پنجاهمین سالگرد رحلت آیتاللهالعظمی سیدمحمدهادی میلانی(ره) فرصتی شد برای بازخوانی الگویی از مرجعیت که علم، معنویت، مسئولیت اجتماعی و کنش سیاسی را در یک منظومه منسجم گرد آورده بود. کنگره بزرگداشت این مرجع برجسته شیعه، صبح پنجشنبه در تالار قدس حرم مطهر رضوی و با قرائت پیام تصویری رهبر معظم انقلاب اسلامی آغاز شد؛ پیامی که با تأکید بر نقش اثرگذار آیتالله میلانی در احیای حوزه علمیه مشهد، جایگاه علمی او در جهان تشیع و مجاهدت وی در صیانت از معارف اسلامی، افق مفهومی این رویداد علمی را ترسیم کرد.
کنگرهای با پیام راهبردی
افتتاحیه این کنگره که به همت آستان قدس رضوی و حوزه علمیه خراسان و با حضور آیتالله احمد مروی تولیت آستان قدس رضوی، آیتالله علیرضا اعرافی مدیر حوزههای علمیه سراسر کشور، آیتالله حسین کعبی عضو مجلس خبرگان رهبری و نایبرئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، آیتالله سید احمد خاتمی عضو فقهای شورای نگهبان و نماینده مجلس خبرگان رهبری، آیتالله سید احمد حسینی خراسانی عضو مجلس خبرگان رهبری، آیتالله علیاکبر صادقی رشاد عضو شورایعالی انقلابفرهنگی، آیتالله محمدمهدی شبزندهدار جهرمی عضو فقهای شورای نگهبان و دبیر شورایعالی حوزههای علمیه، غلامحسین مظفری استاندار خراسان رضوی، جمعی از علما و فضلای حوزههای علمیه، مسئولان کشوری و استانی، اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی و پژوهشگران داخلی و بینالمللی برگزار شد.
قرائت پیام رهبر معظم انقلاب در ابتدای مراسم بهمثابه نقطه ثقل افتتاحیه، بر اهمیت بازشناسی شخصیتهایی تأکید داشت که مرجعیت را از سطح پاسخگویی فقهی فراتر برده و آن را به نهادی تمدنساز تبدیل کردهاند. پس از آن، سخنرانان مختلف در بخشهای علمی و تحلیلی، هر یک از زاویهای به واکاوی ابعاد گوناگون شخصیت آیتالله میلانی(ره) از فقاهت و اخلاق تا سیاست و اجتماع و گفتوگوی دینی پرداختند.
متن پیام رهبر معظم انقلاب به کنگره بزرگداشت آیتاللهالعظمی میلانی بدین شرح است:«آیتالله میلانی حدود ۲۰سال در مشهد به فعالیتهای علمی، اجتماعی و سیاسی اشتغال داشتند، اما پس از رحلت ایشان، آنگونه که شایسته بود، نام و یادشان در این شهر برجسته نشد. این بزرگداشت میتواند زمینهساز جبران این کمتوجهی و احیای آثار و اندیشههای ایشان باشد.
آیتالله میلانی از چهرههای برجسته حوزههای علمیه و یکی از قلههای علمی حوزه مشهد بودند. با حضور ایشان، حوزه علمیه مشهد که دورهای از رکود را پشت سر میگذاشت، دوباره احیا شد و این حوزه از نظر فقه و اصول، جان تازهای گرفت.
روش تدریس آیتالله میلانی متین، دقیق و فهمپذیر بود؛ ایشان مدرسی برجسته بودند که درسشان برای طلاب قابل فهم و اثرگذار بود و همین ویژگی، نقش مهمی در جذب و تربیت طلاب مستعد و ممتاز داشت.
مرحوم آیتالله میلانی، شخصیتی جامعالاطراف داشتند؛ این عالم فقید علاوه بر مراتب علمی، از ویژگیهای اخلاقی برجستهای همچون وقار، متانت، تواضع و آرامش روحی برخوردار بود و در عین حال، از ذوق ادبی و لطافت طبع نیز بهرهمند بود. هرچند این جنبه در زمان حیات ایشان کمتر شناخته شده بود، اما بعدها روشن شد که آیتالله میلانی از اهل معنا، سلوک و ارتباطات عمیق معنوی بوده و با بزرگان این عرصه ارتباط داشته است.
