مرقد مطهر امام حسین(ع) در قرن هشتم هجری
بارگاه مطهر امام حسین(ع) که به دست مختار بن ابوعبید ثقفی در کربلا بنا نهاده شد، بارها و در سال‌های متمادی با حملات تخریبی افراد و گروه‌های مختلف مواجه شده است. خلفای عباسی از جمله منصور، هارون و متوکل هر یک در دوره‌های مختلف به تخریب بارگاه اقدام کرده‌اند. مهم‌ترین و معروف‌ترین تخریب به دستور متوکل صورت گرفت. وهابیان در سال ۱۲۱۶ هجری قمری نیز به بارگاه حمله کرده و به آن آسیب جدی وارد ساختند و آخرین تخریب، با حمله بعثیها در زمان صدام و در جریان انتفاضه شعبانیه مردم عراق روی داد.
در این گزارش به بررسی تاریخچه حرم مطهر امام حسین(ع) و رخدادهایی که از قرن هشتم تا دوازدهم هجری در کربلای معلی روی داده است، می‌پردازیم.
آل جلایر که از سال ۷۳۶ تا ۸۱۴ هجری، بر عراق مستولی بودند نیز اقداماتی در زمینه عمارت مزار امام حسین(ع) داشتند. تاریخ کتیبه‌ای در حرم امام حسین(ع)، سال ۷۶۷ هجری را سال بنای آن بخش نشان می‌دهد. بانی آبادیِ این قسمت از حرم، مرجان امین الدین بن عبد اللّه، حاکم عراق از سوی جلایریان بود. سلطان احمد جلایری نیز در سال ۷۸۶ هجری دو مناره برای حرم امام حسین(ع) بنا کرد.
تیمور گورکانی نیز ـ که در سال ۷۹۵ هجری بغداد را تصرّف کرد ـ به زیارت امام حسین(ع) رفت و هدایایی به علویان شهر داد.
حرم امام حسین(ع) در قرن نهم هجری
در سال ۸۳۶ هجری تعمیر حرم‌های مطهر امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) از سوی سپند میرزا، از امرای حکومت قره قویونلو انجام شد. وی به حرم‌های مطهر کربلا توجه ویژه داشت و به دلیل پیروزی شیخ ابن فهد الحلی در مناظره با اهل سنت، شیعه شده بود. وقفنامه‌ای هم برای درِ ضریح امام حسین(ع) از زمان دولت ترکمانان یافت شده که بر اساس آن، مقدار قابل توجّهی از اراضی کربلا به وسیله آنان وقف حرم امام حسین(ع) شده است.
در سال ۸۵۹ هجری امیر بوداق، حاکم شیراز پس از غارت اموال حرم‌های مطهر کربلا توسط ملا علی بن محمد بن فلاح، از امیران خاندان مشعشعی خوزستان که در سال ۸۵۸ هجری رخ داد، دستور به تعمیر مراقد مطهر کربلا و جبران اموال غارت شده آن داد.
مزار امام حسین(ع) در قرن دهم هجری
صفویان در سال ۹۰۷ هجری بر تخت سلطنت ایران نشستند و بیشترین آبادانی عتبات مقدسه عراق در عصر صفوی صورت گرفت. (۹۰۷ تا ۱۱۴۸ هجری)
هر از چند گاهی که حکومت عثمانی ضعیف می‌شد و صفویان بر عراق تسلط می‌یافتند، تمام تلاش خود را برای تعمیر، بازسازی و گسترش عتبات به کار می‌گرفتند و بر طبق اسناد و منابع موجود، مهم‌ترین دغدغه آنان، رسیدگی به امور حرم امامان(ع) و فراهم کردن تسهیلات برای زائران بود.
شاه اسماعیل صفوی که نخستین بار در سال ۹۱۴ هجری، به عراق عزیمت کرد و بر آن تسلط یافت، دستور داد تا شش صندوق زیبا با پوشش پارچه‌ای بسیار زیبا، برای شش امام مدفون در عراق بسازند و جایگزین صندوق‌هایی شود که پیش از آن، بر روی مزار امامان قرار داشت.
عثمانی‌ها به صورت طبیعی اجازه مداخله به دولت صفوی و ایرانیان برای بازسازی و تعمیر دو حرم کربلا و حتی اهدای نذورات و هدایا را نمی‌دادند و گاهی هم که نذورات و هدایا را می‌پذیرفتند، در انبارها نهاده و نگهداری می‌شد. در عوض، برای نشان دادن علاقه خود به اهل بیت(ع)، در این جهت تلاش‌هایی کردند.
