از زمانی که شرکت اسپیس ایکس (Space X) و کارآفرین مشهور ایلان ماسک پروژه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک (Starlink) را آغاز کردند، افراد زیادی در سرتاسر جهان، از جمله ایران، منتظر این سرویس بودند. این روزها ویدئویی از نصب و راه‌اندازی ماهواره استارلینک در یک مجتمع مسکونی، نزدیک برج میلاد تهران، فضای مجازی را تحت‌تاثیر قرار داده است. ویدئویی که باعث طرح سوالات زیادی شده از جمله واقعی بودن این کلیپ، دسترسی به اینترنت آزاد و پرسرعت و... شده است. حال مسئله اینجاست وقتی هنوز استارلینک در ایران به توافق نرسیده است تجهیزات آن چطور به ایران می‌رسد و فروشندگان با ویدئوهای رضایت مشتری، کار خود را پشتیبانی می‌کنند؟ با استارلینک تکلیف فیلترینگ چه می‌شود؟ آیا بهتر نیست در این شرایط تصمیمی برای فیلترینگ بگیریم؟ چرا برای استفاده از استارلینک در ایران تدبیری نداریم؟!

استارلینک پروژه ای است که توسط شرکت اسپیس ایکس انجام می‌شود و هدف آن مهیا سازی اینترنت در تمام کره زمین و حتی فضا است. این شرکت با استفاده از تعداد زیادی ماهواره که در اطراف زمین قرار می‌گیرند. چند روز قبل اسپیس ایکس صد و نود یکمین دسته ماهواره‌های استارلینک را پرتاب کرد. با پرتاب این دسته ماهواره‌ها، اکنون  نزدیک به ۷۰۰۰ هزار استارلینک در مدار زمین وجود دارد. به‌طور کلی تمام شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت در سراسر دنیا برای ارائه سرویس‌های اینترنتی باید از کشورها مجوز دریافت کنند. داستان ایران و استارلینک نیز از این قاعده جدا نیست. به همین خاطر است که بسیاری از کارشناسان، نسبت به راه‌اندازی Starlink در ایران تردید دارند. البته این امکان وجود دارد که شرکت اسپیس ایکس با توجه به برخی شرایط، از این قانون پیروی نکند اما احتمال آن بسیار پایین است.

این روزها سودجویان و کلاهبرداران زیادی از انتظار کاربران برای دسترسی به اینترنت پرسرعت و آزاد استارلینک، سواستفاده می‌کنند و به دنبال فروش تجهیزات تقلبی و یا پخش کردن اخبار بی‌اساس در این باره هستند. باید گفت که سرویس استارلینک در ایران فعال شده است اما برای استفاده از آن به تجهیزات به‌خصوصی نیاز هست و شما باید هزینه اشتراک ماهیانه آن را نیز پرداخت کنید. در حال حاضر برخی سودجویان آنتن‌های نسل دوم استارلینک پرفروش‌ترین مدل‌ها هستند که با قیمت‌هایی از ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان به فروش می‌رسد. فروشندگان همیشه حاضر به دریافت ریال نیستند و وجه رایج معامله این دستگاه‌ها عمدتاً تتر و پرفکت‌مانی است. برخی نیز ترجیح می‌دهند دلار یا سایر رمزارزها را دریافت کنند. بنابراین امکان نوسان قیمت همیشه وجود دارد.

از طرف دیگر امکان پرداخت مستقیم هزینه اشتراک و یا خرید قانونی تجهیزات مرتبط با استارلینک در ایران وجود ندارد. به تمام این مشکلات، امکان وجود پارازیت و عدم صدور مجوز قانونی برای فعالیت Starlink در ایران را نیز اضافه کنید. کاربران ایرانی به علت وجود تمام این مشکلات، باید ماه‌ها و شاید یک الی دو سال برای استفاده از این سرویس منتظر بمانند. البته تکنولوژی همواره می‌تواند ما را غافلگیر کند؛ پس این احتمال وجود دارد که برخلاف تصور کارشناسان، Starlink بسیار زودتر به دست کاربران ایرانی برسد.