مرحوم آیتالله میلانی در سالهای آغازین نهضت اسلامی، از ارکان اصلی مبارزات روحانیت بهشمار میرفتند. اعلامیهها و مواضع ایشان از استحکام و صراحت بالایی برخوردار بود و نقش مهمی در هدایت جریان مبارزه داشت.
همچنین ایشان در حمایت از امام خمینی(ره) مواضع روشنی داشتند و برخی از نامهها و اقدامات ایشان در این زمینه، اسناد مهم و ماندگار تاریخی بهشمار میرود.
برگزاری این کنگره و انجام پژوهشهای علمی و مستند، باید بتواند ابعاد مختلف شخصیت علمی، اخلاقی، معنوی و تاریخی این مرجع بزرگ را بهدرستی به جامعه، بهویژه نسل جوان معرفی کند».
گفتنی است، در بخشی از این مراسم ویدئو دیدار اعضای کنگره با رهبر معظم انقلاب نیز منتشر شد.
عالمی که غیبت را به مسئولیت بدل کرد
در این مراسم آیتالله العظمی جعفر سبحانی، از مراجع تقلید شیعه در پیامی به کنگره پنجاهمین سال درگذشت آیتالله العظمی میلانی(ره) بیان کرد: تکریم شخصیتها چه در دوران حیات و چه بعد از رحلت بسیار سازنده است، زیرا سبب میشود نسل حاضر به سمت آنان گرایش پیدا کند. نسل جوان با چشم خود میبیند بعد از ۵۰ سال از درگذشت شخصیتی مانند مرحوم میلانی، علما و دانشمندان دور هم گرد آمدند و درباره عظمت علمی و خدمات اجتماعی او سخن میگویند. از این نظر یک نوع جاذبه در نسل جوان به علم و علما پدید میآید.
این مرجع تقلید اظهار کرد: مرحوم میلانی نه تنها اهتمام خود را به حوزه علمیه مشهد اختصاص میداد بلکه حوزههای علمیه را در شهرهای دیگر منطقه خراسان بنیان نهاد. آن مرحوم علاوه بر تأسیس حوزههای علمیه نسبت به مؤسسات خیریه هم اهتمام میورزید.
مرحوم میلانی با اعتقاد به مسئولیت فقها در دوران غیبت، مواضع و مبارزات سیاسی خود را در چارچوب سیره ائمه(ع) و مراجع پیشین تعریف و دنبال میکرد و خود را ادامهدهنده این مسیر میدانست. مبارزات ایشان در برهههای مختلف، در این چارچوب قابل تحلیل است.
وی افزود: رحلت آیتالله میلانی، درگذشت یک فرد نبود؛ درگذشت شخصی بود که به تنهایی کار جمعی انجام میداد.
در بخشی از پیام آیتالله العظمی سبحانی به کنگره مذکور آمده است: یکی از ویژگیهای آیتالله میلانی ولای خاص او بود که در مجالس و محافل، خود را بهروشنی نشان میداد، حتی در اتاق اختصاصی خود، بالای سرش تابلویی داشت که در آن دو سطر زیبا نقش بسته بود «یا صاحب العصر والزمان(عج)، بالای سرم نام تو را نقش نمودم؛ یعنی که سر من به فدای قدم تو». علاوه بر آن، سرودهای ادبی و عربی او بهخوبی گواه بر ولای عظیم او و نگارش کتابی به نام قادتنا در هشت جلد گواه این مسئله است.
در این پیام آمده است: آیتالله میلانی فقیهی بود در وسط اجتماع، درد و درمان را بهخوبی میشناخت؛ لذا بهتناسب زمان، خدمات عظیمی را انجام داده است که به برخی اشاره میشود. اولاً تدریس در حوزههای علمیه نجف و کربلا و سپس در مشهد مقدس. جلسه درس او در مسجد گوهرشاد بسیار چشمگیر بود و صدها تن در آن شرکت میکردند. کسانی که در زمان حیات، او را درک کردهاند به این مسئله آگاهاند.
در بخش دیگری از این پیام آمده است: البته در مشهد مدارس فراوانی بود؛ اما از برنامه خاصی برخوردار نبودند، آیتالله میلانی مدارسی را تأسیس و برنامههای صحیح و حسابشده و مستحکمی را برای آنها وضع کرد. او نهتنها اهتمام خود را به حوزه مشهد اختصاص میداد؛ بلکه حوزههای علمیهای را در شهرهای دیگر منطقه خراسان بنیان نهاد. علاوه بر تأسیس حوزههای علمیه، نسبت به مؤسسات خیریه اهتمام میورزید. در زندگانی او فصلی است به نام ملاقات با شخصیتهایی که از داخل و خارج به حضورشان میرسیدند. از آنجا که ایشان به زبان عربی تسلط کافی داشت شخصیتهایی از یمن، مصر و سوریه به دیدار او میآمدند و سخنان ارزشمندی که همگی در مسیر تقریب بود مطرح میکرد.
