از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز ۱۵ وزیر بر کرسی وزارت بهداشت تکیه زده‌اند؛ وزیرانی که تمامی آن‌ها به جز یک نفر، لباس سفید پزشکی بر تن داشته‌اند؛ از کاظم سامی، نخستین وزیر پس از انقلاب که روان‌پزشک بود تا بهرام عین‌اللهی، وزیر چشم‌پزشک دولت سیزدهم.
موسی زرگر و هادی منافی هم هر دو جراح عمومی بودند، علیرضا مرندی پزشک اطفال بود و ایرج فاضل فوق‌تخصص جراحی عروق خوانده بود. رضا ملک‌زاده و کامران باقری لنکرانی فوق‌تخصص گوارش و کبد داشتند و محمد فرهادی هم گوش، حلق و بینی.
مرضیه وحید دستجردی، نخستین وزیر زن پزشک هم متخصص زنان و زایمان بود.
چشم‌پزشک‌ها یعنی محمد حسن طریقت منفرد، سید حسن قاضی‌زاده هاشمی و بهرام عین‌اللهی هم چند سالی روی صندلی این وزارتخانه نشسته‌اند.
دکتر مسعود پزشکیان هم که آخرین وزیر بهداشت دولت اصلاحات بود، خودش فوق‌تخصص قلب و عروق دارد.
البته ناگفته نماند ۱۵بهمن ۱۳۹۷، نمایندگان مجلس با ۲۲۹ رأی مثبت، پنج رأی مخالف و چهار رأی ممتنع، سعید نمکی را به عنوان نخستین وزیر بهداشت غیرپزشک پس از انقلاب راهی ساختمان وزارت بهداشت کردند.
داروسازی که با تخصص ایمونولوژی مدیرعامل چند کارخانه داروسازی ازجمله تولید دارو بود و در سوابق حرفه‌ای‌اش ریاست دانشگاه علوم پزشکی کاشان نیز دیده می‌شد.
گزینه‌های کابینه چهاردهم
حالا یک‌بار دیگر و در آستانه معرفی کابینه چهاردهم، باز هم انتقاد به انحصار وزارت بهداشت و حضور پزشکان در این وزارتخانه میان اصناف مختلف جامعه پزشکی و سیاست‌گذاران حوزه سلامت داغ شده است.
موضوعی که به نظر می‌رسد از همین ابتدا یعنی پس از گذشت چند روز از جلسات کارگروه انتخاب وزیر بهداشت دولت چهاردهم به دلیل تصمیم ۱۸عضو این کارگروه که تنها سه نفر آن‌ها غیرپزشک هستند، بی‌حاشیه نخواهد بود.
اجازه دهید نگاهی به گزینه‌های پیشنهادی کارگروه انتخاب وزیر بهداشت دولت چهاردهم به عنوان وزرای پیشنهادی به رئیس‌جمهور منتخب بیندازیم.
محمدرضا ظفرقندی فوق‌تخصص جراحی عروق و استادتمام دانشگاه علوم پزشکی، سیدرضا رئیس کرمی فوق‌تخصص روماتولوژی کودکان، محمد رئیس‌زاده فوق‌تخصص جراحی عروق، قاسم جان بابایی فوق‌تخصص خون و انکولوژی بالغین و ایرج حریرچی جراح سرطان سینه.
نکته قابل تامل آنکه در این فهرست تنها محمدرضا واعظ مهدوی، استاد رشته فیزیولوژی و نظریه‌پرداز اقتصاد سلامت و انوشیروان محسنی بندپی که مهندسی بهداشت محیط دارد گزینه‌های غیرپزشک‌اند.
تجربه‌های جهانی
به گفته کارشناسان و بر اساس گزارش سالانه بلومبرگ در سال۲۰۱۸ کشورهای آسیایی به عنوان کشورهایی با کارآمدترین سیستم‌های مراقبت بهداشتی شناخته شده‌اند. در این میان کشورهای تایوان، کره‌جنوبی و ژاپن رتبه اول تا سوم را دارند. حالا بیایید نگاهی به تحصیلات وزیران بهداشت این کشورها بیندازیم.
