معمولاً وقتی اسمی از رواق، صحن، بست و... در اماکن متبرکه و مشاهد مشرفه به میان می‌آید، مکانی برای عبادت و راز و نیاز و انجام مناسک عبادی و زیارتی در ذهنمان تداعی می‌شود. اما در بارگاه مطهر امام رضا(ع) رواقی وجود دارد که با همه رواق‌های دیگر این آستان مبارک متفاوت است. هم از نظر مخاطبان آن و هم از نظر برنامه‌های اجرا شده در آن. رواقی است که پرداختن به مباحث دینی و مذهبی در آن، اقتضائات و اختصاصات خاص خود را دارد. آنجا زائران کوچک امام رضا(ع) گرد هم می‌آیند و با مباحث دینی، معرفتی و مذهبی با زبان شیرین کودکی و با انواع بازی و سرگرمی، نمایش‌نامه و... آشنا می‌شوند. «رواق کودک» به اعتقاد بسیاری از متخصصان و کارشناسان تربیت دینی کودکان، مهم‌ترین رواق حرم مطهر رضوی است که با تربیت دینی کودکان، این آینده‌سازان و نسل آینده ایران اسلامی سروکار دارد. به همین دلیل، خبرنگار روزنامه قدس پای صحبت‌های حجت‌الاسلام والمسلمین علی پایاب، مدیر پایگاه‌های تبلیغی و معرفتی معاونت تبلیغات اسلامی حرم مطهر رضوی نشست و او درباره این رواق و ویژه‌برنامه‌های آن به‌منظور انتقال مفاهیم دینی به کودکان سخن گفت. در ادامه بخش‌هایی از این گپ و گفت دوستانه را می‌خوانید.

متفاوت‌ترین رواق حرم مطهر، ورود بزرگ‌ترها ممنوع!

تعلیم و تربیت نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در زندگی انسان دارد، به نحوی که شکوفایی استعدادها و ارزش‌های والا مبتنی بر این امر مهم است. این موضوع در دین اسلام که دین انسان‌ساز است، از اهمیت بالایی برخوردار است که با مراجعه به قرآن کریم و منابع روایی می‌توان به میزان این اهمیت پی برد. تربیت دینی نه تنها برای فرد و خانواده که برای ساختن جامعه‌ای پویا، بالنده و مبتنی بر کرامت انسانی نقش محوری دارد. به عبارتی تمام امور زندگی بشر با امر تعلیم و تربیت ارتباط دارد. مسئله‌ای که این سال‌ها در حرم مطهر رضوی بیشتر به آن اهمیت داده می‌شود.

حرم مطهر رضوی به عنوان پیشانی انتقال مفاهیم عمیق دینی، همواره دارای برنامه‌های متعددی بوده که به گروه‌های مختلف زائران و مجاوران، خدمات متنوعی ارائه می‌دهد. در این میان کودکان به عنوان زائران کوچک و البته شاید مهم‌ترین زائرانی که آینده‌سازان جامعه اسلامی هستند نیز باید از ویژه‌برنامه‌های خاص خود در این حرم منور برخوردار شوند. به همین دلیل پیش‌بینی ایجاد رواقی مستقل به نام «رواق کودک» در کنار سایر برنامه‌های ویژه این عزیزان در دستور کار مسئولان مربوط در  بارگاه مطهر رضوی قرار گرفت.

فضا عوض شده است

اما جای خالی بخشی از حرم مطهر امام هشتم(ع) که بتواند این فضا را به صورت اختصاصی، اصولی و حساب شده برای کودکان فراهم کند روز به روز بیشتر حس می‌شد. توجه به تربیت صحیح دینی کودکان، نسل آینده و آینده‌سازان این کشور بارها از سوی امام خمینی(ره)   بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران و رهبر معظم انقلاب مورد تأکید قرار گرفته است. علاوه بر این، تولیت معزز آستان قدس رضوی هم بارها بر این موضوع تأکید داشته‌اند و این تأکیدات ویژه، اهمیت انجام  کار خاصی  برای تربیت دینی کودکان در این آستان مقدس را قوت داد. در همین زمینه تولیت آستان قدس رضوی به همه بخش‌های فرهنگی این آستان تأکید کرد «... کار کودک و نوجوان در آستان قدس، امری حاشیه‌ای نیست بلکه کار اصلی و یکی از وظایف مهم بخش‌های فرهنگی است...».

