آن پست خنده‌دار اما تلخی را که چند سال پیش در فضای مجازی رواج داشت یادتان هست؟ «یکی با آیفون قسطی پز می‌ده، یکی هم با گوشی نوکیای دکمه‌ای عهد بوق، معاملات میلیاردی می‌کنه!» تبِ امروزی استفاده از گوشی آیفون آن هم در حالی که واردات و ریجستری مدل‌های جدید آن هنوز ممنوع است در واقع ادامه معضلی است که این شوخی فضای مجازی از چند سال پیش هشدارش را داده بود.

اصولاً گوشی‌های تلفن‌همراه، همین طوری و با امکانات و زرق و برق‌ها و هوشمندی‌هایی که هرساله به آن‌ها اضافه می‌شود، به عنوان یک عامل اعتیادآور شناخته می‌شوند و خیلی از جامعه‌شناسان را نگران کرده‌اند. هرساله هشدارهایی هم از سوی مجامع علمی در این باره داده می‌شود و از تولیدکنندگان انواع گوشی‌ها می‌خواهند در کنار صدها جاذبه و مزیتی که در تولیداتشان وجود دارد، دافعه‌هایی مصنوعی را هم ایجاد کنند بلکه از دُز و میزان اعتیادزایی محصولاتشان کم شود. مثلاً سال۱۳۹۶ نشریه دانشجویی «استنفورد دیلی» نوشت: «یک گروه دانشجویی موسوم به «دانشجویان استنفورد علیه دستگاه‌های اعتیادآور» خواستار جدی گرفته شدن جنبه اعتیادآوری گوشی‌های آیفون توسط اپل، شدند. دانشجویان در پلاکاردهایی که در دست داشتند نوشته بودند: «اپل دروازه ورود ما به سرویس‌های اعتیادآور (نظیر فیسبوک) است...». 

این دسته از دانشجویان از اپل می‌خواهند اپلیکیشنی را به منظور بررسی الگوی استفاده از گوشی و ارائه گزارش‌های صریح در این مورد، در هر آیفونی که به فروش می‌رساند، نصب کند. به اعتقاد آن‌ها، استفاده از چنین اپلیکیشنی کاربران را قادر خواهد کرد تا کنترل بیشتری بر اعلان‌هایی که دریافت می‌کنند داشته باشند و بدین‌وسیله استفاده از گوشی به شیوه‌ای بسیار ساده‌تر، میسر خواهد شد. دانشجوها راهکار ساده و اجرایی هم به شرکت اپل داده و پیشنهاد کرده بودند به گوشی‌های آیفون یک حالت ویژه با نام «Essential Mode» مشابه با حالت پرواز یا حالت مصرف بهینه انرژی اضافه شود که در این حالت فقط بتوان از گوشی برای تماس‌های تلفنی، ارسال پیام‌های متنی و عکس استفاده کرد.

این‌جوری نگاه کنید

البته از واکنش «اپل» به پیشنهاد ضداعتیاد دانشجویان خبری نداریم، ولی همین حالا به فکرمان رسید اقداماتی که در ایران و از چند سال پیش برای ممنوعیت واردات آیفون و ریجسترنشدن آن انجام شد، در راستای پیشگیری از اعتیاد به این گوشی بوده است! می‌پرسید چرا؟ به این دلیل که با اجرای طرح ممنوعیت واردات، نه‌تنها واردات آیفون به ایران قطع نشد بلکه هم واردات و هم گرایش و تمایل به خرید و استفاده از آن با وجود ریجستر نشدن افزایش پیدا کرد! یعنی مسئولان ایرانی در راستای پیشگیری از اعتیاد به گوشی‌های آیفون، چند قدم از دانشجویان استنفورد جلوتر رفته و کاری کرده‌اند که خیل طرفداران ایرانی آیفون، گوشی‌هایی با قیمت گزاف بخرند که حتی امکان تماس صوتی را هم ندارند و فقط می‌شود از آن‌ها برای ژست گرفتن و دادن پُز آیفون‌داری استفاده کرد! البته اگر این‌جوری و تا این حد مثبت به ماجرا نگاه کنید می‌توانید امیدوار باشید گفته‌های هفته پیش رئیس انجمن تلفن‌همراه ایران مبنی بر احتمال رفع ممنوعیت واردات آیفون، شایعه بوده و قرار است کماکان روند اعتیادزدایی نسبت به گوشی‌های آیفون ادامه داشته باشد و طرفداران ایرانیِ معتاد به این گوشی‌ها، کم‌کم اعتیاد را کنار گذاشته و یاد بگیرند از آیفون فقط برای شکل و شمایل و کلاسش استفاده کنند و برای اعتیاد دیجیتالیشان بروند سراغ گوشی‌های دیگر! 