بر پایه اشاراتی که علامه مجلسی در شرح صحن قدیم امام حسین(ع) دارد، چنین به دست می‌آید که در دوره صفوی و به طور خاص در دوران شاه طهماسب، حرم امام حسین(ع) در سمت مخالف قبله توسعه یافت. شاه طهماسب در سال ۹۳۶ هجری، بغداد را تصرف کرد و در تلاش برای آبادی عتبات مقدسه کربلا، برخی نهرها را به سوی آنها کشاند.
مزار امام حسین(ع) در قرن یازدهم هجری
شاه عباس صفوی در سال ۱۰۳۲ هجری به زیارت عتبات عراق رفت و در سال ۱۰۳۳ هجری تلاش بسیاری برای تزئینات داخلی حرم امام حسین(ع) انجام داد.
در سال ۱۰۴۸ هجری نیز به دستور شاه صفی، مسجد واقع در پشتِ سر امام(ع) را توسعه دادند و رواقی در شمال حرم، بنا کردند که به نام «رواق شاه» شهرت یافت. دیوار شمالی صحن نیز برچیده و زمین‌های آن سمت خریداری شد و صحن توسعه یافت.
حرم مطهر امام حسین(ع) در قرن دوازدهم هجری
بعد از آن که دوباره عراق تحت سلطه عثمانی‌ها درآمد، گاه گاه اخباری درباره توجه برخی از امرای عثمانی در عراق نسبت به حرم امام حسین(ع) نقل شده است.
قرن دوازدهم تنها قرنی است که چندین بازسازی در حرم‌های مطهر کربلا انجام شد و برای کسانی که به زیارت عتبات مقدسه کربلا مشرف می‌شدند، تغییر و تحول در ساختار عتبات به وضوح قابل مشاهده بود. در این قرن ۵ مرحله بازسازی انجام شد:
در سال ۱۱۰۵ هجری، راضیه دختر شاه حسن حرم‌های مطهر را تعمیر کرد.
در سال ۱۱۱۷ هجری، تعمیر حرم‌ها توسط سلطان مراد چهارم، پادشاه عثمانی انجام شد.
در سال ۱۱۲۷ هجری، حسن پاشا، مؤسس دولت ممالیک در عراق و حاکم بغداد از ۱۱۱۶ تا ۱۱۳۶ هجری، هدایایی به حرم‌ها اعطا کرد و تعمیراتی نیز انجام داد. وی همچنین در سال ۱۱۲۹ هجری، ایوان بارگاه امام حسین(ع) را تعمیر کرد و کاروانسرای بزرگی هم در شهر کربلا ساخت تا مورد استفاده زائران قرار گیرد.
در سال ۱۱۳۳ هجری و دوران پادشاهی سلطان حسین (۱۱۰۶ - ۱۱۳۵ هجری)، صندوقی برای قبر امام حسین(ع) ساخته شد که در حمله وهابی‌ها به کربلا در سال ۱۲۱۶ هجری، صدماتی دید و سال ۱۲۱۹ و ۱۲۲۵ هجری، تعمیراتی در آن صورت گرفت.
در سال ۱۱۵۳ هجری، نادرشاه افشار (۱۱۴۸ ـ ۱۱۶۰ هجری) هدایا و اموال زیادی به این حرم‌ها اهدا کرد. نادرشاه در سال ۱۱۵۶ هجری به زیارت عتبات مقدسه مشرف شد و با هدایا و کمک‌های نقدی خود در تزئین بنای حرم‌ها همکاری داشت. او توجه ویژه‌ای به عتبات مقدسه عراق داشت و گفته شده است که همسر او، گوهرشاه خانم، دختر سلطان حسین، مبالغ هنگفتی (بیست هزار نادری) برای تعمیر و تزئین حرم امام حسین(ع) ارسال کرد.
در سال ۱۱۸۳ هجری هم میرزا حسین شاهزاده، وزیر نادرشاه افشار رواق جلویی حرم حضرت عباس(ع) را بازسازی کرد و ضریح مشبک جدیدی برای قبر حضرت ساخت.
منابع:
تارنمای الکفیل
موسوعة الامام الحسین(ع) – ج ۱۲
نظر شما