کره‌ای‌ها سکان هدایت وزارت بهداشت و رفاه خود را از سال ۲۰۱۷ به دست «پارک نئونگ هو» گذاشته‌اند. پارک، دانش‌آموخته رشته هنر اقتصاد از دانشگاه ملی سئول و کارشناسی ارشد علوم سیاسی از همین دانشگاه است. او دکترای رفاه اجتماعی خود را از دانشگاه کالیفرنیای برکلی گرفته است.
«کاتسونوبو کاتو» وزیر بهداشت ژاپن لیسانس اقتصاد از دانشگاه توکیو دارد و تایوانی‌ها هم مسئولیت وزارت بهداشتشان را به یک دندانپزشک سپرده‌اند.
در دیگر کشورهای توسعه‌یافته مثل نیوزیلند، آمریکا، آلمان، استرالیا، اتریش، دانمارک، فرانسه، هلند، سنگاپور، روسیه، انگلستان، ایرلند شمالی، اسکاتلند و یونان نیز وزرای بهداشت، پزشک نیستند، در حالی که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته مثل آلبانی، باماها، کامبوج، اندونزی، عراق، مالزی، مکزیک، آفریقای جنوبی، چین و هنگ‌کنگ وزیر بهداشت پزشک است.
این موضوع را برخی از مسئولان وزارت کشورمان نیز تأیید می‌کنند. برای مثال طریقت منفرد که در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد حدود ۶ ماه وزیر بهداشت بود، ۲۶ شهریور ۱۳۹۵ می‌گوید: بنده رزومه ۴۴ وزیر بهداشت ۱۶ کشور نخست دنیا را مطالعه کرده‌ام و از این ۴۴وزیر ۴۱نفر غیرپزشک هستند و حتی آن تعداد باقیمانده نیز پزشکانی هستند که هیچ فعالیت انتفاعی ندارند.
علی محمد آدابی، رئیس وقت سازمان نظام پرستاری؛ ۱۰ بهمن ۱۳۹۵ در سال‌های مسئولیتش در این سازمان گفته بود: سه پیشنهاد برای بهبود وضعیت حوزه سلامت دارم که نخستین مورد این است وزیر بهداشت نباید پزشک متخصص باشد. این مسئله را از چهار وزیر پیشین بهداشت پرسیده‌ام و آن‌ها این موضوع را تصدیق کرده‌اند.
پزشک یا غیرپزشک
سیدعلیرضا مرندی، رئیس فرهنگستان علوم پزشکی ایران که ۹ سال بر مسند وزارت بهداشت تکیه زده و هشت سال هم نماینده مجلس شورای اسلامی بوده، جزو عده‌ای است که معتقدند وزیر غیرپزشک در کشور ما جواب نمی‌دهد.
مرندی دلایل خودش را دارد و می‌گوید: یک وزیر بهداشت غیرپزشک تا بخواهد تجربیاتش را در این حوزه شروع کند و با مسائل و مشکلات موجود کنار بیاید، زمان می‌برد. ضمن اینکه خیلی آسان نیست بتواند با پزشکان کار کند. چون خودم پزشک هستم، خیلی راحت می‌توانم بگویم کار کردن با پزشکان سخت است. وای به حال کسی که غیرپزشک است و می‌خواهد این حوزه را مدیریت کند.
علیرضا زالی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی که مدرک جراحی مغز و اعصابش را از همین دانشگاه گرفته هم با علیرضا مرندی اشتراک نظر دارد.
زالی در روزهای مسئولیتش به عنوان رئیس سازمان نظام پزشکی در واکنش به منتقدان و مخالفان انتخاب وزیر بهداشت از جامعه پزشکی، گفته بود: وقتی به حضور جامعه پزشکی در مسئولیت‌های سیاسی و اجرایی که در مقاطع مختلف بر عهده داشته‌اند نگاه می‌کنیم، می‌بینیم موفق بوده‌اند. ضمن اینکه در برخی کشورهای توسعه‌یافته نیز افرادی از جامعه پزشکی در مسئولیت‌های سیاسی و... بوده‌اند که نشان از مدیریت موفق پزشکان دارد.
به اعتقاد وی، پزشکان ما در مناصب سیاسی و اجتماعی خوب درخشیده‌اند و الان تنها جایی که جامعه پزشکی نماینده‌ای در دولت دارد، همین وزارت بهداشت است.
