آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه امروز ۲۰ شهریورماه در مراسم آغاز سال تحصیلی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در قم با تاکید بر لزوم انس طلاب با نهج‌البلاغه، گفت: توصیه بنده این است که طلاب در طول سال در کنار قرآن کریم با نهج‌البلاغه و صحیفه هم انس بگیرند و این کتب باید در سبد مطالعه حوزویان باشد.

وی افزود: حضرت امیر(ع) در این کتاب شریف در زمینه دنیا سخنان زیبا و استعارات عجیبی دارند، اخلاق هم در نهج‌البلاغه ویژگی‌هایی دارد؛ اول اینکه با زبانی ادیبانه و فصیح و هنرمندانه بیان شده و با تشبیهات و آرایه‌ها و ... آمیخته شده است. اخلاق در نهج‌البلاغه با میدان عمل و جهاد و حماسه گره خورده است زیرا این کتاب شریف عمدتا مرتبط با دوران حکومت امیرمؤمنان(ع) است.

اعرافی ادامه داد: آن حاکم عادل و پیشوا و مجاهد و حاضر در صحنه این طور در باب اخلاق سخن گفته است که مایه شگفتی و تعجب انسان است. نام حکمرانی با نظام اخلاقی در سخنان ایشان پیوند خورده و نظام اخلاقی پیوستی به نظام حکمرانی است. 

جاذبه اخلاق در نهج‌البلاغه

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه منظومه ساحت اخلاق در نهج‌البلاغه ممتاز و نظام‌مند است که باعث جاذبه اخلاق در نهج‌البلاغه شده است، گفت: زبان قرآن کریم از واژگان محدود استفاده کرده و این جنبه اعجاز آن است ولی تنوع واژگانی در نهج‌البلاغه چند برابر قرآن است و افزون بر آن واژگان ثقیل و پیچیده هم در نهج‌البلاغه به کار رفته است و اخلاق در نهج‌البلاغه پیوست همه نظامات دیگر است. 

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به خطبه ۸۹ نهج‌البلاغه با بیان اینکه این خطبه را از لسان شهید مطهری در دوره طلبگی و دانش‌پژوهی شنیده است، گفت: ایشان استاد زبردست و ماهری بودند و بنده بیانی به پرشوری ایشان از نهج‌البلاغه در بین استادان حوزه ندیدم؛ حضرت در این خطبه فرمودند محبوب‌ترین بنده نزد خدا بنده‌ای است که از خدا بخواهد تا در مسیر دشوار و کارزار بسیار سخت مبارزه نفس و هواها و امیال او را یاری کند. این کارزار از پیچیده‌ترین کارزارها است و نیازمند اعانه و حمایت الهی است. اعانه خدا موج منتشر شده در عالم است و مهم این است که سیگنالی در ما وجود داشته باشد که آن را دریافت کند.

وی ادامه داد: حضرت فرمودند که لباس زیرین خود را اندوه و حزن قرار دادم یعنی چسبیده به جان او یک غم مقدس است نه غم ناشی از افسردگی و غمی که انسان را منفعل کند. امیرمؤمنان برای فقر خودش هیچ غمی ندارد ولی برای یک ظلم به دیگران غمگین می‌شود. در دنیا کسی بدون غم پیش نمی‌رود؛ غم ارزیابی گذشته است و باید آن را به سمتی هدایت کنیم که انسان را می‌سازد و این غم نگاهی هم به آینده دارد. اندوه و غم اگر در مسیر معنویت و آینده معنوی و خدا قرار بگیرد سازنده است و در کنار آن باید امید و رجا هم وجود داشته باشد. 

مدیر حوزه علمیه با بیان اینکه انسان باید از همه غم‌ها آزاد شود و فقط یک غم الهی مقدس داشته باشد، اضافه کرد: ما امام(ره) و بزرگان دیگری را در عصر خودمان با این ویژگی‌ها دیدیم؛ این روح پاک وقتی وارد میدان شد کلید قفل‌های ضلالت بود، وجودی که سیر معنوی را طی می‌کند براساس فرمایش نهج‌البلاغه کلید هدایت است نه کلیددار هدایت و نمونه آن را ما در شخصیت‌هایی چون علامه مصباح و امام، شهید صدر و... دیدیم. امام(ره) وقتی که هیچ قدرتی هم نداشتند آقای عالم بودند زیرا منقطع الی الله بودند و انسان در وجود ایشان ضعف و نومیدی نمی‌دید. 

تعابیر تند قرآن در مورد عالمان بی عمل

مدیر حوزه‌های علمیه با تاکید بر اینکه ما اگر هویت معنوی، روحی و اخلاقی خود را تقویت نکنیم حوزوی نیستیم، اضافه کرد: حوزه یک هویت دیرپای تاریخی، تمدنی، معنوی، روحی و عبادی دارد و آشنایی با جنگ نفس جزء مقومات هویت حوزوی است؛ قرآن تندترین تشبیهات خود را در مورد عالمان بی عمل به کار برده است که نمونه آن را در سوره جمعه با تعبیر کمثل الحمار و تعبیر کمثل الکلب در آیات دیگر داریم.

