فرابنفش(Ultraviolet) یا به اختصار UV موجی است در گستره امواج الکترومغناطیسی با طول موجی در محدوده ۱۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر که کوتاه‌تر از نور مرئی و بلندتر از پرتو ایکس است. به بیانی دیگر انرژی آن کمتر از پرتو ایکس، ولی بیشتر از نور مرئی است. پرتو UV در نور خورشید موجود است و تقریباً شامل ۱۰٪ از تمام امواج منتشر شده از سطح خورشید می‌شود. البته اشعه یو وی انواع مختلفی دارد و در طول روز از منابع مختلف طبیعی و غیرطبیعی به انسان می‌رسد. مهم‌ترین منبع طبیعی تولید اشعه یو وی، خورشید است که سه طیف مختلف این اشعه را تولید می‌کند.
منابع مصنوعی اشعه یو وی شامل: دستگاه سولاریوم، لامپ uv کاشت ناخن، لامپ‌های بخار جیوه، برخی دستگاه‌های لیزر، چراغ هالوژن، چراغ فلورسنت و دستگاه لایت کیور دندان‌پزشکی است.
انواع اشعه uv
انواع مختلف اشعه یو وی براساس طول موج آن‌ها شامل موارد زیر است:
UVA با طول موج ۳۹۹-۳۱۵ نانومتر
اشعه فرابنفش A، بیش از ۹۵ درصد پرتوی فرابنفش ورودی به زمین را تشکیل می‌دهد. این اشعه طول موج بیشتری داشته و به همان نسبت، انرژی کمتری هم دارد. اشعه فرابنفش A به دلیل نفوذ به لایه درم پوست، می‌تواند در بروز انواعی از سرطان پوست دخیل باشد.
UVB با طول موج ۳۱۴-۲۸۰ نانومتر
اشعه فرابنفش B طول موج کوتاه‌تر و قدرت بیشتری نسبت به اشعه فرابنفش A دارد. این اشعه لایه خارجی پوست یعنی اپیدرم را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. به این ترتیب می‌تواند عامل بروز سوختگی و انواع خطرناکی از سرطان پوست مثل ملانوم شدید باشد.
UVC با طول موج ۲۷۹-۱۰۰ نانومتر
اشعه فرابنفش C، بالاترین میزان انرژی را در میان انواع مختلف اشعه فرابنفش دارد. اما این اشعه را لایه اوزون جذب می‌کند و به این ترتیب وارد جو زمین نمی‌شود. اشعه فرابنفش C از طریق روش‌های مصنوعی مثل انواعی از لیزرها تولید می‌شود.
اشعه فرابنفش بر اساس طول موج و قدرت به سه نوع اصلی UVA، UVB و UVC تقسیم می‌شود.
فواید اشعه uv
اشعه فرابنفش با اینکه می‌تواند سلامت انسان را به خطر بیندازد، اما فوایدی هم دارد. اشعه فرابنفش باعث تولید ویتامین D در بدن می‌شود. ویتامین D یک ماده ضروری برای جذب کلسیم و فسفر بوده و به رشد استخوان‌ها کمک می‌کند. سازمان بهداشت جهانی ۲ تا سه مرتبه قرارگیری در معرض نور خورشید به مدت پنج تا ۱۵ دقیقه برای بهره‌مندی از فواید اشعه یو وی را توصیه می‌کند.
برخی از انواع دستگاه‌های لیزر با داشتن مقدار کم و بی‌خطری از اشعه یو وی، باعث شفافیت بیشتر پوست می‌شوند. علاوه بر این از اشعه یو وی در دستگاه‌های کاشت ناخن هم استفاده می‌شود. البته توجه داشته باشید که اشعه uv ناخن را ضعیف می‌کند و نباید بیش از حد از آن استفاده کرد. کاربرد اشعه uv برای ضدعفونی، به دلیل اثر باکتری‌کشی آن است. اثر اشعه uv بر باکتری‌ها، آن‌ها را غیرفعال کرده و از بین می‌برد. به همین دلیل در مراکز بیمارستانی و عفونی از این اشعه برای ضد عفونی سطوح کاربرد دارد. برای مثال اشعه uv در اتاق عمل برای ضد عفونی محیط استفاده می‌شود. درمان فتوتراپی یا نوردرمانی، یک روش درمانی با استفاده از اشعه فرابنفش است که در درمان بیماری‌های راشیتیسم، پسوریازیس، اگزما، ویتیلیگو و لوپوس کاربرد دارد. استفاده از دوز درمانی اشعه یو وی، باید حتما با نظر پزشک متخصص انجام شود. در مورد درمان فتوتراپی می‌توانید با متخصصان پوست و مو در درمانکده مشورت کنید.
