سیره سیاسی امام رضا علیه السلام، ترکیبی بی‌نظیر از حکمت، شجاعت، و بصیرت بود که در شرایط سخت و پیچیده آن زمان، راهگشای بسیاری از مسلمانان «در روایت دارد که کسی از اصحاب گفت که این جوان، این فرزند موسی‌بن‌جعفر این مسئولیّت را به‌عهده گرفته است درحالی‌که "وَ سَیفُ هارونَ یُقَطِّرُ الدَّم"؛ خون از شمشیر هارون میچکد، در یک‌چنین وضعیّتی. این بزرگوار توانستند در همان شرایط دشوار، خطّ روشن سیره‌ی نبوی و معارف قرآنی و اسلامی را بین جامعه‌ی مسلمین توسعه بدهند و دلها را به مکتب اهل‌بیت و به خاندان پیغمبر نزدیک کنند.»

در عصر امام رضا (ع) آن حضرت چهره بارز مقاومت و رهبر سیاسی ـ دینی امت بود. در این دوره که رویارویی میان بیت امامت و خاندان عباسی به اوج خود رسیده و شخصیت محبوب و قدرتمند امام رضا(ع) در میان مردم، ابتکار عمل را از مأمون سلب نموده بود، مأمون سعی می‌کرد با ترفندهای گوناگون همچون پیشنهاد ولیعهدی و فرا خواندن امام رضا (ع) از مدینه به پایتخت و کنترل عملکرد امام از نزدیک، آن حضرت را تسلیم خود سازد اما این تلاش بیهوده نتیجه مثبتی برای مامون به همراه نداشت و حضرت از این پیشنهاد و قبول ولایت عهدی به نفع شیعیان و اسلام استفاده نمود و باعث رشد و وحدت شیعیان و ترویج اسلام گردید.

برخی ابعاد مهم سیره سیاسی امام رضا علیه السلام را می توان اینگونه بیان کرد:

الف. مبارزه نرم با قدرت حاکم: در سیره فردی و حکومتی حضرت امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) مشحون از مواردی است که عنایت ویژه ایشان به این مفهوم سرنوشت ساز را چه در دوران پیش از ولایتعهدی و چه پس از آن نشان می دهد. تقیه، مناظره و معجزه در زمره مهم‌ترین ابزارهای مورد استفادۀ حضرت در حوزۀ اعمال قدرت نرم است که برخی از این موارد عبارتند از:

مناظرات علمی: امام رضا علیه السلام با شرکت در مناظرات علمی، به روشنگری افکار عمومی و تبیین حقایق دین پرداختند.

ترویج معارف اهل بیت علیهم السلام: با بیان روایات و احادیث، به ترویج معارف اهل بیت و تقویت باورهای شیعیان کوشیدند.

نقد ظلم و ستم: به طور ضمنی و صریح به نقد ظلم و ستم حاکمان عباسی پرداختند و مردم را به حق‌خواهی و عدالت‌طلبی دعوت کردند.

حفظ وحدت شیعیان و تلاش برای جلوگیری از تفرقه: در شرایطی که اختلافات و تفرقه در میان شیعیان وجود داشت، امام رضا علیه السلام برای حفظ وحدت و انسجام شیعیان تلاش فراوانی کردند.

پذیرش ولایت عهدی: اگرچه این تصمیم با انتقادات بسیاری روبرو شد، اما از نظر امام، حفظ جان شیعیان و ایجاد فرصتی برای تبلیغ معارف اسلامی، اهمیتی بیشتر از این انتقادات داشت.

دوری از خشونت و خونریزی و پرهیز از درگیری نظامی: امام رضا علیه السلام به جای درگیری نظامی، بر روش‌های مسالمت‌آمیز و گفتگو تأکید داشتند.

ترویج اخلاق اسلامی: با عمل به اخلاق اسلامی و رفتار نیکو، الگویی برای شیعیان شدند.

با توجه به نکاتی که بیان شد مشخص می‌شود که حضرت امام رضا علیه السلام در میدان مبارزه قدرت با دستگاه خلافت عباسی، بیشتر از ابزارهایی از جنس قدرت نرم استفاده کرده و برای ضربه زدن به ساختار حکومت مأمون و وجاهت اجتماعی آن، استفاده حداکثری از قدرت نرم را مد نظر قرار داده بودن.

ب. حفظ حرمت اهل بیت علیهم السلام:
فلسفه سیاسی حضرت بر پایه بنیادهای معرفتی و اعتقادی ایشان استوار است. او همان طوری که به هستی و نظام آفرینش و جایگاه انسان و اصل غایی فرجام عالم اعتقاد دارد؛ درباره جامعه، قدرت، دولت و سیاست و مناسبات سیاسی راه حل ارائه داده است. حدیث «سلسلة الذّهب» که در آن توحید را به قبول رهبری و اطاعت از امامت خودشان متوقف می کنند، بهترین آیین اندیشه ورزی در شیعه است.

از دیگر فعالیت های امام رضا علیه السلام در حفظ حرمت اهل بیت علیهم السلام ترویج فضائل اهل بیت بوده؛ ایشان با بیان فضائل و مقام والای اهل بیت علیهم السلام، به تقویت جایگاه و شان آنان پرداختند.

مبارزه با تحریف تاریخ از دیگر اقدامات امام رضا علیه السلام بوده و در برابر تحریف تاریخ و تخریب چهره اهل بیت توسط دشمنان، ایستادگی کردند.

سیره سیاسی امام رضا علیه السلام، الگوی کاملی برای مسلمانان و رهبران جهان در همه عصرهاست. در مجموع، سیره سیاسی امام رضا علیه السلام، گنجینه‌ای ارزشمند از آموزه‌های سیاسی، اجتماعی و اخلاقی است که مطالعه و بررسی آن برای همه مسلمانان مفید و سودمند خواهد بود. در نظام حکومت اسلامی توجه به جنگ نرم و استفاده از ظرفیت تبیین و قدرت نرم برای پیش برد اهداف انقلاب اسلامی بهترین الگو است که میشود از سیره سیاسی امام رضا علیه السلام استفاده نمود و به آن عمل کرد.