به نظر می‌رسد یک طرف طرح این مسائل به موضوع فیلترینگ می‌رسد که نقش پررنگی در داغ‌شدن بازار این فناوری‌های جدید ایفا می‌کند. در روزهایی که وزیر ارتباطات دولت چهاردهم وعده حل مسئله فیلترینگ را با «اجماع‌سازی و اقناع‌سازی» داده، نه داشتن استارلینک ماجرای عجیب‌وغریبی است و نه توافق با مالکان آن نشدنی به نظر می‌آید. در همین مورد با صالح نقره‌کار، کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاعات به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.

آیا استارلینک از لحاظ قانونی اجازه فعالیت در ایران را دارد؟

صالح نقره‌کار، کارشناس حقوقی فناوری و اطلاعات به خبرنگار تحریریه جوان قدس گفت: در مواجه با استارلینک با دو پیش فرض روبرو هستیم. یک، امکانات یا دسترسی‌هایی فراهم شده از نوع ماهواره‌ای و فضای مجازی باید به مثابه تکنولوژی جدید در نظام حقوقی تعریف و بازپروری شود. از لحاظ اینکه دولت‌ها بتواند سیاست‌گذاری خودش را در آن بخش انجام بدهد و شرکت‌های متقاضی هم بتواند به شکل قانونی اجازه فعالیت را از مراجع بگیرند زمان گیر خواهد بود. در شرایط کنونی ما مرجع تنظیم کننده و سیاست‌گذار را نداریم که در خصوص فعالیت استارلینک نظری بدهد. 

وی در این زمینه افزود: دوم اینکه در مقیاس کلی، بایدها و نبایدها در نظر گرفته شود که اگر جرمی علیه امنیت ملی، اقتصاد، حقوق شهروندی و.... انجام شد قابل ردیابی باشد. در بسیاری از موارد که در این خصوص در فضای اینترنتی رخ می‌دهد دسترسی‌ها و تعقیب‌های کیفری مرتبط با آن فراهم نیست. تردید و ابهامی که از پذیرش استارلینک در کشور وجود دارد مرتبط به این است که ما دسترسی‌های کافی برای کنترل، مراقبت، صیانت و حمایت از حقوق شهروندان را نداریم و در آینده اتهاماتی ممکن است از طریق این ماهواره برای مردم اتفاق بیفتد.

با ورود استارلینک سرانجام فیلترینگ چه‌ خواهد شد؟

این کارشناس حقوقی حوزه فناوری وارتباطات در پاسخ گفت: این حق مردم است که به اینترنت و فضای مجازی دسترسی داشته باشند و ما هم باید این را به رسمیت بشناسیم؛ این جزیی از آزادی بیان است که به لحاظ دسترسی به دنیای دیجیتال امروزی استارلینک از این مزیت به خوبی برخوردار است. ما نیازمند این هستیم که به اینترنت دسترسی داشته باشیم و همگام با جهان رو به جلو حرکت کنیم این نکته را نباید فراموش کرد که امنیت ملی به عنوان یک کالای استراتیژیک در دست حاکمیت است و اگر این دو باهم در تعارض باشند از مسئولین انتظار می‌رود که مقرون به صرفه‌ترین راه را انتخاب کنند.

این کارشناس حقوقی حوزه فناوری و اطلاعات اظهار داشت: سیاست‌گذار باید درایت کافی داشته باشد تا بتواند از مرزهای اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی و سیاسی صیانت کند تا از صدمه رسیدن به منافع عمومی جلوگیری شود اما اینکه آیا با ورود استارلینک فیلترها برداشته می‌شود یا خیر، این برمی‌گردد به اینکه فیلترینگ چقدر به آن دسترسی دارد. همه نظام‌های حقوقی برای صیانت از شهروندان و منافع عمومی قوانینی را در این زمینه عملی می‌کنند و انکار مطلق این قوانین روش مطلوب نیست. فیلترینگ باید با سعه صدر و صرفا در چهارچوب و موارد محدود باشد که مردم را دستخوش چالش نکند و اصل آزادی بیان و تسهیل دسترسی در این زمینه قرار بگیرد.

وی در پایان بیان داشت: هر ابزار و تکنولوژی که بخواهد به عنوان یک برند وارد یک کشور شود و تا زمانی که جایگاه خود را تثبیت نکند، قطعا جولانگاه سوء استفاده کنندگان و اقداماتی از این دست خواهد بود. انتظار می‌رود مسئولین تصمیماتی بگیرند تا از آسیب‌های این تکنولوژی جلوگیری شود و تکنولوژی در خدمت توسعه، رفاه و آزادی شهروندان به کار گرفته شود. 

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس