حوزه علمیه خراسان امسال نیز با حمایت و همکاری آستان قدس رضوی، میزبان طلاب نخبه و استادان حوزه علمیه است؛ حوزویانی که ذیل عنوان مدرسه «دارالعلم» برای دومین سال پیاپی گرد هم آمده‌اند تا در فضایی کاملاً علمی، ظرفیت دانش و آگاهی خود را افزایش دهند. حضور طلاب در شهر مشهد، با پیشینه بیش از هزار ساله حوزه آن در کنار مضجع شریف رضوی، یک فرصت استثنایی برای استعدادهای برتر حوزوی است. تنفس در فضای علمی حاکم بر جوار بارگاه ملکوتی حضرت ثامن‌الحجج(ع) که روزگاری میزبان بزرگانی همچون شیخ صدوق، شیخ طوسی و خواجه نصیرالدین طوسی و در دوره‌های متأخر شاهد فعالیت علمی مجتهدان نامداری همچون آیات عظام سیدعلی خامنه‌ای، سید عبدالله شیرازی، سیدحسین قمی، سیدمحمدهادی میلانی، سیدعزالدین زنجانی و علما و ادبای برجسته‌ای مانند آیات سیدجواد خامنه‌ای، ادیب نیشابوری اول و دوم، حاج هاشم قزوینی، حاج مجتبی قزوینی و سید هاشم نجفی میردامادی بوده‌است، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد انگیزه و تقویت ظرفیت‌های علمی و اخلاقی در میان طلاب جوان داشته‌باشد. در گفت‌وگو با تعدادی از طلاب شرکت‌کننده در طرح مدرسه دارالعلم امسال، این مسئله را با آن‌ها در میان گذاشتیم و درباره ویژگی‌های این دوره و مزایای آن پرسیدیم. آنچه در پی می‌آید، گزیده نظرات تعدادی از طلاب شرکت‌کننده در این طرح است و می‌تواند انعکاس‌دهنده دیدگاه‌های کسانی باشد که از نزدیک با موضوعاتی که برشمردیم برخورد داشته و آن‌ها را بهتر از هر کسی لمس کرده‌اند.

جزئی‌نگری مباحث برای تقویت دانش طلاب

سیدمحمدحسن حسینی، طلبه حوزه علمیه یزد

مشاهده ظرفیت علمی دوره و نیز ظرفیت فرهنگی و اخلاقی آن من را شگفت‌زده کرد. محتوای ارائه شده در دارالعلم، کاملاً به‌روز و دربرگیرنده مسائل و موضوعات جدید و ایده‌های نو بود. به اعتقاد من، طرح عناوین جدید علمی و بحث درباره آن‌ها برای حل مسائل علمی مستحدثه در حوزه‌ علوم اسلامی بسیار راه‌گشاست و باید به آن توجه ویژه کرد. نکته دیگری که در مباحث طرح شده شایسته توجه و تحسین به نظر می‌رسد، اهتمام به طرح نکات جزئی است. در طرح مسائل، استادان به دنبال طرح صِرف مبحث و ارائه سطحی آن نبودند و به‌شدت سعی داشتند مسائل و جزئیات را با دقت فراوان پوشش دهند. این مسئله طلاب را به فکر و تأمل بیشتر وامی‌داشت و در هر حوزه‌ای، ثمرات بسیار مفیدی به بار می‌آورد. از دیگر جنبه‌های مؤثر و مثبت این دوره، کاربردی بودن مباحث طرح شده در آن‌ها بود. افراد در رشته‌های مختلف با گرایش‌های متنوع، با مسائل مطرح شده از جنبه کاربردی آن‌ها آشنا می‌شدند و این رویکرد برای تقویت هر چه بیشتر جایگاه پاسخ‌گویی در حوزه‌های علمیه، بسیار مهم و راهبردی است. ساختار و سازماندهی آموزشی کیفیت بسیار بالایی داشت و از نظام هماهنگ و مؤثری برخوردار بود. مباحث مطرح  شده، طبق سنت حوزه‌های علمیه به صورت دوطرفه به مباحثه گذاشته می‌شد و طلاب تنها مستمع نبودند و نمی‌شنیدند، بلکه در قامت یک جوینده و طالب علم، مستشکل مباحث استادان می‌شدند و پاسخ‌گویی اساتید راه را برای فهم بهتر مباحث باز می‌کرد. در کنار این‌ها، جامعیت دوره، استفاده عالی از فضای معنوی حرم مطهر رضوی و برنامه‌های فرهنگی‌ای که در حاشیه دوره برگزار می‌شد، از مزایا و نقاط قوت آن بود.

فرصت استثنایی تضارب آرا

حمید اسماعیلی، مدرس حوزه علمیه خراسان (مشهد)