فقاهت جامع و مکتبساز
نخستین و پرتکرارترین محور سخنان ارائهشده در افتتاحیه کنگره، «فقاهت جامع» آیتالله میلانی(ره) بود؛ فقاهتی که نه در حصار فروع فقهی متوقف میماند و نه از مسائل اعتقادی، کلامی و نیازهای فکری جامعه معاصر غافل میشد. آیتالله علیرضا اعرافی، مدیر حوزههای علمیه سراسر کشور با توصیف آیتالله میلانی بهعنوان «ستاره درخشان اندیشه سیاسی و فقاهت جامع در عصر نهضت اسلامی» بر این نکته تأکید کرد که او میراثدار مکتب فقاهتی بزرگانی چون محقق نائینی و محقق اصفهانی بود و در عین حال، با نگاهی عقلانی و کلامی، مرزهای شریعت را در برابر چالشهای جدید صیانت میکرد. این جامعیت علمی، به گفته سخنرانان، آیتالله میلانی را به مرجعی مکتبساز تبدیل کرد که آثار و روش او همچنان در حوزههای علمیه نجف، قم و مشهد الهامبخش است.
مرجعیت اجتماعی و سیاسی
مرجعیت آیتالله میلانی(ره) از منظر سخنرانان افتتاحیه، مرجعیتی منزوی و محدود به حلقه درس نبود، بلکه حضوری فعال، مسئولانه و اثرگذار در متن جامعه داشت. آیتالله علیرضا اعرافی و دیگر علما با اشاره به دغدغهمندی این مرجع بزرگ درباره مسائل داخلی ایران، نهضت امام خمینی(ره) و تحولات جهان اسلام، او را فقیهی دانستند که زمانه خود را بهدرستی میشناخت و در بزنگاههای تاریخی، مواضعی روشن و شجاعانه اتخاذ میکرد. آیتالله سید احمد علمالهدی، نماینده ولیفقیه در خراسان رضوی نیز با تأکید بر اینکه جامعیت علمی و طاغوتستیزی دو رکن اساسی مرجعیت شیعه است، تصریح کرد: این دو ویژگی بهروشنی در شخصیت آیتالله میلانی(ره) تجلی داشت. از نقشآفرینی ایشان در حمایت از نهضت اسلامی و مقابله با جریانهای سلطهگر گرفته تا حضور فعال در عرصههای اجتماعی، رسیدگی به نیازهای مردم و ایفای نقش مؤثر در حوادثی چون زلزله سال ۱۳۴۷ جنوب خراسان، همگی نشاندهنده مرجعی بود که مسئولیت دینی را جداییناپذیر از مسئولیت اجتماعی و سیاسی میدانست.
سخنان نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی در بخش علمی این کنگره به این شرح بود: برگزاری این محفل علمی و ارزشمند پس از گذشت ۵۰ سال، نشانه قدرشناسی از یک نعمت بزرگ الهی و تکریم فقیهی شجاع و خدمتگزار در مسیر پاسداری از دین و مذهب اهلبیت(ع) است.
آیتالله علمالهدی با اشاره به آیه «فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ» اظهار کرد: تعبیر طایفه در این آیه شریفه، بیانگر شکلگیری یک جریان منسجم، هدفمند و سازمانیافته به نام روحانیت است که از ابتدای بعثت پیامبر اکرم (ص) در کنار جریان رهبری امت اسلامی قرار گرفت.
وی افزود: پس از رحلت پیامبر اکرم(ص)، این جریان در امتداد ولایت و امامت ائمه معصومین(ع) تداوم یافت و اهلبیت(ع) برای تثبیت آن، اصحاب برجستهای را مأمور انجام مسئولیتهای علمی، فکری و اجتماعی میکردند.
