پیامبر(ص) از همان دوران کودکی همواره در حضور مردم می‌کوشید تا مقام و منزلت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را به شیوه‌های مختلف به آگاهی آنان برساند. حدیث سرور جوانان بهشت، در منابع مختلف شیعه و اهل سنت نقل شده که پیامبر(ص) فرمود: «حسن و حسین دو آقای اهل بهشتند» و به طور نمونه ابن عساکر از پیامبر(ص) روایت کرده که: «حسن و حسین دو آقای جوانان اهل بهشتند، هر کس آن دو را دوست بدارد به طور حتم مرا دوست داشته و هر که آن دو را دشمن بدارد به طور حتم مرا دشمن داشته است».

اما نکته اصلی این است که چه فضایی بر مردم و جامعه مسلمین که ادعای مسلمانی داشتند و نماز می‌خواندند، حاکم شده بود که آنها تنها ۵۰ سال بعد از رحلت پیامبر(ص)، چشم بر تمام سخنان و آموزه‌های ایشان بستند و سرور جوانان بهشت را به فجیع ترین شکل ممکن در کربلا به شهادت رساندند؟

دکتر سعید طاووسی مسرور؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به این پرسش پاسخ می‌دهد.

بیانات امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا مظلوم واقع شده‌اند

دکتر طاووسی با اشاره به فلسفه قیام ابی عبدالله الحسین(ع) بیان می‌کند: هدف و فلسفه قیام حضرت(ع) را می‌توان در سخنان ایشان در آغاز حرکت از مدینه و موضع‌گیری‌های ایشان در برابر حوادثی که در منزلگاه‌های میان راه روی داد جستجو کرد و دریافت. خطبه‌ها و بیاناتی که حضرت از مدینه تا کربلا ایراد کرده‌اند، مظلوم واقع شده‌اند و به جز چند جمله مشهور به بقیه اشاره‌ای نمی‌شود. مرحوم آقای محمد صادق نجومی در کتاب سخنان حسین‌بن‌علی(ع) از مدینه تا کربلا با ترتیب تاریخی و مستندات و متن عربی و ترجمه آن خطبه‌ها را بیان کرده است. امام حسین(ع) در خطبه روز عاشورا می‌فرماید «ولی من خدایی است که کتاب فرود آورده و هم او ولی شایستگان است. بنگرید من از چه خاندانم و به خود آیید. به شما نرسیده که رسول خدا(ص) درباره من و برادرم فرمود سید جوانان اهل بهشتند؟ اگر گفتار مرا درست می دانید؛ بسیار خوب، باور کنید. از وقتی دانستم خدا دروغگو را دشمن دارد، دروغ نگفتم و اگر باور ندارید کسانی از اصحاب پیغمبر هنوز زنده‌اند، بروید از آنها بپرسید تا به شما خبر دهند. از جابربن عبدالله انصاری، ابوسعید خدری، سهل بن سعد انصاری، زید بن ارقم و انس بن مالک بپرسید. این پرسیدن از ریختن خونم جلوگیر شما نیست؟»

او ادامه می‌دهد: وقتی که به دل‌ها قفل زده شده باشد و آن دل‌ها از حرام آکنده شده باشند، استدلال شفاف معصوم(ع) به جایی نمی‌رسد و می‌گویند «مَن‌ یَعبُدُ اللّه‌َ عَلی‌ حَرف‌ٍ» خدا را فقط به زبان عبادت می‌کنید یا  برخی از این افراد به اباعبدالله(ع) می‌گفتند که نماز شما قبول نیست. همان عده‌ای که نماز می‌خواندند در مقابل امام حسین(ع) ایستادند و قاتل او شدند. ریشه شهادت امام حسین (ع) را باید در ضلالت مردم آن روزگار جستجو کرد. این امر مهم در زیارت اربعین نیز به خوبی مورد بررسی قرار گرفته و به این نکته اشاره شده که ضلالت، گمراهی و جهالت مردم آن روزگار فرزند پیامبر گرامی اسلام (ص) را در کربلا به شهادت رساند.