عوارض اشعه uv
اشعه uv برای پوست سرطان‌زا است و اشعه فرابنفش A و B عامل تاثیرگذاری در بروز سرطان پوست و سرطان سلول‌های سنگفرشی هستند، باعث آفتاب‌سوختگی می‌شود، ریسک بروز مشکلات چشمی چون ناخنک، آب مروارید، التهاب و سوزش قرنیه را افزایش می‌دهد، باعث بروز پیری زودرس، پوست چرمی و چین‌وچروک صورت می‌شود، ریسک بروز الاستوز خورشیدی، لکه‌های کبدی و کراتوز اکتینیک در اثر پرتوهای فرابنفش بیشتر می‌شود، اشعه uv سیستم ایمنی بدن را در مقابله با عوامل آسیب‌زا ضعیف کرده و ریسک بروز عفونت و التهاب را افزایش می‌دهد، باعث فعال‌شدن ویروس نهفته هرپس می‌شود و اثرگذاری واکسن‌ها را کاهش می‌دهد.
اشعه uv در گوشی مضر است؟
اشعه یو وی از وسایل الکترونیکی چون گوشی، تبلت، کامپیوتر و تلویزیون نیز تولید می‌شود. افرادی که مدت زمان زیادی در روز با وسایل الکترونیکی کار می‌کنند، در معرض این اشعه هستند. توجه کنید که میزان اشعه تولیدشده در گوشی موبایل و تبلت، آنقدر زیاد نیست اما در صورت استفاده مداوم می‌تواند آسیب‌زننده باشد. این دستگاه‌ها علاوه بر اینکه خودشان اشعه uv تولید می‌کنند، نور فرابنفش خورشید را نیز روی صورت و چشم فرد بازتاب می‌دهند و ریسک بروز سرطان و آسیب‌های چشمی را افزایش می‌دهند.
حد مجاز اشعه uv
طبق استانداردهای جهانی، شاخص مجاز اشعه یو وی بین ۲-۰ است و این مقدار به عنوان شاخص بی‌خطر اشعه یو وی شناخته می‌شود. شاخص‌های بالاتر به صورت زیر تعیین می‌شوند:
شاخص ۵-۳: کم‌خطر
شاخص ۷-۶: خطرناک
شاخص ۸-۱۰: خطر زیاد
شاخص ۱۲-۱۱: شدیدا خطرناک
توجه کنید که هر فرد با توجه به عوامل زیر، روزانه مقدار متفاوتی اشعه uv دریافت می‌کند: استفاده‌کردن یا استفاده‌نکردن از کرم ضد آفتاب، میزان قرارگیری در معرض نور خورشید و منابع مصنوعی پرتو فرابنفش، استفاده از لباس‌های بلند یا کوتاه و قدرت اشعه.
روش‌های محافظت از بدن در برابر اشعه یو وی
با عمل به نکات زیر می‌توانید از عوارض اشعه uv در امان بمانید:
- حتما از کرم ضد آفتاب با SPF مناسب استفاده کنید. استفاده از کرم ضد آفتاب چه در محیط خانه و چه در خارج از آن توصیه می‌شود. زیرا اشعه فرابنفش A از شیشه‌ها عبور کرده و حتی در داخل خانه هم روی پوست شما تاثیر می‌گذارد.
- در فصل تابستان حتما از کلاه لبه‌دار استفاده کنید.
- از عینک آفتابی طبی و مناسب که تا ۱۰۰ درصد از چشم‌ها در برابر خورشید محافظت می‌کند، استفاده کنید.
- بهتر است از لباس‌های بلند و آستین‌دار استفاده کنید تا پوست در معرض نور مستقیم خورشید قرار نگیرد.
- مدت زمان زیادی را در معرض منابع طبیعی و مصنوعی پرتو فرابنفش قرار نگیرید.
- سعی کنید از ساعت ۱۰ صبح تا چهار بعد از ظهر بیرون از خانه نباشید.
اشعه یو وی کاربردهای زیادی در زندگی روزمره ما دارد و اگر به مقدار مناسب استفاده شود، عارضه‌ای به همراه نخواهد داشت. نکته مهمی که در رابطه با جلوگیری از عوارض اشعه یو وی باید بدانید، رعایت توصیه‌های پیشگیرانه است و در صورت بروز بیماری حتما با پزشک مشورت شود.
نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما