به گفته کارشناسان، صدور ابلاغیه رئیس شورای‌عالی آموزش و پرورش، آن هم در شرایطی که هنوز مهر تأیید نمایندگان مجلس بر حکم وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش نخورده، نشان از عزم رئیس‌جمهور برای حل فوری معضل کمبود معلم در مهر امسال دارد.
برای درک بهتر این معضل بد نیست بدانید بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در نشست صحن علنی یکشنبه ۱۰تیر مجلس از کمبود ۱۷۶هزار معلم در سال تحصیلی ۱۴۰۴- ۱۴۰۳ خبر داده و گفته بود: پیش‌بینی می‌شود حدود ۷۲هزار معلم تا مهر ۱۴۰۳ بازنشسته شوند که این موضوع تأمین نیروی انسانی را برای وزارت آموزش و پرورش سخت‌تر خواهد کرد.
علیرضا منادی سفیدان، رئیس کمیسیون و تحقیقات آموزش مجلس نیز چندی پیش، پس از گزارش رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس با اظهار تأسف از باز نشدن گره کمبود معلم گفته بود: سال گذشته تا ۱۵ آبان هنوز معلم کم داشتیم؛ ما این موضوع را مطرح کردیم، اما کلی علیه‌مان فضاسازی راه انداختند و ما را تخریب و فیلم درست کردند و در صدا و سیما به تخریب ما پرداختند، اما معلم کم است و همه هم متوجه این موضوع شدند و با سختی بسیار توانستند این مشکل را حل کنند.
از الان به دولت فعلی که مستقر است اعلام کرده‌ایم، به دولت بعدی هم نامه رسمی می‌زنیم که بعداً کسی نگوید به ما نگفتید معلم نداریم. من نامه رسمی به آقای مخبر نوشته‌ام و به آقای پزشکیان هم این نامه را ارسال خواهم کرد تا ان‌شاءالله مشکل حل شود.
این سخنان در حالی است که سخنگوی وزارت آموزش و پرورش در اظهاراتی متفاوت، وضعیت حاضر را آرام و بی‌دغدغه عنوان کرده بود. به باور علی فرهادی، در سال ۱۴۰۳ بسیاری از چالش‌هایی که به‌خاطر کمبود معلم داشتیم برطرف خواهد شد و مهر ۱۴۰۳ مهر آرامی را خواهیم داشت و به جای دغدغه کمبود معلم باید از این پس به دنبال رشد کیفیت معلم باشیم.
سال‌هایی برای جبران معلم
دعوت از معلمان بازنشسته برای جبران نیروی انسانی در آموزش و پرورش راه حلی است که در سال‌های گذشته نیز از سوی مسئولان این وزارتخانه تجربه شده است.
نخستین بار آیین‌نامه اجرایی این تدبیر ۳۴ سال پیش با عنوان «قانون تشویق معلمان بازنشسته به ادامه همکاری» با امضای حسن حبیبی، معاون اول وقت رئیس‌جمهور نوشته شد.
بر اساس نخستین ماده این آیین‌نامه، مشمولان طرح طبقه‌بندی مشاغل معلمان کشور که مدرک تحصیلی کارشناسی (لیسانس) و بالاتر یا معادل آن و ۳۰سال سابقه خدمت‌قابل قبول و پرداخت کسور بازنشستگی دارند، درخواست کتبی خود را مبنی بر انصراف از بازنشستگی و استفاده از تسهیلات قانون تشویق معلمان بازنشسته به ادامه همکاری با وزارت آموزش و پرورش به «کمیسیون تشخیص نیاز» که بر اساس دستورالعمل وزیر آموزش و پرورش در هر یک از ادارات کل آموزش وپرورش تشکیل می‌شود، ارائه می‌کنند.
