طولانی بودن طول تحصیل دانشجویان در ایران به ویژه در دوره کارشناسی(لیسانس) اگر چه به عنوان یک دغدغه مهم از همان اوایل سال ۸۰ توسط مسئولان آموزش عالی عنوان و تلاش های زیادی برای حل این معضل آموزشی بکار گرفته شد. اما همچنان با گذشت بیش از یک دهه یک علاج جدی برای این معضل آموزش عالی صورت نگرفته است و مسئولان در هر دوره مدیریتی با بیان یک سری برنامه های غیرکاربردی در تلاش برای رفع این چالش آموزشی می کنند و پس از مدتی کوتاه مجدد این پرونده به بایگانی سپرده می شود.

مجتبی شریعتی نیاسر، استاد دانشگاه تهران و معاون سابق وزارت علوم در خصوص کوتاه تر شدن دوره های تحصیلی می گوید: در این رابطه دو بحث وجود دارد؛ یکی تعریف دوره های کوتاه مدت و متنوع و دیگری بازنگری دوره های رسمی و حذف دروس غیر ضروری برای کوتاه کردن  و کاربردی کردن دوره ها که در این رابطه ضروری است یک مطالعه کارشناسی شود افراد خبره با اقتباس از الگوی دانشگاه های معتبر در کشورهای پیشرفته دوره های رسمی را بازتعریف کنند.

او ادامه می دهد: چرا حتما دوره کارشناسی ۴ سال، کارشناسی ارشد دو سال و دکتری ۴ سال باید طول بکشد. گرچه همین بازه هم گاه بیشتر به طول می انجامد که سرانجام با همکاری کمیسیون های موارد خاص به دانشجو اجازه ادامه تحصیل داده می شود.

شریعتی نیاسر در ادامه تاکید می کند: ما در کشورهای پیشرفته دوره های کارشناسی سه ساله، کارشناسی ارشد یک ساله و دکتری سه ساله داریم. اگر هم به هر دلیل نمی توانیم یا نمی خواهیم بازه تحصیل را در مقاطع رسمی کوتاه کنیم. لااقل می توانیم تحت شرایطی، برای هر مقطع دو نوع دوره با طول متفاوت تعریف کنیم و بازار اشتغال را نیز به همان نسبت تعریف و فراهم کنیم. اشکال ما این است که ما در لاک خود سنتی باقی مانده ایم. مدیریت آموزش عالی باید شجاعت تغییر را داشته باشد و طرحی نو در اندازد تا دانش آموختگان بیشتر و کیفی تری را به جامعه روانه کند.

بسیاری از کارشناسان حوزه آموزش عالی بر این باورند همچنین در صورتی که کاهش طول مقطع لیسانس را از نظر هزینه‌ای نیز بررسی کنیم ملاحظه کنیم با حذف یک ترم از مقطع لیسانس حدود ۱۲ درصد صرفه‌جویی در هزینه‌ها صورت می‌گیرد.

بر این اساس بازبینی اساسی در طول دوره لیسانس ضروری است چرا که یک سری دروس در این دوره ارائه می شوند که دیگر ضرورتی برای ارائه این دروس وجود ندارد. همچنین لازم است در تعداد واحدهایی که دانشجویان در مقطع لیسانس موظف به گذراندن‌شان هستند و در بسیاری از عناوین دروس و فهرست مطالب مقطع لیسانس بازبینی صورت گیرد.

با توجه به نظر کارشناسان حوزه آموزش عالی به نظر می‌رسد مقطع لیسانس می‌تواند حداقل یک ترم کاهش پیدا کند. همچنین با توجه به پیشرفت‌های بسیار شگرفی که در همه حوزه‌های علوم و فناوری بوجود آمده است لازم است در همه رشته‌ها البته بر حسب مورد و نوع رشته، دروسی با عناوین و سرفصل جدید طراحی و تدوین شوند.

رضا نقی زاده، مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم ضمن بیان این مطلب تاکید کرد: در بحث کاهش طول مدت تحصیل باید سه راهبرد کلیدی را پیش بینی کنیم یکی کاهش سنوات تحصیلی دانشجویان است؛ به این معنی که ما همین الان در دوره کارشناسی که چهار ساله، کارشناسی ارشد دو ساله و دکتری چهار ساله داریم دچار طول تحصیل بالایی هستیم و درصد بالایی از دانشجویان هستند که دوره تحصیلی خود را به موقع تمام نمی کنند؛ البته در برخی رشته ها که سخت هستند احتمال طولانی شدن طول تحصیل وجود دارد اما این رشته های محدودی را شامل می شوند.