زالی با رد موضوع پزشک‌سالاری در وزارت بهداشت گفته بود: هیچ منعی برای اینکه وزیر بهداشت یک فرد غیرپزشک باشد، وجود ندارد؛ اما این عرف از پیش از انقلاب بوده و هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌ایم که بخواهیم وزیر بهداشت غیرپزشک داشته باشیم.
با این‌حال، سید حسن قاضی‌زاده هاشمی که او هم برای مدتی وزیر بهداشت کشورمان بوده نظر دیگری دارد و می‌گوید: به نظر من وزیر بهداشت و حتی رئیس شبکه و رئیس بیمارستان می‌تواند یک متخصص اقتصاد، مدیریت یا حتی یک پرستار یا پزشک عمومی باشد. مهم این است عاشق کارش و ماندگار باشد نه اینکه مانند برخی متخصصان به علت درآمد و احترام بیشتر در کار طبابت، انگیزه کافی برای کار نداشته باشد.
وزیر بهداشت و حتی رئیس شبکه و رئیس بیمارستان می‌تواند یک متخصص اقتصاد، مدیریت یا حتی یک پرستار یا پزشک عمومی باشد.به نظر قاضی‌زاده هاشمی اگر وزیر بهداشت غیرپزشک باشد می‌تواند با تغییر ساختار وزارت بهداشت، با ادغام معاونت آموزش و پژوهش در قالب یک سازمان مستقل و نیز ادغام بهداشت و درمان در یک سازمان مستقل دیگر و قرار دادن مدیرانی توانمند در رأس آن‌ها کارآمدی بیشتری برای وزارت بهداشت ایجاد کند.
سعید جلیلی، نامزد انتخابات ریاست جمهوری هم اصراری بر پزشک بودن وزیر بهداشت ندارد و می‌گوید: وزارت بهداشت زمانی می‌تواند به مسئولیت‌های خود به‌خوبی رسیدگی کند که رئیس‌جمهور به عنوان پشتیبان آن، مسئولیت هماهنگی سایر دستگاه‌ها در امر سلامت را به‌خوبی انجام دهد و این امر مستلزم شناخت کافی وی از حوزه سلامت است. تولیت نظام سلامت با رئیس‌جمهور است و وزیر بهداشت محور پیگیری سیاست‌های این حوزه خواهد بود. بنابراین فردی که در مسند وزارت بهداشت فعالیت می‌کند، دیگر صرفاً یک پزشک نیست بلکه باید متخصص نظام سلامت باشد.
سید مؤید علویان، عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران هم که فوق‌تخصص کبد و گوارش بزرگسالان دارد ازجمله کسانی است که معتقدند نیاز نیست وزیر بهداشت حتماً پزشک باشد. برای او مهم است وزیر بهداشت جرئت کافی برای جراحی نظام سلامت را داشته باشد. از نظر علویان طرح موضوعی مثل پزشک بودن یا نبودن وزیر بهداشت فقط یک بحث انحرافی است، زیرا وزیر غیرپزشک هم داشتیم که به نظر می‌رسد موفق نبوده و در زمان‌های مختلف، وزیر بهداشت پزشک هم داشته‌ایم که گاه موفق نبوده‌اند.
می‌شود به گزینه‌های دیگر هم فکر کرد
کارشناسان منتقد استفاده از پزشکان در کرسی وزارت بهداشت معتقدند در کشور ما در حوزه سلامت، علاوه بر رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی، رشتههایی همچون مدیریت سلامت و اقتصاد سلامت نیز وجود دارد اما تا به اینجای کار ردپای کمی از این رشته‌ها در زنجیره تصمیم‌گیری‌های وزارت بهداشت ایران دیده می‌شود.
به باور آن‌ها و آن‌گونه که تجربه کشورهای موفق در حوزه بهداشت نشان می‌دهد یک پزشک خوب لزوماً شایستگی حضور در رأس تصمیم‌گیری‌های مهم بهداشتی یک کشور را ندارد. در نتیجه بهتر نیست به جای به حاشیه راندن مداوم رشته‌های علوم انسانی و زیرشاخه‌هایشان و بیرون کشیدن چشم‌پزشک و متخصص زنان و زایمان از مطب و اتاق عمل و منصوب کردن آن‌ها به عنوان وزیر بهداشت، سراغ افراد شایسته‌تر برویم؟
نظر شما