محمد باغستانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۰ شهریورماه در نشست علمی «دستاوردهای صلح امام حسن(ع) در تاریخ تشیع» با بیان اینکه روایت معروف نبوی داریم که دو فرزندم حسن و حسین هر دو امام هستند چه قیام بکنند و چه در خانه بنشینند، گفت: یکی از مهمترین وقایع دوران امام حسن(ع)، ماجرای صلح با آن شرایط خاص تاریخی است که به حضرت تحمیل شد. عدم همراهی مردم با ایشان و از طرفی این باور در وجود مقدس حضرت که حکومت باید با اقبال مردم روبرو باشد سبب شد تا صلح مورد پذیرش امام(ع) قرار بگیرد.

وی با بیان اینکه این مسئله مایه افتخار شیعه است زیرا اگر امروز برخی به طبل رای مردم می‌کوبند در دو دوره حکومت امام علی(ع) و امام مجتبی(ع) این مسئله تحقق عینی و عملی پیدا کرده است، افزود: امام حسن(ع) با این صلح جامعه شیعه را در میانه بودن و نبودن نجات دادند زیرا شرایط آن روز کاملا برای فروپاشی شیعه و نابودی آنان فراهم بود ولی قرارداد صلح مانع آن شد.

باغستانی بیان کرد: یکی از بندهای قرارداد این بود که معاویه حق ندارد برای خود جانشین انتخاب کند و ماجرای کربلا هم به خاطر بدعهدی معاویه رخ داد. بعد از این صلح هم دو نوع رفتار را شاهدیم؛ یکی از معاویه برای از بین‌بردن شیعه و دیگری اقدامات امام(ع) در برابر اعمال معاویه و در نهایت به نظر بنده امام(ع) موفق شدند که حیات شیعه را تداوم ببخشند. 

خرید زمان از سوی امام مجتبی(ع)

باغستانی با بیان اینکه پذیرش صلح، ماجرای نابودی شیعه را مشمول مرور زمان کرد، زیرا تا زمانی که امام مجتبی(ع) زنده بودند معاویه جرئت نداشت اقدام صریحی در این عرصه داشته باشد، اضافه کرد: از منظر سیاسی، امام(ع) زمان خریدند و پروژه شیعه‌کشی را به پروسه و فرایند تبدیل کردند. از طرف دیگر فرصت برای معاویه فراهم شد که اگر نمی‌تواند تیغ علیه شیعه بکشد می‌تواند تبلیغات منفی راه بیندازد لذا نوک پیکان حملات به شیعه را متوجه بنیاد آن یعنی حضرت امیرالمؤمنین(ع) بکند.

وی اضافه کرد: مغیره بن شعبه گفته است معاویه بدون تبلیغات علیه علی(ع) نمی‌توانست حکومت خود را تداوم بدهد لذا در ۵ نوبت نماز در هر منبری علیه علی(ع) دشنام می‌دادند و سبّ امام(ع) در مساجد و منابر رواج یافت.

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه کار دیگر معاویه اعمال یکسری محدودیت‌های اداری و استخدامی برای تشیع بود، اظهار کرد: معاویه همچنین حقوق شیعیان در پرداخت بیت‌المال را زیرپا گذاشت و حتی در قضاوت هم اگر یک علوی علیه فرد دیگری شکایت می‌کرد طبیعتا حکم به نفع فرد غیرشیعی بود.

وی افزود: معاویه نخبگان شیعه را به مجالسش دعوت می‌کرد تا آنان را در موضع ضعف قرار دهد و مجبور کند علیه علی(ع) سخن بگویند. بسته متنوع اقدامات اداری، قضایی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی از سوی معاویه برای محدود کردن شیعیان به کار رفت. 

باغستانی با اشاره به واکنش‌های امام حسن(ع) در برابر معاویه تصریح کرد: امام(ع) دو راه بیشتر نداشتند؛ اولین پیشنهاد این بود که امام(ع) با اندک یاران خود اقدامات انتحاری کند یعنی مراکز اصلی حکومت را بگیرند و زیر قرارداد صلح بزند که این راهکار خواسته معاویه بود؛ معاویه مترصد فرصت بود تا امام(ع) قرارداد را زیرپا بگذارند و او  بتواند به اهدافش برسد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: از سویی برخی شیعیان مانند حجربن عدی به امام(ع) معترض بودند و تعبیر «مذل المؤمنین» را هم ایشان به کار برد؛ امام تلاش کردند تا با بیان فلسفه صلح، تبیین درستی از مسئله ارائه دهند از جمله اینکه خواسته اکثریت و عموم مردم همراهی با امام(ع) نبوده است و وقتی امام از آنان پرسید، بیشتر افراد گفتند ما از جنگ خسته شده‌ایم.

سیاست تقیه

باغستانی افزود: مدتی بعد از صلح، خبری از غر زدن بزرگان و معترضان به حضرت وجود ندارد و این نشان می‌دهد که امام مجتبی(ع) در اقناع، موفق بوده‌اند؛ امام(ع) بعد از اقناع نیازی به حرکت‌های انتحاری و پارتیزانی نداشتند لذا سراغ سیاست تبیین رفتند و از جمله اینکه امام(ع) تاکید کردند شیعیان برای حفظ جان خودشان باید تقیه کنند. امام(ع) برای اینکه این پدیده در بین نخبگان شیعه و عموم شیعیان رواج یابد، خودشان در نمازهای جماعت شرکت می‌کردند و در محضر ایشان به علی(ع) سب و لعن می‌شد ولی امام(ع) با سیاست تقیه و خشمگین‌ نشدنف توطئه معاویه را خنثی کردند و مردم هم به تبعیت از ایشان چنین کردند. مسئله دیگر در سیاست امام(ع) تشویق شیعیان به کارهای اجتماعی فارغ از کارهای اداری بود.

وی با بیان اینکه در این شرایط خود امام(ع) به یک شهروند عادی تبدیل شدند، اظهار کرد: امام(ع) متولی موقوفات بزرگ امیرمؤمنان(ع) شدند که چندین هکتار بود و کارگران زیادی شاید حدود ده‌هزار نفر روی آن کار می‌کردند؛ این میراث، شخصی و درآمد پایداری داشت لذا امام مجتبی(ع) از این درآمد هم کاستی مالی شیعیان را جبران می‌کردند.

باغستانی بیان کرد: نکته دیگر اینکه حضرت در برابر احادیث ساختگی و جعلی معاویه در سب امام علی(ع)، روایاتی بر ضد آن تولید کردند ضمن اینکه یاران امام علی(ع) در خدمت سیاست امام حسن(ع) بودند و گاهی در برابر معاویه از امام علی(ع) دفاع می‌کردند.

وی افزود: در بحث عدالت هم خاطرات زیادی از سوی یاران امام(ع) در برابر معاویه بیان می‌شد که در کمک به حفظ شیعه بود و این بسته سیاستی امام مجتبی(ع) از تقیه تا تبیین برخی از شیعیان و حتی دادن عطایای زیاد به شاعران برای تمجید از علی(ع) سبب حفظ شیعه در این دوره شد و البته عاملی هم که سبب قیام امام حسین(ع) در نهایت شد خروج معاویه از پایبندی به عهدنامه صلح بود.