نماینده ولیفقیه در خراسان رضوی با اشاره به نمونههایی از اصحاب برجسته ائمه اطهار(ع)، گفت: چهرههایی مانند جابر بن یزید جعفی، هشام بن حکم، هشام بن سالم و... تنها ناقل حدیث نبودند، بلکه در عرصههای مختلف فکری، اعتقادی و اجتماعی نقشآفرینی میکردند و این نشاندهنده نگاه راهبردی ائمه معصومین(ع) به جریان روحانیت است.
وی با اشاره به اعزام حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) به ری از سوی امام هادی(ع) تصریح کرد: این اعزام نشاندهنده عمق مأموریتهای روحانیت و اهمیت این منطقه در تحولات علمی و اعتقادی شیعه است، چراکه حتی باوجود محدثان و علمای برجسته، نیاز به شخصیتی جامع و تأثیرگذار احساس میشد.
آیتالله علمالهدی با تبیین جایگاه مرجعیت در عصر غیبت، گفت: در دوران غیبت کبری، مرجعیت شیعه وظیفه کفالت یتیمان آلمحمد(ع) را برعهده دارد؛ تعبیری که در روایات پیامبر اکرم(ص) و امام موسی کاظم(ع) درباره فقها آمده است.
وی افزود: یتیم اهلبیت(ع) کسی است که دسترسی مستقیم به امام معصوم(ع) ندارد و مرجع جامعالشرایط باید تمام نیازهای دینی، اخلاقی، فکری و اجتماعی او را تأمین کرده و از او در برابر خطرات فکری و اعتقادی پاسداری کند.
امامجمعه مشهد در ادامه، جامعیت علمی و طاغوتستیزی را دو رکن مرجعیت شیعه معرفی و خاطرنشان کرد: مرجعیت شیعه در طول تاریخ، همواره با دو ویژگی برجسته شناخته میشود، نخست جامعیت علمی در پاسخگویی به همه نیازهای جامعه و دوم طاغوتستیزی و مقابله با جریانهای انحرافی و سلطهگر است.
این دو ویژگی بهروشنی در شخصیت مرحوم آیتاللهالعظمی میلانی(ره) تجلی داشت.
آیتالله علمالهدی با اشاره به سالها شاگردی خود در محضر آیتالله میلانی(ره) گفت: ایشان مرجعی بود که در علوم مختلف تبحر داشت و با جامعیت علمی خود، پاسخگوی نیازهای متنوع جامعه شیعه بود.
وی یکی از برجستهترین ویژگیهای آیتالله میلانی(ره) را شیوه خاص تدریس ایشان دانست و اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب از روش علمی ایشان بهعنوان پشتوانه تقریر دوردست یاد کردهاند، روشی که در آن، مسائل پیچیده بهصورت روان و عمیق و مسائل ساده بهگونهای تحلیلی مطرح میشد که شاگرد را به تحقیق بیشتر وامیداشت.
نماینده ولیفقیه در خراسان رضوی افزود: آیتالله میلانی(ره) بااخلاق علمی کمنظیر خود، بهویژه در برخورد با طلاب جوان، نشاط و انگیزه علمی را در آنان زنده میکرد و در عین اقتدار علمی، همواره مشوق رشد و تحقیق شاگردان بود.
وی با اشاره به روش اجتهادی این مرجع فقید، گفت: آیتالله میلانی(ره) همواره ابتدا بر اصول و قواعد فقهی تکیه میکرد، اما هرگاه به دلیل نقلی معتبر میرسید، با فقهالحدیث دقیق، مبانی خود را براساس آن تنظیم میکرد؛ این نشان از عمق فقاهت و التزام ایشان به متون دینی داشت.
آیتالله علمالهدی با اشاره به سلوک معنوی آیتالله میلانی(ره) گفت: توجه عمیق ایشان به زیارت، ادب حضور در حرمهای مطهر و درک معنوی از ارتباط با اهلبیت(ع)، از جلوههای برجسته شخصیت این مرجع بزرگ بود که برای شاگردان و همراهان ایشان درسآموز و الهامبخش است.
الگویی ماندگار برای حوزههای علمیه
در ادامه این مراسم آیتالله احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی نیز با تبیین جایگاه علمی، معنوی و اجتماعی این مرجع بزرگ شیعه، آیتالله میلانی(ره) را نمونهای برجسته از عالم ربانی و الگوی تراز برای حوزههای علمیه دانست.
