حجت‌الاسلام دکتر محمدرضا فؤادیان، دبیر علمی اندیشکده بین‌المللی مهدویت

از امام رضا(ع) حدود 2هزارو450 روایت نقل شده است که شیخ صدوق حدود 600مورد از این احادیث را گلچین کرده و در کتاب عیون اخبارالرضا(ع) آورده است. از این تعداد، 34روایت درباره امام مهدی(عج) بوده و موضوعات زیادی در آن‌ها آمده است.

در این روایات به رئوس کلی اشاره می‌کنیم ولی ریزموضوعات گونه‌های مختلف بسیاری دارد. مطالبی مثل پیامد انکار امام مهدی(عج)، فلسفه و علت غیبت، چگونگی ظهور حضرت، امدادهای غیبی که در زمان ظهور نصیب حکومت امام عصر(عج) می‌شود، ویژگی‌های یاران حضرت و اینکه از کدام سرزمین‌ها هستند، فضیلت منتظران، نشانه‌های ظهور، جهانی بودن حکومت امام مهدی(عج) و برخی دیگر از دستاوردهای ویژه در این روایت آمده است.

روایاتی که در کتاب عیون اخبارالرضا(ع) درزمینه مهدویت آمده، معارف بسیار گرانقدر، گرانسنگ و پروپیمانی را به مخاطبان تقدیم می‌کند. با توجه به فرصت محدود، به برخی از این احادیث می‌پردازیم.

شیخ صدوق در آثارش احادیث فراوانی درباره نسب اهل بیت(ع) ذکر کرده است. در کتاب عیون هم از حدیث جابر با نقل‌های مختلف استفاده‌های فراوانی کرده است. پنج روایت از این 34روایت، نقل‌های متفاوتی است که شیخ صدوق در این کتاب بیان کرده است.

یک نقل از حدیث جابر این است: حدیث جابر، معروف به حدیث لوح است. خود جابر می‌گوید زمانی که سیدالشهدا امام حسین(ع) متولد شده بود، به دیدار حضرت فاطمه(س) رفتم. نزد ایشان لوحی از زبرجد سبز بود که نقوشی بر آن بسته شده بود، از حضرت پرسیدم این لوح چیست؟ فرمود خداوند تبارک و تعالی به خاطر تولد فرزندم امام حسین(ع) به ما چشم‌روشنی عطا کرده است، نام اوصیای پدرم از اولین تا آخرین در این لوح آمده است. جابر درخواست می‌کند این لوح در اختیار او قرار گیرد، آن را می‌خواند و از حضرت زهرا(س) اجازه نسخه‌برداری می‌گیرد که حضرت هم به او اجازه می‌دهد. این حدیث به حدیث جابر معروف شد. در یک حدیث این‌گونه آمده است: وقتی نوبت به امام مهدی(عج) می‌رسد «هو حُجه الله القائِمْ أُمُّهُ جاریه إسمُها نرجس صلوات الله علیهم أجمعین» در این روایت شریف اشاره شده مادر امام مهدی(عج) کنیزی به نام نرگس است. در این حدیث جابر، نام اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به همراه نام مادر بزرگوارشان آمده که در صفحه 40 این حدیث اشاره به نام مبارک مادر امام مهدی(عج) دارد. در روایت دیگر که در صفحه 41 آمده، «أکملُ ذلک بِإبنهِ رحمه للعالمین» نام امام‌ها از امام علی(ع) به بعد، یکی یکی آمده است، وقتی نام مبارک امام مهدی(عج) به عنوان فرزند امام حسن عسکری(ع) ذکر می‌شود، این قسمت برجسته است.

ویژگی‌هایی که از امام مهدی(عج) در حدیث جابر می‌آید خیلی ویژه است. معمولاً عبارت «رحمه للعالمین» را برای پیغمبر(ص) می‌آوریم «وما ارسلناکَ الا رحمه للعالَمین». بحث مهمی که وجود دارد، پرداختن به جلوه‌های مهر و محبت امام مهدی(عج) است. همه ائمه(ع) مهربان بودند. حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) امام الرئوف و سلطان الرئوف لقب داشتند. به همین دلیل درباره مهر و محبت امام مهدی(عج) در حدیث جابر از کتاب عیون آمده است «رحمهٌ للعالمین». حضرت مهدی(عج) رحمةللمسلمین و رحمةللمؤمنین نیست، بلکه رحمةللعالمین است. «علیه کَمال موسی و بَهاءُ عیسی و صَبر أیّوب» ویژگی‌هایی که انبیا و اولیا داشتند در وجود نازنین بقیه‌الله است. آنچه خوبان در طول تاریخ داشتند، امام مهدی(عج) وارث تمام خوبی‌های جریان در طول تاریخ است. اینکه چه اتفاقاتی می‌افتد و مردم به چه عزت‌هایی و کافران به چه ذلت‌هایی می‌رسند و در آن زمان چه اتفاقی می‌افتد در حدیث صفحه 41 جلد اول به آن اشاره شده است.