وی در ادامه می گوید: اصل ماجرا به دو دلیل برمی گردد؛ نخست اینکه ما در برخی از جاها نظم و انضباط را به میزان کافی در حوزه آموزش بکار نمی گیریم یعنی ساز و کاری که پیش بینی کردیم به گونه ای است که دانشجو انگیزه کافی برای پایان زودتر دوره تحصیلی در مهلت مقرر ندارد. ما باید این موضوع را مدیریت کنیم. اینکه دانشجو مرتب تعدادی از واحدهای درسی را بیفتد اما هیچ اتفاقی صورت نگیرد این شرایط خوبی نیست معنی ندارد دانشجو درسی را بیفتد اما خیلی راحت ترم های بعدی آن واحد را انتخاب کند.

مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم می افزاید: باید کارنامه هایی که برای دانشجویان صادر می کنیم منعکس کننده واقعیت های تحصیلی آن ها در طول کل دوران تحصیلی شان باشد به همین دلیل ما در مقررات آموزشی یکپارچه ای که در شهریور سال گذشته تدوین کردیم این مشکل به صورت جدی اصلاح شد. یعنی هر نمره ای که دانشجو در دوران تحصیلی خود دریافت کند را در کارنامه او درج می کنیم این نیست که نمره ای را حذف کنیم.

نقی زاده تاکید می کند: مسئله دیگر این است که باید سنوات تحصیلی را مدیریت کنیم. مشکلی که ما داریم همین طولانی بودن برخی دوره های تحصیلی در دنیاست. دانشجویان ما متاسفانه در موعد مقرر خود به اتمام نمی رسانند بنابراین سنوات غیرمجاز تحصیلی باید کاهش یابد و دانشجو باید در موعد مقرر تحصیل خود را به پایان برساند. اگر می بینیم واحدهای دانشجویان زیاد است و امکان اتمام طول تحصیل در موعد مقرر نیست باید واحدها را کم کنیم.

مدیرکل برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم در خصوص راهبرد دوم نیز می گوید: باید در مورد کاهش دوره زمانی مقاطع تحصیلی بخصوص کارشناسی تدبیر کنیم که این موضوع به کار ملی احتیاج دارد چرا که دروس باید در لایه های متفاوت اعم از دروس تخصصی، پایه و عمومی کم شود. اینکه می شود دوره تحصیلی دانشجویان را کوتاه کرد یا نه. واقعیت این است که شاخص های اولیه ما نشان می دهد می تواند این کار را انجام داد اما نیازمند تدبیر جمعی است. ضمن اینکه باید از ظرفیت های فناوری های نوین و هوشمند نیز استفاده کنیم تا دانشجویان زودتر درس خود را به اتمام برسانند.

سومین راهبرد ما نیز همین بحث دوره های پیوسته همانند ارشد پیوسته یا دکتری مستقیم است که به جای ۶ سال دوره های ۵ ساله تعریف و موازی کاری ها را حذف کنیم. اما ما در نهایت احتیاج داریم که دوره های تحصیلی را کم کنیم. علت طولانی بودن دوره های تحصیلی به دلیل هم پوشانی بالا در برخی موضوعات است. به طور مثال در برخی مواقع دروس ما در آموزش پرورش و آموزش عالی تکرار می شود یا گاهی دروسی ارائه می دهیم در صورتی که می توانیم از طریق فناوری های نوین آموزشی ارائه کنیم.

وی در نهایت تاکید می کند: همچنین یک سری دروسی را ارائه می دهیم که برای مقاطع بالاتر است و معتقد هستیم این دروس را دانشجویان بگذرانند تا به مقطع ارشد ورود کنند در صورتی که می توان این دروس را به شکلی ارائه کرد که همه دانشجویان مجبور به گذراندن آن نباشند. به طور مجموع باید طی دو سال آینده تدبیری برای کاهش سنوات غیرمجاز تحصیلی و در گام بعدی برای سنوات مجاز تحصیلی دانشجویان بیندیشیم.