وی گفت: حرم مطهر رضوی مکانی برای نورانیشدن، زیارت، آرامش و بهرهمندی از فضای نورانی و ملکوتی است و محل رفتوآمد ارواح اولیای الهی و ملائکهالله به شمار میآید. بیتردید هرکس در این مکان شریف و قدسی قدم بگذارد و مشرف شود، به اندازه توان و استعداد خود از این نورانیت بهرهمند میشود؛ اما نباید تنها به این بعد بسنده کرد. حرم مطهر رضوی دارالعلم است؛ مکانی هست و باید باشد برای کسب معارف حقه اهلبیت عصمت و طهارت(ع) و تحققبخش فرمایش امام در احیای «امر».وی با اشاره به روایت عبدالسلام هروی از حضرت امام رضا(ع) مبنی بر «رحمالله عبداً أحیا أمرَنا»، اظهار کرد: یکی از اهداف اساسی و مهم آستان قدس رضوی، عینیتبخشیدن و تحقق این فرمایش نورانی امام رضا(ع) است و بزرگداشت علمای ربانی، ازجمله آیتالله میلانی(ره)، یکی از شئون روشن و عینی احیای امر اهلبیت(ع) به شمار میآید.
آیتالله مروی یکی از شئون مهم احیای امر اهلبیت(ع) را تجلیل از علمای ربانی دانست و تصریح کرد: عالمان بزرگی که حامل تراث شیعی از نسلهای پیشین به ما و آیندگان بودهاند، شایسته تکریم و تجلیلاند. ازجمله این عالمان ربانی و حاملان تراث شیعی، مرحوم آیتاللهالعظمی میلانی(ره) است که پنجاهمین سالگرد ارتحال ملکوتی آن بزرگوار را بهانهای برای تحقق همین هدف، یعنی «احیا امرنا» قرار دادیم.
وی با اشاره به ابعاد شخصیتی آیتالله میلانی(ره) گفت: ویژگیهای این عالم بزرگ میتواند الگویی موفق و تراز برای حوزههای علمیه و نیز برای بزرگان، اساتید و طلاب عزیز باشد؛ بُعد معنوی، اخلاص و تکلیفمحوری از شاخصههای برجسته ایشان بود که سبب شد نجف و قم را رها کرده و مشهد مقدس را برای حضور و فعالیت علمی انتخاب کند و تحولی شگرف در حوزه علمیه مشهد و در جوار مضجع ولیّ خدا پدید آورد.
تولیت آستان قدس رضوی ادامه داد: این انتخاب سبب شد ایشان از بسیاری امور بگذرد و چشم بپوشد که این، برخاسته از همان اخلاص و تکلیفمحوری آن مرد بزرگ است.
وی افزود: با اینکه ایشان از برجستهترین تلامذه دو استاد بزرگ و دو استوانه سترگ حوزه نجف، مرحوم نائینی و محقق اصفهانی بود و تدریس ایشان در فقه و اصول در بالاترین تراز قرار داشت، اما از مسائل کلامی نیز غافل نبود و کتاب «قادتُنا کیف نعرفهم» را تألیف کرد که میراثی ارزشمند در کلام شیعی است.
تولیت آستان قدس رضوی با اشاره به ویژگیهای سیاسی و اجتماعی آیتالله میلانی(ره)، عنوان کرد: دغدغهمندی نسبت به مسائل داخلی ایران، نهضت امام خمینی(ره) و جهان اسلام، نگاه تحولی در مدیریت آموزشی حوزه، تأسیس مدرسه عالی حسینی در مشهد و حمایت مالی گمنامانه از مدرسه حقانی قم، از دیگر شاخصههای برجسته این عالم ربانی است.
وی افزود: رسیدگی و حضور فعال در عرصههای اجتماعی، توجه به نیازهای مادی و معنوی مردم، نقش اثرگذار ایشان در جریان زلزله سال ۱۳۴۷ در جنوب خراسان و همچنین اهتمام به ابعاد معنوی و فرهنگی جامعه ازجمله اعزام طلاب بهویژه در شبهای جمعه به روستاهای اطراف مشهد مقدس، بخش دیگری از سیره عملی این عالم بزرگوار را تشکیل میدهد.
تولیت آستان قدس رضوی در پایان خاطرنشان کرد: امروز فرصتی مغتنم برای آستان قدس رضوی و حوزه علمیه خراسان فراهم شده است تا ضمن تجلیل از این عالم عظیمالشأن، در دیدگاههای قرآنی، کلامی، فلسفی، فقهی و اصولی ایشان تأمل شده و این میراث گرانسنگ، بیش از پیش به جامعه علمی و دینی معرفی شود.