از آن تاریخ تاکنون، هر از گاه مسئولان آموزش و پرورش تمامی عزم خود را برای دعوت از بازگشت معلمان به کلاس‌های درس به‌کار گرفته‌اند؛ برای مثال محمد حسین‌بُر، مدیرکل وقت امور اداری و تشکیلات وزارت آموزش‌وپرورش ۱۹ مرداد ۱۳۹۷ برای گذر از بحران کمبود معلم در آن سال، معلمان بازنشسته را دعوت به کار کرد و به خبرگزاری تسنیم گفت: معلمانی که در آستانه بازنشستگی قرار دارند با مدرک لیسانس با ۶۰ سال سن و با مدرک فوق‌لیسانس با ۶۵سال سن می‌توانند به همکاری خود ادامه دهند و افرادی که بازنشسته شده‌اند و می‌خواهند دوباره به کار تدریس برگردند، طبق مجوزی که از سازمان اداری و استخدامی دریافت کردیم می‌توانند به مدت یک سوم کار اداری معلمان با ما همکاری داشته باشند
هفتم بهمن سال گذشته نیز نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ کل کشور به وزارت آموزش و پرورش اجازه دادند در صورت نیاز، برای به‌کارگیری معلمان بازنشسته (تا ۲۴ ساعت در هفته) اقدام کند.
علاوه بر این‌ها قانون برنامه هفتم توسعه نیز دست دولت را برای آوردن بازنشستگان به کلاس‌های درس باز گذاشته است.
سخنگوی کمیسیون آموزش مجلس تصویب بند(ح) ماده ۸۸ قانون برنامه هفتم را یکی از مصوبات خوب در حوزه آموزش و پرورش در طول اجرای برنامه هفتم می‌داند و می‌گوید: با این مصوبه مجلس، دولت اجازه دارد در صورت پرداخت پاداش پایان خدمت معلمان بازنشسته، از معلمان رتبه‌های استادیار معلم و بالاتر تا پنج سال با رعایت سقف ۶۵سال بهره ببرد.
به گفته احمدحسین فلاحی، بسیاری از نیروهای بازنشسته آموزش و پرورش در سنین ۴۸ تا ۵۰ سال بازنشسته می‌شوند که در اوج پختگی بوده و دولت می‌تواند از ظرفیت آموزشی آن‌ها استفاده کند، ولی به دلیل محدودیت‌های موجود از این ظرفیت بی‌بهره میماند.
حال با تمام تدابیری که برای به‌کارگیری دوباره بازنشستگان در مدارس گرفته شده، این پرسش باقی است که آیا بازنشستگان نیز رغبتی برای بازگشت به مدارس از خود نشان خواهند داد و از سویی دیگر آیا این راه حل می‌تواند به پایان بحران کمبود معلم در سال‌های اخیر بینجامد.
به نظر می‌رسد بر اساس آنچه علی فرهادی، سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش می‌گوید چندان هم نباید به پاسخ مثبت پرسش نخست امیدوار بود.
فرهادی اردیبهشت امسال با بیان اینکه سال گذشته مجوز به‌کارگیری دوباره بازنشستگان براساس مصوبه سران قوا تعیین شده است، گفت: در این مصوبه ظرفیت به‌کارگیری ۷۰هزار معلم بازنشسته با فعالیت ۲۴ساعت در هفته در مدارس دولتی گرفته شد اما از این ۷۰هزار مجوز، تنها ۳۵-۳۴هزار نفر از آن استقبال کردند؛ دلیل این استقبال کم، پایین بودن نرخ حق‌التدریس‌هاست.
محسن حاجی‌میرزایی، وزیر پیشین آموزش‌وپرورش هم معتقد است یکی از دلایلی که کلاس‌های درس این روزها کمبود معلم را به چشم دیدند، این بود معلمانی که اضافه‌کار می‌کردند، حقوق منظمی دریافت نکردند: «معمولاً سالی یک یا دوبار این اضافه‌کارها محاسبه می‌شود و آن را پرداخت می‌کنند. اما وقتی این حقوق به‌موقع پرداخت نشود، انگیزه افراد برای کار اضافه کاهش پیدا می‌کند و بازنشستگان هم ترجیح می‌دهند فعالیت نکنند».
محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزشی هم می‌گوید سال گذشته در یک شتاب‌زدگی عجیب یک‌هفته مانده به مهر به بازنشستگان پیام دادند می‌توانند امسال ۲۴ساعت کلاس بگیرند؛ درحالی‌که پیش‌از آن براساس یک بخشنامه داخلی مشخص شده بود بازنشستگان نمی‌توانند بیشتر از ۱۵ساعت در هفته کلاس بگیرند.
راهکاری که آموزش‌وپرورش این روزها به‌کار برده، مانند یک مسکن موقت عمل می‌کند و راه‌گشا هم نبوده است؛ اگر راه‌گشا بود مشکل برطرف شده بود و بازنشستگان سر کلاس می‌رفتند. یکی دو مورد نیست؛ پول بازنشستگان پرداخت نمی‌شود، مبلغ اضافه‌کار هم بسیار کم است.
راه دیگری نداریم
از سوی دیگر با وجود تمام محدودیت‌های عنوان شده، هنوز هم برخی کارشناسان به کارگیری معلمان بازنشسته برای جبران کمبود نیروی انسانی در نظام آموزشی را به عنوان بهترین روش جایگزین و موقت می‌دانند.
دکتر سیدجواد حسینی، سرپرست پیشین وزارت آموزش و پرورش به ما می‌گوید: نظام تأمین نیروی انسانی به‌ویژه «معلم» در وزارت آموزش و پرورش موضوع مهمی است که حتی یکی از زیرنظام‌های شش‌گانه سند تحول بنیادین نیز بر این مبنا تدوین و تصویب شده است.
معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش اضافه می‌کند: در حقیقت معلم، کارگزار فکور نظام تعلیم و تربیت است که می‌تواند جانشین همه نداشته‌های نظام تعلیم و تربیت قرار گیرد و چنانچه درباره استانداردهای معلم و کیفیت او کوتاهی کنیم، درباره کیفیت نظام تعلیم و تربیت کوتاهی کرده‌ایم.
حسینی با اشاره به دورانی که سرپرستی وزارت آموزش و پرورش را بر عهده داشته، ادامه می‌دهد: در همه دنیا و از جمله سند تحول بنیادین ایران به این موضوع مهم توجه شده است. به همین دلیل در دوران مسئولیتم در وزارت آموزش و پرورش مصوبه‌ای در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد مبنی بر اینکه هیچ نیرویی به عنوان معلم وارد نظام آموزش و پرورش نخواهد شد مگر از طریق گذراندن دوره‌های کوتاه یا بلندمدت دانشگاه فرهنگیان و تربیت معلم شهید رجایی.
۱۱ الحاقیه برای قانون به‌کارگیری نیروی انسانی
معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش عنوان می‌کند: قانون به‌کارگیری نیروی انسانی در آموزش و پرورش پس از تصویب، توسط مجلس ۱۱ بار الحاقیه خورد و نتیجه‌اش آن شد که در حال حاضر با این معضل مواجهیم که ۵۲درصد از معلمان در رشته‌های غیرتخصصی خود در حال تدریس هستند و متأسفانه به همین دلیل توزیع نیروی انسانی هم ساماندهی درستی ندارد و با کمبودهای بسیاری روبه‌رو هستیم.
حسینی ادامه می‌دهد: بر اساس استانداردها در حال حاضر نزدیک به ۱۰۰ تا ۱۷۵هزار نیرو کم داریم، بنابراین تنها راهی که باید برای جبران کمبود نیروی انسانی به‌کار ببریم جذب نیرو از طریق دانشگاه فرهنگیان و تربیت معلم شهید رجایی است. از آنجایی که طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت در فرصت کوتاه باقیمانده تا مهر، دوره چهارساله دانشگاه فرهنگیان به ۱۵ روز آموزش کاهش یابد و جذب نیرو از این طریق صورت گیرد، بنابراین بهترین روشی که در حال حاضر باید برای تأمین نیروی انسانی استفاده کرد به‌کارگیری معلمان بازنشسته بر اساس انگیزه و توانمندی آن‌هاست.