کبوترانه؛ مقدمه‌ای بر یک اتفاق ویژه

با توجه به اهمیت موضوع، حرم مطهر از سال‌های گذشته کم و بیش فعالیت‌های خود را برای این قشر مهم آغاز کرده بود تا اینکه در سال ۱۳۸۸ نمایشگاهی به نام کبوترانه در ایوان باب‌الهادی(ع)   شروع به فعالیت کرد. کبوترانه با داشتن محیطی خاص برای کودکان، خاطرات خوشی را از زیارت برای این قشر فراهم می‌کرد. کبوترانه پس از حدود یک دهه فعالیت، آماده تغییر و تحول شد و خدمات تربیتی و فرهنگی کودکان را در حرم مطهر وارد فضای جدیدی کرد.

چگونگی افتتاح رواق کودک

آنچه برای تولیت معزز آستان قدس رضوی مهم بود و میزان اهمیت این موضوع را بیش از پیش می‌کرد، افتتاح رواقی به نام «رواق کودک» بود. یک رواق متفاوت و خاص در کنار همه رواق‌ها و صحن‌های حرم مطهر. به همین دلیل با دستور تولیت محترم آستان قدس رضوی در روزهای پایانی سال ۱۴۰۰ رواق کوثر برای فعالیت‌های ویژه کودکان اختصاص یافت و نام آن به «رواق کودک» تغییر پیدا کرد.

این اقدام که به منظور غنا بخشیدن به محتوا و دسترسی راحت‌تر خانواده‌ها و تکریم زائر کودک انجام شد، گام بزرگی در نشان دادن عزم آستان قدس رضوی در تربیت دینی و انتقال مفاهیم و سنت و سیره رضوی برای کودکان به شمار می‌رفت. حالا ایجاد خاطرات خوش زیارت برای کودکان در مکانی مناسب‌تر و همراه با امکانات تخصصی توجه بیشتر مسئولان و نهادهای مختلف آستان قدس رضوی را می‌طلبید.

ورود بزرگ‌ترها ممنوع!

از ویژگی‌های جالب رواق کودک، حضور نداشتن والدین است. به این صورت که کودک فقط در حضور همسالان و مربی مربوط،   در برنامه‌های رواق کودک شرکت می‌کند. این محیط ویژه کودکان، لحظات نابی را برای آنان فراهم می‌کند.

بزرگ‌ترها با قرار گرفتن در محیط زیارت، از برنامه‌های فرهنگی صحن‌ها و رواق‌ها و همچنین سخنرانی‌ها و مسابقات فرهنگی حرم مطهر آگاهی یافته و از نزدیک با مفاهیم سبک زندگی و تربیت دینی آشنا می‌شوند، اما برای کودکان فضا کاملاً متفاوت است.

رواق کودک بخش‌های مختلفی دارد که کودکان به ترتیب در یک سیر و سفر در آن قرار می‌گیرند. بخش کلیپ، یکی از بخش‌های زیبا و بسیار باشکوه این رواق است که با پخش کلیپ، پویانمایی و سرودهای کوتاه، کودکان را برای قرار گرفتن در این دنیای خاص آماده می‌کند. در اینجا کودک از فضای بیرون جدا شده و با جمع‌خوانی سرود و قرارگرفتن در کنار همسالان، خود را بیش از پیش در فضای آماده شده برای دریافت‌های مهم فرهنگی می‌بیند.