پیوند علم، اخلاق و معنویت
یکی از برجستهترین ویژگیهایی که در سخنان علما و اندیشمندان حاضر در کنگره بر آن تأکید شد، پیوند عمیق و تفکیکناپذیر «علم، اخلاق و معنویت» در سیره آیتالله میلانی(ره) بود؛ پیوندی که از نگاه آنان، رمز اصلی ماندگاری و نفوذ اجتماعی این مرجع بزرگ بهشمار میرفت. آیتالله محمدمهدی شبزندهدار جهرمی، دبیر شورایعالی حوزههای علمیه، جامعیت علمی، صبر و شکیبایی در مسیر اجتهاد، اخلاق الهی و زهد عملی را مجموعهای از عواملی دانست که از آیتالله میلانی شخصیتی کمنظیر در تاریخ حوزهها ساخته است. به گفته او، این مرجع فقید نهتنها در فقه و اصول، بلکه در تفسیر، کلام، رجال و علوم عقلی در مرتبهای ممتاز قرار داشت و این جایگاه، حاصل مجاهدت علمی طولانی و التزام اخلاقی دقیق بود. تأکید سخنرانان بر سادهگویی علمی، پرهیز از تکلف در بیان و حساسیت اخلاقی حتی در جزئیترین امور، تصویری از عالمی ارائه میداد که علم را بدون تهذیب نفس، ناکارآمد میدانست و همین رویکرد، شاگردان و مخاطبان او را عمیقاً تحتتأثیر قرار میداد.
تقریب، گفتوگو و نگاه بینالمللی
بُعد دیگری که در افتتاحیه کنگره مورد توجه قرار گرفت، نگاه فراملی و گفتوگومحور آیتالله میلانی(ره) بود؛ نگاهی که او را به یکی از چهرههای شاخص تقریب مذاهب و گفتوگوی شیعی در قرن اخیر تبدیل کرد. آیتالله جواد مروی، عضو شورایعالی حوزه علمیه قم با توصیف آیتالله میلانی بهعنوان «مکتبساز فقاهت، معنویت و گفتوگو» تأکید کرد: دهها رساله علمی این مرجع فقید در حوزه تقریب و تعامل مذهبی، گواهی روشن بر دغدغه وحدت و گفتوگوی عقلانی او است. تسلط آیتالله میلانی به زبان عربی، ارتباطات گسترده با علما و اندیشمندان جهان اسلام و حتی اروپا و حضور فعال در عرصه گفتوگوی دینی، از دیگر مصادیقی بود که در این کنگره به آن اشاره شد. سخنرانان بر این نکته اتفاق نظر داشتند که آیتالله میلانی(ره) بدون عدول از هویت شیعی و اصول اعتقادی، توانست الگویی از مرجعیت پاسخگو و اثرگذار در سطح بینالمللی ارائه دهد؛ الگویی که امروز نیز میتواند برای حوزههای علمیه الهامبخش باشد.
بازخوانی یک الگوی ماندگار مرجعیت
کنگره بزرگداشت پنجاهمین سال رحلت آیتاللهالعظمی سیدمحمدهادی میلانی(ره) فراتر از یک آیین یادبود، به صحنهای برای بازخوانی الگویی از مرجعیت تبدیل شد که همچنان برای امروز حوزههای علمیه معنا و پیام دارد. تأکید سخنرانان بر فقاهت جامع، پیوند علم و اخلاق، مرجعیت اجتماعی و سیاسی و نگاه گفتوگومحور و بینالمللی، نشان داد آیتالله میلانی یک فقیه برجسته و معمار مکتبی بود که در آن، علم دینی با مسئولیت اجتماعی و تعهد تاریخی گره خورده است. پیام رهبر معظم انقلاب در ابتدای این کنگره نیز با برجستهسازی نقش ایشان در احیای حوزه علمیه مشهد و صیانت از معارف اسلامی، این حقیقت را یادآور شد که بازشناسی چنین شخصیتهایی، بخشی از نیاز امروز جهان تشیع برای تداوم بالندگی علمی و معنوی است. کنگره بزرگداشت آیتاللهالعظمی میلانی، یادآور این واقعیت بود که مرجعیت شیعه هرگاه در تراز جامعیت علمی، اخلاص اخلاقی و حضور مسئولانه در جامعه قرار گیرد، میتواند حتی پس از گذشت نیمقرن، همچنان الهامبخش و راهگشا باقی بماند.
نظر شما