آخرین و بزرگ‌ترین تمدنی که قرار است در جهان شکل گیرد، تمدنی است که در پایان مقطع آخرالزمان، تحت هدایت خداوند و با مدیریت منجی بشریت تحقق خواهد یافت. این تمدن با هدایت و رهبری آن هادیِ الهی به عنوان نقطه عطفی در تاریخ بشر به شمار می‌آید و نویدبخش دوره‌ای از عدالت، صلح، کرامت‌بخشی، نعمت و رشد برای همه انسان‌ها خواهد بود.

 این تمدن البته پیش‌زمینه‌هایی تا عمق تاریخ انبیای الهی یعنی از آدم تا خاتم دارد، طوری که خداوند مهم‌ترین آموزه‌های عصر برگزیدگان خویش را به مسئله مهدویت و ظهور گره زده و بلکه فلسفه اولوالعزمی آن پنج رسول بزرگوارش را به عزم در قبال امر مهدویت نسبت داده است.

علت «اولوالعزم» شدن پنج رسول از رسولان خدا (ص)

در دعای ندبه که یکی از مهم‌ترین آموزه‌های امام صادق(ع) در زمینه مهدویت است، مشاهده می‌کنیم که آن امام بزرگوار ارتباطی بین پیامبران و زندگی و رفتارهای اهل بیت وحی، به ویژه امام عصر(عج) برقرار می‌کنند. این ارتباط به دلیل منطق تمدنی است که در آموزه‌های دینی ما وجود دارد. به طور خلاصه، تمامی آموزه‌های قرآنی و روایی بر این نکته تأکید دارند که هیچ پیامبری مبعوث نشد مگر اینکه از دوران آخرالزمان هشدار داده و به مهدی موعود(عج) و آن تمدن پایانی بشارت داده است. هر چند سایر ادیان الهی این موضوع را مصادره به مطلوب کرده و منجی را به فردی از آیین خود نسبت داده‌اند.

 با توجه به اینکه برترین خوبان بشر در راستای مهدویت و برپایی آن تمدن الهی تلاش‌های فراوانی کرده و عزم زیادی از خود نشان داده‌اند، روشن است که تمام اهل بیت وحی نیز در این مسیر کوشش‌های مؤثری داشته‌اند.

 وقتی زندگی آن بزرگواران را با این دیدگاه بررسی می‌کنیم، تاریخ صفحات ناگشوده‌ای را پیش روی ما قرار می‌دهد و حقایق تازه‌ای را به نمایش می‌گذارد که پیش‌تر از آن‌ها آگاهی نداشته‌ایم.

تاریخ زندگانی امام رضا(ع) در میان سایر تاریخ‌های زندگی ائمه(ع)، به عنوان نمونه‌ای منحصر به فرد در تاریخ اسلام شناخته می‌شود که ارتباط ویژه‌ای با موضوع مهدویت و ظهور دارد.

این ارتباط در دو ساحت قابل شناسایی است: ۱. روش علمی ۲. اقدام عملی

اندیشه مهدویت در اشارات کلامی و رفتاری امام رضا(ع)

در عرصه حدیثی امام رضا(ع) در دوره‌ای زندگی کرد که از سوی حکومت عباسیان تحت فشارهای سیاسی و اجتماعی شدیدی قرار داشت و در عین حال توانست با حکمت و دانش خویش، زمینه‌ساز مباحث عمیق و مؤثری در خصوص مهدویت و ظهور شود. این دوران به دلیل ارتباطات گسترده و تعاملات سیاسی امام(ع) با دستگاه خلافت عباسی و نقش ایشان در تحکیم و تبیین آموزه‌های مهدویت، به طور خاص در تاریخ اسلام به چشم می‌آید.

در این زمینه، ارتباط ویژه امام رضا(ع) با مسئله مهدویت و ظهور به وضوح قابل مشاهده است. امام رضا(ع) با بیان‌های علمی و آموزه‌های خود، نقش مهمی در روشن‌سازی و تبیین مباحث مربوط به آخرالزمان و ظهور مهدی موعود(عج) ایفا کردند. این ارتباط خاص در تاریخ زندگی ایشان، به دلیل تأثیرات عمیق و علمی که در تبیین مسائل مهدویت داشت، موجب شده است که زندگانی ایشان به عنوان یک فصل مهم و برجسته در تاریخ اسلام و مهدویت به شمار آید.

در عرصه اقدام عملی، امام رضا(ع) به اذن خدا نقش کلیدی و مؤثری در زمینه مهدویت و ظهور ایفا کرد. در گام نخست، این اقدامات باعث گسترش دامنه تشیع از مدینه تا خراسان شد و در گام بعدی، زمینه‌های تمدنی در ایران برای فراهم کردن شرایط ظهور شکل گرفت. بر اساس احادیث متعدد، یاوران ظهور از شرق یا ایران کنونی ساماندهی خواهند شد و بزرگ‌ترین لشکر ظهور، به فرماندهی سید خراسانی، از ایران شکل می‌گیرد و به سمت کوفه حرکت می‌کند تا سپاه سفیانی را قلع و قمع کرده و این شهر را برای حضور قائم(عج) آماده سازد. جالب توجه است که سید خراسانی قیام خود را از همان جایی آغاز می‌کند که قبر مطهر امام رضا(ع) در آن قرار دارد. این نکته به وضوح حکمت تمدنی و رمزگشایی از اسرار تاریخی را نشان می‌دهد تا زندگانی امام رضا(ع) را از این زاویه‌ مورد تحلیل قرار دهیم.