سرپرست پیشین وزارت آموزش و پرورش درباره انواع روش‌های جایگزین برای رفع مشکل کمبود معلم می‌گوید: روش‌های مختلفی از جمله طرح خرید خدمات آموزشی، استفاده از موظفی ۶ ساعت تدریس مدیران و معاونان در مدارس، استفاده از حق‌التدریسی‌ها، نهضتی‌ها و... وجود دارد که البته اضطراری و موقتی است. اما یکی از بهترین روش‌های جایگزین، به‌کارگیری معلمان بازنشسته برای پر کردن کلاس‌های خالی از معلم است به شرط آنکه معلم انگیزه و توان تدریس را داشته باشد.
حسینی تأکید می‌کند: یکی از بهترین روش‌های پاسخ‌گویی به نیاز آموزش و پرورش در شرایط اضطراری یا غیر از آن، استفاده از تجربه مفید معلمان با انگیزه و توانای بازنشسته، به عنوان جایگزین موقت برای جبران کمبود نیروی انسانی است، چراکه معلمان بازنشسته صاحب تجربه و مهارت هستند و از سویی می‌توانند انتقال‌دهنده تجربه‌های مفید و به نوعی آموزش ضمن خدمت برای نومعلمان باشند.
معاون پیشین وزارت آموزش و پرورش بیان می‌کند: امروزه در دنیا مدیریت دانش چه به صورت آشکار و چه به صورت پنهان در سازمان‌های دولتی، عمومی یا خصوصی به‌شدت طرفدار پیدا کرده و به کار برده می‌شود. بنابراین استفاده موقت از معلمان بازنشسته نوعی استفاده از مدیریت دانش آشکار و پنهان آن‌ها محسوب می‌شود، چراکه از گذشته‌های دور نیز استادان با تجربه و پیشکسوت را به‌سادگی رها نمی‌کردند و تلاش می‌شد تجربیات ارزشمندشان به کار گرفته شود.
به‌کارگیری معلمان بازنشسته برای کدام مقطع؟
وزیر اسبق آموزش و پرورش نیز درباره به‌کارگیری معلمان بازنشسته برای رفع کمبود معلم به ما می‌گوید: با توجه به نزدیکی آغاز سال تحصیلی جدید و نیز کمبود معلم، طبیعتاً فرایند جذب معلم جدید در این مدت زمانی کوتاه، عملی نیست.
دکتر مرتضی حاجی ادامه می‌دهد: از طرفی چنانچه آموزش و پرورش نتواند افراد جدیدی جذب کند، سال تحصیلی پیش رو با کمبود معلم آغاز خواهد شد؛ بنابراین در این فرصت کوتاه مناسب‌ترین روش جایگزین، جذب موقت معلمانی است که تازه بازنشسته شده‌اند.
وی دلیل تأکید بر استفاده از معلمان تازه بازنشسته را به‌روز بودن معلم عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: معلمان به‌کار گرفته شده برای جبران کمبود معلم، باید تازه بازنشسته شده باشند، چراکه معلمی که چندین سال از دوره خدمتش گذشته، میان او و فضای آموزشی فاصله افتاده است و چندان به‌روز نیست، هرچند ممکن است در این باره استثنا هم وجود داشته باشد.
حاجی می‌افزاید: به‌کارگیری معلمانی که یکی دو سال از بازنشستگی‌شان گذشته به شرطی قابل قبول است که ارزیابی درست عملکردشان در سال‌های پایانی خدمت، عملکرد کاملاً مثبتی باشد و خستگی و کهولت سن بر آنان غلبه نکرده باشد.
وی تأکید می‌کند: این معلمان برای تدریس در سال‌های اول ابتدایی مناسب نیستند چراکه سال‌های اول دوره ابتدایی صبر و حوصله فراوانی می‌طلبد که قطعاً از افراد پا به سن گذاشته نمی‌توان چنین انتظاری داشت. بنابراین برای سال‌های ابتدایی تحصیل باید از معلمان جوان و برای سال‌های چهارم ابتدایی به بعد و همچنین دوره دبیرستان می‌توان به‌طور موقت از معلمان بازنشسته استفاده کرد.
نظر شما