همانند تلمبه ، خون را به اندامها و بافتها می رساند . جاری شدن خون در رگها به صورت موج های متناوب و مجزا می باشد و بدین ترتیب وظیفه تنظیم حرکت خون به شاهرگها واگذار شده است . در چنین شرایطی خون به تمام بدن می رسد .
ترکیبات خون
خون از عناصر سلولی معلق در پلاسما تشکیل شده و عناصر سلولی آن عبارتند از : گلبولهای قرمز ، گلبولهای سفید و پلاکتها.
میزان حجم این عناصر در خون چهل و پنج درصد است و پنجاه و پنج در صد بقیه حجم خون ، پلاسما می باشد . اما ترکیبات خون عبارتنداز : گلبولهای قرمز و چند لوکوسیت یا گویچه های سفید شامل گرانولیست ، لنفوسیت ، مونوسیت ، پلاکتها و مقداری محلول مانند: کلسترول ، قند ، املاح ، آنزیمها و چربیها که در پلاسما غوطه ورند . برای ثابت ماندن حجم و فشار خون باید غلظت آن همواره تحت کنترل قرار گیرد به همین منظور خون ، میزان آب نوشیده شده را جذب و بخش زاید آن را توسط کلیه ها و پوست دفع می کند . وقتی بدن از نظر آب در مضیقه باشد ، خون از کوچکترین ذرات آب موجود در بدن بهره برداری می کند و با ایجاد حس تشنگی ، آب می طلبد و دلیل احساس تشنگی پس از خونریزی نیز همین است ، زیرا در این حالت حجم و فشار خون در بدن کاهش می یابد و لازم است بلافاصله با ورود آب به بدن فشار خون به حالت اولیه خود باز گردد . مهمترین عمل گلبولهای قرمز ، رساندن اکسیژن از ریه ها به سلولها و بازگرداندن گازکربنیک به ریه ها است . ریه ها با عمل دم و بازدم وظیفه جذب اکسیژن از خارج بدن و دفع گازکربنیک به خارج از بدن را به عهده دارند . مهمترین وظیفه گلبولهای سفید دفاع از بدن در مقابل عفونت و بیماریهاست . برخی از گلبولهای سفید ، باکتریهای مهاجم را در میان می گیرند و آنها را از بین می برند .
دسته ای دیگر از آنان در مقابل بیماریهای مختلف در بدن ایجاد مصونیت می کنند . گلبولهای سفید تک هسته ای در غدد لنفاوی، لوزه ها ، طحال ، کبد و مغز استخوان ساخته می شوند . پلاکتها باعث انعقاد خون در هنگام خون ریزی می شوند و کوچکترین سلول بدن می باشد و عمر آن بین هشت تا ده روز که در مغز استخوان ساخته می شوند . پلاسما ، ضمن رساندن آب و مواد غذایی به سلولها ، حامل مواد پروتئینی و عوامل انعقاد خون ، مواد معدنی و هورمونهای لازم جهت رشد بدن می باشد؛ پلاسما مواد زاید را از سلولها می گیرد و برای دفع به کلیه ها می رساند . هموگلوبین ، ماده ای است پروتئینی و در گلبولهای قرمز وجود دارد و سرخی را به ریه باز باعث می شود .
ار – هاش (R.H)
ار - هاش ساختمان شیمیایی پیچیده و خاصی است که در گلبولهای قرمز خون 90 مردم ایران وجود دارد ،لذا این افراد را (ار - هاش مثبت ) یعنی دارنده این عامل می نامند . در خون بقیه افراد این عامل وجود ندارد و (ار - هاش منفی )هستند . در خون افراد (ار - هاش مثبت ) ماده ضد آن وجود ندارد ، لذا به افراد عامل مثبت می توان هم عامل مثبت و هم عامل منفی تزریق کرد ولی به گروههای منفی باید خون متجانس تزریق شود . چنانچه به افراد گروه منفی خون گروه مثبت برای یکبار تزریق شود حادثه ای رخ نخواهد داد اما در صورت تکرار براساس طبیعت دفاعی بدن که با هر عامل ناشناخته وارده به بدن مبارزه می کند ، خون جدید با ماده ای به نام پادتن مورد حمله قرار می گیرد و عمل( ار – هاش) آن از بین می رود در نتیجه خون جدید در بدن خراب و نهایتا منجر به مرگ شخص می شود .
همچنین گروههای خونی براساس ساختمان شیمیایی موجود در سطح گلبولهای قرمز به چهار گروه O,A,B,AB تقسیم کرده اند . بدین ترتیب هر گروه خونی کاملا اختصاصی می باشد و نباید به انسانی دیگر با گروه خونی نامتجانس تزریق شود.