قصه‌گویی و پرده‌خوانی از دیگر بخش‌های رواق کودک است که مهم‌ترین معارف و داستان‌های امام رضایی از زبان مربیان توانمند و خلاق اجرا می‌شود. سپس کودکان با قرار گرفتن در کلبه نمایش عروسکی کودک، مهم‌ترین موضوعات تربیتی و سبک زندگی را درک می‌کنند. عروسک‌هایی که به فراخور مناسبت‌ها و داستان‌ها متفاوت بوده و عروسک‌گردان‌های  ماهر و مربیان هنرمند، یک تئاتر عروسکی جذاب را برای کودکان رقم می‌زنند.

برای انتقال آداب زیارت و حرم‌شناسی مناسب این رده سنی، از مقوله هنر با زبان کودکانه بهره گرفته می‌شود که در کارگاه آداب زیارت و حرم‌شناسی به کودکان عرضه خواهد شد. کودکان در این بخش با اجرای مسابقه، شعرخوانی، ‌ یادگیری از طریق کارت‌های مصور، ‌ خوانش کتاب زیارت‌نامه گل نرگس (زیارت‌نامه‌ای که ویژه کودکان نگاشته شده است) و... با مفاهیم زیارت آشنا شده و با زبان کودکانه با امام هشتم(ع) صحبت می‌کنند.

در کارگاه هنری که بخش بعدی رواق کودک است نیز کودکان به کمک مربیان خود، با کاردستی، رنگ‌آمیزی و نقاشی کردن در جریان موضوعات دینی و مناسبتی قرار می‌گیرند.

اما این‌ها همه بخش‌های رواق کودک نیست؛ کودکان در ادامه با بازی و فعالیت‌های گروهی با کمک همبازی‌های خود، علاوه بر یادگیری مفاهیم دینی، با اهمیت کار گروهی، ارتباط گیری با همسالان  خود، نقش‌آفرینی در جامعه و... آشنا می‌شوند.

از آنجا که رسالت رواق کودک و مربیان این رواق آموزش مسائل دینی نیز است در کارگاه نیایش این رواق، فروع دین مثل وضو، نماز و آداب آن و... به همراه شعر و قصه به کودکان  آموزش داده می‌شود.

رواق کودک جدید

در پاییز سال گذشته با عنایات و توجه ویژه آیت‌الله مروی، تولیت معزز آستان قدس رضوی، رواق کودک در فاز دوم توسعه یافت و سه بخش مهم و باشکوه به این رواق افزوده شد.

سینمای کودک، ‌شهر قصه اهل‌بیت(ع) و بازی هزارتو، ‌ سه بخش مهم این رواق هستند که در فاز ۲ اضافه شدند. یکی از سه بخش اصلی که در فاز دوم اضافه شد، سینمای کودک است که با جدیدترین امکانات و فناوری‌های صوت و تصویر، ‌ یک سینمای مجهز برای کودکان آماده کرده است. پخش کلیپ و انیمیشن و فیلم‌های کوتاه تهیه شده برای کودکان نیز یک محیط جذاب و کاربردی برای کودکان به وجود آورده است.

دومین بخش که در فاز دوم اضافه شده، شهر قصه اهل‌بیت(ع) است که توسط هنرمندان توانمند و یک گروه حرفه‌ای، شهری کوچک در دل رواق کودک بنا شده است. شهری با ویژگی‌های کوچه پسکوچه‌های شهرهای زمان اهل‌بیت(ع) که شرایط را برای قرارگیری کودکان در محیط داستان‌های مربوط فراهم می‌کند و این امر به همراه حضور مربیان این بخش، یک تجربه خاطره‌انگیز برای کودکان رقم می‌زند.

سومین و آخرین بخشی که در فاز دوم توسعه رواق کودک ساخته شده، بازی هزارتو است که کودک در تو در توی این هزارتو، آداب زیارت و احادیث رضوی را فرامی‌گیرد.