میل به تمایز و تفاخر

یک احتمال هم این است که بعد از چند سال، واقعاً مسئولان تصمیم گرفته باشند ممنوعیت واردات و ریجستری آیفون را بردارند. در این صورت ممکن است چند اتفاق مثبت دیگر بیفتد. نخست اینکه قیمت کاذب آیفون در بازار بشکند و (مثل چند روز پیش) جوری نباشد که وقتی پای آیفون ۱۶ به ایران رسید روزهای اول با قیمت بالای ۸۰ میلیون عرضه شد! دوم اینکه با آزاد شدن واردات و وفور مدل‌های مختلف این گوشی در بازار، آیفون‌داری از حالت یک ژست و پز و غیره خارج شود و به اصطلاح تب آیفونیسم مرسوم در جامعه بشکند. این تب که گفتیم ازجمله شوخی‌ها و یا اصطلاحات من‌درآوردی این مطلب نیست. «ایسنا» روز گذشته در مطلبی مفصل از زاویه‌ای دیگر و به صورت کاملاً علمی به همین مقوله پرداخت و نوشت: «... به نظر می‌رسد فارغ از امکانات خوبی که این گوشی ارائه داده است، این میزان شوق برای خرید، بیشتر از آن جهت شکل گرفته که داشتن آیفون تبدیل به یک بِرَند برای برخی از افراد شده است و حتی بی‌راه نیست اگر بگوییم برخی خود را پایبند به مکتب «آیفونیسم» می‌دانند... محمد رحیمی جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در این باره می‌گوید من میل فزاینده به تمایز را یکی از علت‌های اصلی استقبال از این مدل گوشی می‌دانم. تمایز (Distinction) یکی از ارزش‌های مهم نسل جدید جوانان جامعه‌ ایرانی است...

امروزه با توجه به گسترش روزافزون فناوری و تبلیغات وسیع رسانه‌ای، افراد از هر طبقه‌ای حتی متوسط و ضعیف به هر نحوی که شده تمایل دارند از به‌روزترین فناوری‌ها برخوردار شوند. اشتیاق روزافزون نسل جدید به سمت ارزش‌های مادی و تفاخر با کالاهای لوکس را می‌توان ازجمله تغییرات اجتماعی - فرهنگی یک دهه اخیر جامعه ایران نام برد. نسلی که ارزش‌های والدین خود همچون ریاضت و سخت‌کوشی، قناعت، صبوری، کم‌توقع بودن و ارزش‌هایی از این قبیل را بی‌معنی می‌داند و سیری‌ناپذیر است و می‌خواهد آنچه را که دلش می‌خواهد، در کمترین زمان ممکن‌ بدست آورد... به اعتقاد من مصرف‌گرایی یکی از ویژگی‌های بارز جامعه‌ امروز ایرانی است... انسان‌ها در جامعه مصرفی هویت خود را با «اشیا» به دیگران معرفی می‌کنند. امروزه ما با اشیا اطرافمان را معرفی می‌کنیم، از طریق اشیا ارتباط برقرار می‌کنیم و زیر سلطه اشیا نفس می‌کشیم. در این جامعه، مصرف به نوعی ارزش تبدیل می‌شود و افرادی که بیشتر مصرف می‌کنند، بیشتر مورد توجه هستند. بنابراین آنچه گروه زیادی از افراد را به سمت برند اپل سوق می‌‎دهد نه کیفیت و امکانات آن، بلکه تفاخر با نام این برند است».