جهل مقدس عامل شهادت سیدالشهدا(ع)

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور می‌شود: گزارشی تاریخی که در صحیح بخاری آمده است به ما نشان می‌دهد کشندگان و قاتلان امام حسین(ع) چه افکاری داشتند و در چه وادی‌ای به سر می‌بردند. ما نباید فکر کنیم که آنها در کفر مطلق به سر می‌بردند. بر اساس گزارش مذکور، شمر که از فرماندهان سپاه امام علی(ع) در جنگ صفین و جانباز امیرالمومنین(ع) و کسی بود که در میدان جنگ تا شهادت پیش رفت؛ اهل نماز و روزه و تهجد بود. همچنان که بعد از عاشورا هم نماز می‌خواند و می‌گفت نماز خواندنم با شهادت رساندن حسین‌بن‌علی(ع) و یارانش منافاتی ندارد. به من امر کرده بودند و من آن امر را اجرا کردم، نمازم را هم می‌خوانم.

دکتر طاووسی مسرور در پاسخ به این پرسش که چه چیزی سبب شد امام حسین(ع) را کشته و این جنایت رقم بزنند؟ توضیح می‌دهد: هیچ عاملی به اندازه جهل مقدس تأثیر نداشت. جهل مقدس اینکه انسان کارها و رفتارهایی انجام دهد که مصداق اتم و اکمل جهالت باشد و نه تنها پشیمان نشود بلکه لذت هم ببرد که کار معنوی انجام می دهد. ما ناصبی فقهی داریم که با امام علی(ع) یا یکی از اهل بیت(ع) دشمنی داشته و دشمنی خود با آنان را آشکار می‌کند. یک ناصبی غیرفقهی هم داریم که او می‌تواند هر انسان جاهلی باشد. رفتارشان سبب شرم اهل بیت(ع) است و خود را پیرو و محب اهل بیت(ع) می‌دانند. جهل مقدس اصطلاحی است که حاج آقای محقق داماد به کار برده‌اند. جهل در روایت ما در مقابل عقل است نه در مقابل علم. عقل رسول باطن است و هر قدمی خلاف فطرت و راه خدا برداشته شود، ضد عقل است.

همه ما شمر بالقوه‎ایم

این استاد تاریخ اسلام ادامه می‌دهد: در قرآن کریم مصادیقی برای جهل ذکر شده است. به طور نمونه حمیت جاهلیت که دارندگان آن در قرآن سرزنش شده‌اند، تعصب عرب جاهلی به خدایانشان بود که موجب می‌شد از پرستش غیر آن‌ها خودداری کنند. در واقعه عاشورا جهل آن هم از نوع مقدسش به نهایت درجه تجلی و ظهور رسید. برخی از این روایات تاریخی سبب تعجب انسان می‌شود که چه شده بود به این مرحله رسیده بودند. آنها نمی‌دانستند که نمی‌دانند و افتخار می‌کردند که نمی‌دانند و برای خود ثواب و مقاماتی می دانستند. این جهل تنها به آن بازه زمانی محدود نیست و اکنون و همیشه در تاریخ بوده است. در صحیح بخاری و در روایتی آمده است که بعد از واقعه عاشورا فردی از کوفه به مدینه نزد شیخ رفت. او شیخ عبدالله بن عمر، فقیه مدینه و پسر خلیفه دوم را پیدا کرد و به او گفت که از عراق آمده‌ و سؤال شرعی دارم. او سوالش را مطرح کرد که حکم ریختن خون پشه روی دست چیست؟ این خون نجس است یا پاک؟ شیخ در جواب او گفت ای مردم این مرد را نگاه کنید، سر پسر پیغمبر(ص) بریده شد و از حکم آن سؤالی نشد اما از حکم خون پشه سؤال می‌کنند، در حالی‌که من با گوش‌هایم از پیامبر(ص) شنیدم که حسن و حسین، دو گل من در این دنیا هستند».

دکتر طاووسی مسرور در پایان یادآور می‌شود: در امالی شیخ صدوق روایتی از امام سجاد(ع) نقل شده که ایشان فرمود «هیچ روزی مانند روز شهادت حسین نیست که سی هزار نفر علیه او جمع شدند و همه گمان می‌کردند از این امت هستند و همه می‌خواستند با ریختن خون او به خدا نزدیک شوند در حالی که حسین آنها را نصیحت می‌کرد، اما تأثیری نداشت تا اینکه او را از روی سرکشی و ظلم و دشمنی کشتند». طبق بیان مرحوم آیت‌الله بهجت «همه ما شمر و یزید بالقوه هستیم اما هنوز به فعلیت نرسیده‌ایم». لذا این خطر بیخ گوش همه ما نیز وجود دارد. هر شخصی که نسبت به ظلم بی‌تفاوت باشد، با چنین خطری مواجه است.