در روایت سوم آمده است «و أحد عشر من وُلدی آخرهم القائم قال جابر فرأیت فیه محمداً محمداً محمداً فی ثلاثه مواضع و علیاً علیاً علیاً فی أربعه مواضع». جابر در نقل دیگری می‌گوید: وقتی به لوح فاطمه زهرا(س) نگاه کردم، 11فرزند امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه الزهرا(س) که امام حسن(ع) اولین آن‌ها بود تا آخرینشان معرفی شده بود که سه نفر آن‌ها محمد و چهار نفر علی بودند.

در روایت چهارم در صفحه 46 حدیث جابر آمده است: «آخرهُم القائم ثلاثه منهم محمد و أربعه منهم علی». در روایت پنجمی می‌فرماید: «دخلت علی فاطمه(ع) و بین یدیها لوحٌ فیه أسماءُ الأوصیاء فعددت اثنی عشر آخرهم القائم ثلاثه منهم مُحمد و أربعه منهم علی» این‌ها نقل‌های متفاوتی است که در حدیث جابر درباره مهدویت مطالبی در آن آمده است.

اما پنج حدیث از این 34 حدیث درباره نسب مبارک امام مهدی(عج) است. در روایت بعدی آمده است: «إنّ أوصیائی بَعدی اثنا عشر أوّلهُم علی بن أبی‌طالب(ع) و آخرهم القائم». پیامبر(ص) می‌فرماید: «12 جانشین پس از من هستند، نخستین آن‌ها علی(ع) و آخرین آن‌ها هم قائم(عج) است».

گونه دیگری از روایات عیون اخبارالرضا(ع) درخصوص انتظار فرج است. انتظار فرج به معنای انتظار گشایش است نه انتظار ظهور امام مهدی(عج). در جلد دوم عیون صفحه 36 این روایت نبوی نقل شده است: «قال رسول الله(ص) أفضلُ أعمال أمّتی انتظار فرج الله» پیامبر(ص) فرمودند: افضل اعمال، انتظار فرج است. هر زمانی که انسان گرفتار و منتظر گشایش باشد، این حالتی است که در روایات از آن تعریف و تمجید شده است. حال، مهم‌ترین مصداق فرج و گشایش، ظهور بقیه الله(عج) است. مهدی(عج) که بیاید هیچ گرفتار، بدبخت و بیچاره و فقیری در جهان نخواهد بود، چون مهم‌ترین مصداق فرج و گشایش، ظهور بقیه الله(عج) است. در آثار مهدوی این روایات را به عنوان احادیث مهدویت می‌بینید.

در باب انتظار فرج روایت بسیار مفصلی درباره امامت در صفحه 54 جلد اول کتاب عیون آمده است: «والإمامه لاتخلو الأرض من حجه منهم فی کل عصر» که نشان‌دهنده ضرورت وجود امام در هر دوره است و باید در هر زمانی، امامی باشد.

روایت دیگری در مورد غیبت امام مهدی(عج) است که امام رضا(ع) فرموده‌اند: «کانّی بالشیعه عند فقدهم الثالث من وُلدی» شیعیان زمان سومین فرزند من، طوری می‌شوند که به دنبال پناهگاهی می‌گردند که پیدا نمی‌کنند.

برخی دیگر از روایات حضرت درباره ظهور است. احادیثی از امام رضا(ع) و سایر اهل بیت(ع) که در مورد ظهور است در کتاب عیون اخبارالرضا(ع) آمده است. روایتی نبوی نقل شده: «لاتقوم الساعه حتی یقوم قائم للحق منا و ذلک حین یأذن الله عزوجل له و من تبعه نجا و من تخلف عنه هلک الله الله عباد الله فأتوه و لو علی الثلج فإنه خلیفه الله عز و جل وخلیفتی» قیامت به پا نمی‌شود تا اینکه امام مهدی(ع) قیام کند و آن، زمانی است که خداوند تبارک و تعالی اذن و اجازه دهد و کسی که از امام مهدی(عج) تبعیت کند، نجات می‌یابد و آن که مخالفت ورزد، هلاک خواهد شد، ای بندگان خدا، زمانی که امام مهدی(عج) ظهور کرد، نزد او بیایید، حتی اگر هوا سرد و یخبندان باشد، به سمت او بیایید. حضرت مهدی(عج) در لسان مبارک پیامبر(ص) به عنوان خلیفه خدا در زمین مطرح شده است.