وی افزود: از امتیازات حوزه متاخر قم ورود به قلمروهای جدید و بی‌سابقه است؛ پرداختن به علوم انسانی از ممیزاتی است که در حوزه قم پی‌ریزی شد و البته ما بزرگی چون شهید صدر را در نجف داشتیم که مناهجی از جمله در اقتصادنا ارائه دادند. سه کتاب مرحوم شهید صدر دارای مناهج فلسفی، کلامی، نظام‌سازی و اقتصادی است؛ ایشان فردی روش‌ساز بودند و عمیق‌تر از دیگران کار می‌کردند ولو اینکه منهج ایشان قابل نقد است. ما موافقت کردیم که کتاب اصول ایشان بدیل اصول فعلی در حوزه باشد که البته برخی آن را برنمی‌تابند.

عضو فقهای شورای نگهبان با بیان اینکه شهید صدر نابغه‌ای بود که در ۴۷ سالگی به شهادت رسید ولی بزرگترین سرباز برای انقلاب اسلامی محسوب می‌شد، افزود: علوم انسانی ابزار و نرم‌افزار حکمرانی است که در غرب هم کار شده است؛ سخن ما هم در این زمینه منصفانه است؛ ما معتقد نیستیم که تحقیقات غربی ثمری ندارد بلکه از آن استفاده هم می‌کنیم ولی سخن این است که پیکره علوم انسانی غربی خالص نیست و هم در ریشه و هم در شاخ و برگ قابل نقد است و اگر این پیکره بازسازی نشود با فکر دیگری جهان را اداره خواهد کرد. خود فلاسفه علم در غرب هم بخشی از این نقدها را قبول دارند و اینکه این علوم به نحوی فلسفی و فرهنگی و آمیخته با هزاران مسئله است. البته ما باید از نقد عبور کرده و نظریه تولید کنیم.

آیت الله اعرافی تصریح کرد: در گسترش مرزهای علوم اسلامی باید به چند نکته توجه کنیم؛ اول اینکه دائما مسائل جدید ایجاد می‌شود و باید این مسائل در بستر تراث علمی سنتی پاسخ داده شود؛ دوم اینکه این علوم سنتی باید خیلی بیشتر از وضع کنونی رشد کند و تخصصی شود از جمله در فقه یعنی هم باید ابواب موجود را بسط دهیم و هم ابواب جدیدی را تولید کنیم لذا معتقدم ۱۰ تا ۲۰ باب جدید فقهی دیگر در کنار ابواب موجود لازم داریم. 

کلام قدیم پاسخگو نیست

مدیر حوزه‌های علمیه با بیان اینکه مثلا علم کلام قبل پاسخگوی سؤالات جدید نیست مگر اینکه رویکرد جدیدی پیدا کند کما اینکه علامه مصباح در این زمینه گام‌های مهمی برداشتند، اظهار کرد: علاوه بر توسعه مرزهای دانش نیازمند بازسازی و تولید ادبیات جدید هستیم؛ فقه حاوی جهانی بی پایان از فروعات است و اگر آن را در کنار مکاتب حقوقی قرار دهیم ثمرات آن را خواهیم دید که بنده هر هفته در مباحث شورای نگهبان با این مسئله مواجه هستم.

اعرافی بیان کرد: البته تخصص‌ها در درون علوم کلاسیک و علوم توسعه‌یافته جدید چند سطح دارد؛ اول تربیت یکسری کارشناس و مجتهد متجزی که در باب و بخشی صاحب‌نظر می‌شود و سطح دیگر تربیت مجتهد مطلق است که در بحثی متمرکز شده است؛ اگر کسی با استعداد فوق‌العاده مجتهد مطلق شود ولی در یک بخش مانند تربیت، اقتصاد یا ... متمرکز شود کاری بسیار مفید خواهد بود که شهید صدر نمونه آن است.

وی ادامه داد: زیرساخت تحول در علوم انسانی متوقف بر فقه، فلسفه، تفسیر، حدیث و علوم پایه حوزه است و باید در این علوم تحولاتی رخ دهد تا به نظریاتی برسیم لذا همه حوزه باید تلاش کنند. الان ۱۰۰ طرح تحولی تدوین و کارهای عملیاتی برخی هم شروع شده است که یکی از آن بحث درختواره حوزه است که ۵ سال قریب به هزار نفر در تدوین آن نقش ایفا کردند.

مدیر حوزه‌های علمیه بر تقویت تولیدات فقهی، فلسفی و تفسیری معطوف به علوم انسانی تاکید کرد و گفت: برای این کار باید فلسفه مضاف توسعه بیشتری پیدا کند و همان کاری که در فقه معاصر پیش بردیم باید در این زمینه هم دنبال شود. 

وی در خاتمه سخنانش تاکید کرد: فرصت جوانی تکرار نخواهد شد و پیشرفت ما به شور و شوق و کار و تلاش فراوان و بردباری و صبوری و تحمل نیاز دارد.