البته ویژه‌برنامه‌های مربوط به گروه سنی خردسال، از دیگر برنامه‌هایی است که در رواق ویژه خردسالان به اجرا درمی‌آید که خارج از موضوع این بحث است.

میزبانی از فرشته‌ها

جشن تکلیف از جمله مراسمی است که هم رهبر معظم انقلاب و هم تولیت معزز آستان قدس رضوی توجه ویژه‌ای به آن دارند. اهمیت این مسئله آن‌قدر زیاد است که رهبر معظم انقلاب و تولیت محترم شخصاً امام جماعت نماز این جشن باشکوه در جمع کودکان (به‌ویژه دختران مکلف‌شده) می‌شوند.  

یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که رواق کودک از همان ابتدا به آن اهتمام داشته و در قالب‌های مختلف آن را به اجرا درآورده، جشن تکلیف است. جشن‌هایی که با نام «پرواز پروانه‌ها» شهرت یافت. از برگزاری جشن‌های بزرگ هزارنفری به صورت روزانه گرفته تا برگزاری جشن تکلیف برای گروه‌های خاص و مدارس استثنایی با زبان و ادبیات خودشان و توسط مربیان با تجربه و همین‌طور برگزاری جشن‌های انفرادی برای دختران زائری که در ایام جشن تکلیف خود، زائر امام مهربانی‌ها هستند، همه و همه ازجمله مراسم ویژه در رواق کودک به شمار می‌روند.

سالانه بیش از ۵۰۰ هزار فرشته کوچک میهمان برنامه‌های این دو رواق (رواق کودک و رواق خردسال) هستند.

رواق کودک علاوه بر محیط ثابت خود، دارای پایگاه‌های سیار در حرم مطهر نیز است که توسط مجریان و روحانیون توانمند در این عرصه اجرا می‌شود. برنامه‌هایی همچون سلام بچه‌ها و همراه با کبوتران رضوی که مخاطبان زیادی دارد، به‌گونه‌ای که سالانه در بیش از ۴ هزار برنامه، میزبان نزدیک به ۴۰۰ هزار فرشته کوچک در حرم مطهر هستند.

علاوه بر این‌ها هر سال بیش از ۲۰۰ جشن تکلیف با عنوان پرواز پروانه‌ها در حرم منور امام هشتم(ع) برگزار می‌شود؛ این عدد یعنی برگزاری جشن تکلیف برای ۷۲ هزار نفر در سال در رواق کودک. ۷۲ هزار محصول فرهنگی که با هدف ماندگارسازی مفاهیم تربیت دینی تهیه و تولید شده نیز در سال تحصیلی گذشته به دختران مکلف شده در این برنامه‌ها اهدا شد.

امتداد رواق کودک در بیرون از حرم مطهر

دنیای امروز، دنیای رسانه است و رواق کودک با تأیید نقش رسانه در تربیت دینی کودک، تلاش خود را برای نقش داشتن در همکاری با رسانه‌ها مورد توجه داشته است. ارتباط با شبکه پویا، شبکه قرآن و شبکه رسانه‌ای شاد در صدا و سیما  و تولید برنامه و همکاری با این شبکه‌ها از مهم‌ترین اقدامات رسانه‌ای رواق کودک است. در ضمن همکاری با بخش رسانه‌ای حرم مطهر و تولید محتوا برای شبکه‌های اجتماعی ویژه کودکان حرم منور رضوی از دیگر اقدامات این رواق است.

تولید محصولات رسانه‌ای ازجمله کتاب، پادکست، ‌کلیپ، نمایش و... از دیگر سرخط‌های رسانه‌ای و پیوست‌های تولیدی در رواق کودک به شمار می‌رود.

خاطره‌ای خوش

این یک زیارت ویژه است و یک فرصت استثنایی همراه با یک خاطره خوش برای کودکان تا فضایی ویژه تربیت دینی همراه با بهترین مجریان و امکانات را در فضایی امن و راحت تجربه کنند.