«پایان گشت ارشاد» این تیتری بود که از لابه‌لای صحبت‌های محمدباقر قالیباف در نشست چند روز پیش او با اهالی رسانه درباره آنچه به لایحه حجاب معروف است، روی جلد روزنامه‌ها آمد و با جذابیت‌های رسانه‌ای که داشت، خیلی سریع در قالب خبری یک‌خطی در فجازی همه جا چرخید.

در همان جلسه، رئیس مجلس در پاسخ به پرسشی درباره زمان ابلاغ این لایحه به دولت که حالا پس از رفت و برگشت میان مجلس و شورای نگهبان در ۷۴ ماده و پنج فصل با عنوان قانون «حمایت از خانواده از طریق فرهنگ عفاف و حجاب» نهایی شده، ۲۳ آذر امسال را زمان قطعی ذکر کرد.

طبیعی بود با گذشت زمان و کمتر شدن فاصله دو هفته‌ای تا زمان ابلاغ رسمی این قانون، رسانه‌ها تمرکز و توجه بیشتری روی اخبار و حواشی این قانون بکنند و بخواهند چند و چون مسئله‌ای که حساسیت‌های فراوانی نیز به‌واسطه اتفاقات این چند سال روی آن به‌وجود آمده را به اطلاع عمومِ کنجکاو برسانند.

دیروز انتشار متن این قانون ۳۰صفحه‌ای، بهانه خوبی برای خبرگزاری‌ها، چهره‌ها و فعالان رسانه‌ای شد تا از زاویه دید خودشان به آن نگاه و سعی کنند روایت مدنظر خودشان را همین اول کار روی افکار عمومی سوار کنند. با انتشار این متن که واکنش‌های زیادی را نیز به واسطه برجسته‌سازی‌ها و ریز شدن اهالی رسانه روی جزئیات آن به همراه داشت، می‌شود ملاحظاتی را در نخستین گام‌های اجرایی این قانون که در این مرحله شاید بشود از آن به مرحله رسانه‌ای شدن تعبیر کرد، مطرح کرد.

اصل «تأثیر اولیه» را از دست ندهید

در بیان اولین ملاحظه پس از انتشار خبر زمان ابلاغ و در ادامه، انتشار متن این قانون می‌توان از ضرورت توجه بیشتر به اصل روان‌شناسانه «اثر اولیه» first impression)) صحبت کرد. اثر اولیه در روان‌شناسی، تصویر ذهنی و برداشتی است که یک فرد در اولین مواجهه با دیگری با او پیدا می‌کند. بدیهی است این اثر و شکل‌گیری این تصویر ذهنی می‌تواند درباره مسئله‌ای فراتر از روابط بینافردی و بلکه در نسبت مقولاتی همچون مواجهه با یک قانون نیز مطرح باشد. حال تصور کنید اهمیت این موضوع در قبال قانونی چون حجاب باشد که در این سال‌ها حساسیت‌های فراوانی با تار و پودش سرشته شده است. با قاطعیت می‌توان گفت اگر ادراک عمومی درخصوص چنین قانونی در همین گام اولیه به‌درستی شکل نگیرد، هر قدر هم طراحان این قانون مدعی باشند رویکردی «نرم» را جایگزین برخورد «سخت» کرده‌اند، این قانون به سرانجام نخواهد رسید. هر چند سخن محمدباقر قالیباف در قامت رئیس مجلس درخصوص این قانون و خبرش از اینکه از «گشت ارشاد» مرسوم دیگر خبری نخواهد بود تا حدود زیادی این برداشت اولیه را به سمت مثبت سوق داد ولی انتشار متن این قانون به صورتی خام و بدون پیوست رسانه‌ای فراگیر سبب شد برخی دربرابر آن به‌اصطلاح گارد گرفته یا متأثر از مواجهه با برخی از جزئیات آن، حس مثبتی نگیرند. البته بیان این ملاحظه در عین توجه به این نکته است که بالاخره قانون اساساً چون با مقوله الزام و محدودیت همراه است، خوشی و ناخوشی‌هایی را با خود دارد. به هر ترتیب، الان زمان طلایی برای اقناع افکار عمومی و رفع شبهات و پاسخ به سؤالات آن‌هاست. مسئولان امر باید از قبل برای هر گامی که می‌خواهند برای تحقق قانون حجاب بردارند، طراحی رسانه‌ای داشته باشند و صریح و روشن با مردم صحبت کرده و به مردم در این خصوص اطمینان خاطر بدهند.

قانون حجاب‌ هراسی ممنوع

دومین ملاحظه پس از انتشار این متن را می‌توان در واکنش به برجسته‌سازی برخی رسانه‌ها و افراد فعال در این حوزه نسبت به برخی مفاد این قانون دانست. از دیروز که این قانون منتشر شده، برخی رسانه‌ها ذره‌بین به دست، پی پیدا کردن مقولاتی هستند که تقریباً می‌توان گفت در مقام اجرا استثنا به حساب می‌آیند و قانون‌گذار نیز به‌منظور روشن شدن حدود و ثغور قانون و رفع ابهامات برای جلوگیری از برخورد سلیقه‌ای، آن‌ها را در این متن گنجانده است. نمونه این برجسته‌سازی‌ها را می‌توان در اشاره قانون به اجازه داشتن اتباع خارجی دارای مجوز اقامت رسمی برای امر به معروف و نهی از منکر دانست که موج خبری گسترده‌ای نیز به‌واسطه آن علیه قانون حجاب از این نقطه آغاز شد. البته ناگفته نماند یک دلیل پررنگ کردن این خط خبری، بدل کردن آن به ابزاری برای تسویه حساب با شخص رئیس مجلس پس از اعلام مرزبندی‌هایش با برخی مقولات مرتبط با وفاق در نشست چند روز پیش با اهالی رسانه‌ نیز بود. روی همین حساب هم بود که یک طیف رسانه‌ای رادیکال که در این چند روز حسابی از خجالت رئیس مجلس درآمده بودند، با دست گذاشتن روی برخی جزئیات تحریک‌آمیز این قانون، در مقدمه هر خبری در این خصوص از آن به عنوان مفاد «قانون حجاب ابلاغی قالیباف» تعبیر کردند. باید در نظر داشت تبدیل کردن قانون مهم حجاب به ابزاری برای تسویه حساب سیاسی، نه تنها اختلافات بر سر حدود و ثغور و مرزبندی در مقوله وفاق را حل نخواهد کرد که سبب تشدید شکاف‌های سیاسی میان دولت و مجلس در مسیر همکاری‌های پیش رو خواهد شد. علاوه بر اینکه، قانون‌هراسی کردن برای مقوله‌ای که همه از اعمال نظرهای سلیقه‌ای در خصوص آن گله داشتند، سبب افزایش شکاف اجتماعی شده و دود اختلاف ناشی از آن همچون وقایع دو سال پیش، به چشم همه مردم خواهد رفت.