کتاب «فقه شیعه و تطور مفهوم قدرت» اثر محمود فلاح است که در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۳۷۹ صفحه به چاپ رسید.

زمانی که سید مرتضی در قرن چهارم هجری قمری «رساله فی العمل مع السلطان» را نوشت، بر این مفروض صحه گذاشت که دانش فقه عهده‌دار طراحی الگوی قدرت سیاسی است. به تدریج چنین تلقی از سوی فقیهان به تطور مفهوم قدرت در فقه منجر شده است.

پژوهش حاضر تبیین معناشناسانه جایگاه مفهوم قدرت و چگونگی تطور آن با توجه به ساخت اساسی متون فقهی شیعه در دوره غیبت است. اگر دانش فقه را به مثابه نظام دینی / زبانی در نظر بگیریم، میدان‌های معنایی قدرت سیاسی در متون فقهی، بر اساس «حوزه تصوریِ» خاص، با هم پیوند دارند. بررسی انجام شده، نشان می‌دهد این حوزه تصوری، بازتابِ «جهان بینی قرآنی» در فقه بوده و بر بنیاد دوگانه «امام حق» و «امام باطل» جلوه می‌یابد. امام حقّ نماد قدرت خداوند است و به یاری وحی درستی را در جامعه نهادینه می‌کند؛ در مقابل امام باطل ترویج دهنده ناراستی در جامعه است. این حوزه تصوری، میدان‌های معنایی متنوع قدرت سیاسی را در تاریخ فقه شیعه امامیه، یگانگی بخشیده است.

ساختار اثر

این کتاب در سه بخش تألیف شده است؛ بخش اول با عنوان «مبانی و روش» مشتمل بر دو گفتار است: گفتار یکم با عنوان «مبانی» موضوع شناسی قدرت سیاسی و قدرت سیاسی در اسلام را بررسی می‌کند. گفتار دوم با عنوان «روش» معناشناسی تفسیری به مثابه روش و اصول اولیه معناشناسی تفسیری را شرح داده و معناشناسی تفسیری به مثابه روش تحلیل متن و تطبیق معناشناسی تفسیری با حوزه واژگانی قدرت در فقه را تبیین کرده است.

بخش دوم با عنوان «جهان‌بینی توحیدی» مشتمل بر دو گفتار است: گفتار یکم با عنوان «جهان‌بینی قدرت در قرآن» وحی تجلی قدرت الهی، توحید به مثابه منشأ قدرت و رابطه انسان و خدا (خلافتِ انسان) را بیان کرده و هدایت الهی جلوه‌ای از قدرت خداوند، امام مظهر اولوالامر و قدرت الهی و مرجعیت دینی وجه جامعِ مناصب امام حقّ را مورد تأکید قرار داده است. گفتار دوم با عنوان «امام منشأ تصور قدرت در جهان بینی توحیدی» مشروعیت قدرت سیاسی پس از پیامبر و قدرت سیاسی در میدان معنایی امامت سنی را تبیین کرده و قدرت سیاسی در میدان معنایی امامت شیعی و نظریه امامت و تأثیر آن بر شکل‌گیری دانش فقه شیعه دوازده امامی را به رشته تحریر درآورده است.

«ساخت جهان بینی متون فقهی شیعه و میدان معنایی قدرت» عنوان سومین و آخرین بخش از کتاب حاضر بوده که مشتمل بر دو گفتار است: گفتار یکم با عنوان «تطور ساختمانِ مفهومی قدرت سیاسی در فقه شیعه (پیامدی از غیبت امام)» غیبت امام و بحرانِ مفهوم امامت، نیابت از امامِ غایب، خاستگاه مسئله قدرت و غیبت امام و استمرار تمایز میدان معنایی قدرت در فقه امامیه و فقه اهل سنت را بررسی کرده و مرجعیت فقیه در استخراج فروع از اصول و تأثیر آن بر قدرت سیاسی و فقه اجتهادی و مسئله قدرت سیاسی را تشریح کرده است. گفتار دوم با عنوان «تجدید نظام اجتهادی و تحول میدان معنایی قدرت» ضمن بیان مسئولیت سیاسی فقیه و اجتهاد و مشروعیت قدرت سیاسی، فقه اخباری و فراغت از قدرت و تجدید نظام فقه اجتهادی و اندیشیدن به قدرت سیاسی را به نگارش درآورده است.

علاقه‌مندان برای خرید اینترنتی این کتاب می‌توانند به نشانی اینترنتی http://shop.isca.ac.ir/ مراجعه کنند.