مدرسه دارالعلم امسال نسبت به سال گذشته رشد قابل ملاحظه‌ای کرده‌بود و مزایای بیشتری داشت. یکی از مهم‌ترین این مزایا، به‌روزرسانی مباحث و طرح موضوعات چالشی بود؛ یعنی ما در دارالعلم امسال با مباحثی روبه‌رو بودیم که طی سال و حین تعلم، با آن‌ها برخوردی نداشتیم و طرح و بررسی آن‌ها بسیار ضروری و بجا بود. از سوی دیگر، دارالعلم این فرصت استثنایی را فراهم کرد که طلاب بتوانند نظرات یکدیگر را بشناسند و میان آن‌ها تضارب‌آرا ایجاد شود. موضوعی که می‌تواند نقشی مهم و اساسی در افزایش و ارتقای سطح علمی آن‌ها ایفا کند. آشنایی طلاب با استادان دعوتی در دوره نیز بسیار مغتنم بود؛ استادانی که بعضاً دسترسی به آن‌ها برای طلاب شهرستانی کمتر پیش می‌آید. نکته‌ای که به نظرم باید در طرح تقویت شود، افزایش بار پژوهشی آن برای شرکت‌کننده‌هاست. به نظرم باید پیش از آغاز طرح، جزئیات موضوعات را در اختیار شرکت‌کنندگان بگذارند و از علاقه‌مندان بخواهند ضمن مطالعه درباره مباحث، خروجی علمی و پژوهشی ارائه دهند یا در صورت امکان، چنین امر مهمی را طی دوره از شرکت‌کنندگان مطالبه کنند. در این صورت، علاقه‌مندان می‌توانند ضمن حضور در جلسات درس، از نظرات استادان برای بهتر کردن فرایند تحقیق استفاده و آثار پرباری را ارائه کنند که در زمره ثمرات متعدد و برکات ارزشمند این دوره است.

دارالعلم؛ مدرسه‌ای بدون ایستایی

حسن عباسی حسین‌آبادی، دکترای فلسفه و حکمت اسلامی، تهران (شرکت‌کننده روشندل)

من قبلاً لمعتین و اصولتین را در حوزه خوانده و به تکمیل درس و تحقیق در دانشگاه پرداخته‌ام و در حال حاضر، دانشیار دانشگاه پیام‌نور تهران هستم. به نظرم در ارزیابی طرح می‌توانیم به دو جنبه علمی و عملی توجه داشته‌باشیم. از جنبه علمی، دوره بسیار کامل و خوب بود. اندیشه‌های مختلفی در جلسات درس مطرح می‌شد؛ اندیشه‌هایی که شاید با چنین ضریب بحث و دقتی، در جاهای دیگر مطرح نشود. تنوع استادان و مباحثی که ارائه می‌کرد، واقعاً ظرفیت علمی طلاب و شرکت‌کنندگان را ارتقا می‌داد و از هر نظر اسباب جهش مثبت علمی را برای آن‌ها فراهم می‌کرد. از نظر عملی هم، دوره دارالعلم یک فرصت بسیار ممتاز برای ایجاد شبکه علمی میان طلاب در سراسر کشور است. این شبکه علمی می‌تواند در تربیت شخصیت‌های ممتازی که بتوانند جایگاه مهم و راهبردی در هدایت و فرماندهی جهاد علمی داشته‌باشند، بسیار مؤثر عمل کند. جنبه مثبت دیگری که در این دوره دیدم، تلاش برای بهتر شدن است. صحبت‌های عمومی و گفت‌وگوهای خصوصی، همه بیانگر این بود که متولیان این مدرسه و اداره‌کنندگان و سیاست‌گذاران آن، در پی ارتقای وضعیت فعلی در این دوره و دوره‌های بعد هستند. به همین دلیل دارالعلم یک مجموعه در حال تکامل است و باید در سال‌های بعد شاهد شکوفایی شگفت‌انگیز آن باشیم. تردیدی ندارم با چنین رویکردی، این برنامه حالت ایستا پیدا نمی‌کند و خروجی‌های بسیار موفقی خواهد داشت.

پیوست فرهنگی مثال‌زدنی

جواد حسن‌زاده؛ روستای نریمانی، حوزه علمیه امام صادق(ع)

نخستین ویژگی مدرسه دارالعلم طرح مباحثی در آن است که فراتر از کانون‌های علمی دیگر هستند. در گروه‌های علمی گوناگون آن مثل علوم عقلی، قرآن و حدیث و... مباحث و مطالبی مطرح می‌شود که شاید طلاب در مدارس شهرهای کوچک، طی 10 سال هم با آن‌ها آشنا نشوند و درباره این مباحث، توضیح و ارائه دقیقی نداشته‌باشند. نکته دیگری که البته با مورد اول بی‌ارتباط نیست، حضور استادان درجه اول در دوره است. بیشتر استادانی که در این دوره افتخار تعلم آن‌ها را داریم، در زمره برجسته‌ترین استادان حوزوی قرار دارند. استادان تراز اولی که دسترسی به آن‌ها برای طلبه‌های علاقه‌مند شهرستانی کمتر امکان‌پذیر است یا اصلاً امکان‌پذیر نیست. این را باید مهم‌ترین ویژگی و مزیت مدرسه دارالعلم دانست. موضوع دیگری که شایان توجه و قدردانی است و باید از آن یاد کنیم، پیوست فرهنگی عالی و تأثیرگذاری است که برای مدرسه تدارک دیده‌اند. با توجه به تقارن فعالیت مدرسه با ایام محرم و صفر، برگزاری نشست‌های فرهنگی، جلسات درس اخلاق و برپایی مجالس عزاداری، آن هم در جوار مضجع شریف ثامن‌الحجج(ع)، فرصتی مغتنم برای شرکت‌کنندگان است تا در کنار تقویت ظرفیت علمی خود، به مسائل تربیتی نیز نگاهی مؤثر و کارآمد داشته‌باشند. نکته دیگر درباره مدرسه دارالعلم، تعامل طلاب با یکدیگر است. اینکه طلاب دروس علوم عقلی با طلاب دروس تفسیر و حدیث در ارتباط هستند و می‌توانند از ظرفیت علمی یکدیگر در مباحثات استفاده کنند، واقعاً یک فرصت فوق‌العاده و کارگشاست.