تاسیس سازمان انتقال خون
تاسیس سازمان انتقال خون ایران در مرداد 1353 با هدف سامان بخشیدن به وضع آشفته خون رسانی و به منظور ترویج فرهنگ اهدا و تهیه و تامین خونبخصوص مبتلایان به (تالاسمی هموفیلی و لوسمی به وجود آمد. این سازمان بتدریج با تاکید بر اصول کلی اهدای داوطلبانه خون و غیرانتفاعی بودن سازمان ، با وضع آئین نامه ها و براساس استانداردهای لازم برای جمع آوری ، انجام آزمایشهای لازم ، نگهداری و توزیع خون و فرآورده های آن به ارائه خدمات به صورت رایگان پرداخت و با ایجاد سرویسهای اختصاصی به شرح زیر به فعالیتهای خود تنوع بخشید :
جمع آوری خون از داوطلبان اهدا و آماده سازی آن برای نجات بیماران و مصدومین ؛
اجرای برنامه های آموزشی به منظور آشنایی مردم بااهدا و انتقال خون؛
ایجاد واحدهای سیار و ثابت در مناطق مختلف شهرها ، ایجاد پایگاه در بیمارستانها و اعزام اکیپ ها به مراکز
تجمع مردم جهت جمع آوری خون ؛
ثبت اطلاعات لازم در مورد اهدا کنندگان خون بویژه گروههای نادر به منظور دعوت از آنان برای اهدای خون به هنگام ضرورت؛
تعیین گروه خون و ( ار – هاش) و انجام آزمایشهای ایمنی از قبیل ایدز ، هیاتیت و سفلیس؛
توزیع خون و فرآورده های آن به مراکز درمانی و بیمارستانها.
در بخش تولید عمده ترین فعالیت سازمان انتقال خون عبارت است از : تهیه و تفکیک فرآورده های مشتق شده از خون ، مانند گلبول قرمز متراکم و شکسته شده ، پلاسما ، پلاکت ، فاکتورهای انعقادی و سایر فرآورده های پلاسمایی مانند آلبومین در غلظت های مختلف ، گاماگلوبولین و غیره ؛
پژوهش در مورد دستیابی به روشهای مناسب برای تهیه فرآورده های پلاسمایی و آنتی سرمها؛
تهیه پلاسما به طریقه پلاسما فرزیس ؛
آزمایش تشخیص و درمان اختلالهای . انعقادی ؛
گروه بندی نسوج برای پیوند اعضا و انتقال گلبولهای سفید ؛
آموزش پزشکان و دانشجویان پزشکی و علوم آزمایشگاهی در موارد مصرف و استفاده صحیح از خون ومشتقات آن ؛
آموزش تکنیسین ها در زمینه انتقال خون و امور وابسته ؛
پژوهش در مورد دستیابی به روشهای مناسب برای انجماد خون و فرآورده های آن در ازت مایع ؛
پژوهشهای اختصاصی در زمینه ژنتیک و ایمونولوژی ، ایمونوشیمی ، شیمی ، پروتئین ها ، سرولوژی ، کرایو بیولوژی و هماتولوژی و غیره .
همان گونه که ذکر شد مراکز انتقال خون ، تولید کننده خون نیستند بلکه فقط خونهای اهدا شده را پس از انجام آزمایشهای لازم و اطمینان از سالم بودن آنها و تهیه فرآورده های مربوطه توسط شبکه خون رسانی به نیازمندان می رساند . به این ترتیب ، نجات جان بیماران نیازمند بستگی به میزان استقبال مستمر مردم از اهدای خون دارد . بدین لحاظ نباید زمان اهدای خون به شرایط خاص همچون سوانح طبیعی یا اجتماعی مانند زلزله و جنگ محدود باشد زیرا در هر روز بلکه هر ساعت هزاران نفر به خون و فرآورده های آن نیازمندند و سازمان انتقال خون برای استمرار بخشیدن به ارائه خدمات به طور دایم و پیوسته به یاری همگانی مردم در جهت اهدای خون نیازمند است . طبقه گفته کارشناسان هر فرد بالغ بین 17 تا 65 سال (با وزن متوسط ) بیش از 5 کیلوگرم ، حدود پنچ و نیم تا شش لیتر خون دارد و با اهدای 250 سی سی تا 450 سی سی از خون خود نه تنها سلامتی خود را به محاطره نمی اندازد ، بلکه ضمن کمک به سلامتی خود نجات بخش زندگی دیگری نیز خواهد شد و خون اهدا شده طی چند ساعت به لحاظ حجم و طی یک تا دو ماه به لحاظ سلولی و گلبولی جبران می شود و از سوی دیگر اهدای خون می تواند در کشف بیماریهای نهفته در اهدا کنندگان کاملا موثرباشد. بنا به تشخیص پزشکان افراد سالم می تواند در هر سال تا 4 بار با فاصله هشت هفته خون اهدا نمایند .
منابع:
1-روزها و رویداد ها. علی بری دیزچی و همکاران: 87-89.
2-روزشمار شمسی. علی حائری و همکاران: 154.
نظر شما