این گنجینه آکنده از تمبرهایی با تصاویر و نقوش متنوع، انواع اقلام پستی، عکس‌های تاریخچه پست ایران، ابزارهای ارتباطی قدیمی و...، است که جذابیت خاصی برای بازدیدکنندگان موزه در سنین مختلف از کودک تا بزرگسال دارد.
گنجینه تمبر آستان قدس رضوی با حضور آیت‌الله واعظ طبسی، تولیت فقید این آستان مقدس ۲۱ بهمن ۱۳۶۹، در طبقه منهای یک موزه مرکزی حرم مطهر رضوی، افتتاح شده است. به مناسبت فرا رسیدن هجدهم مهرماه، روز جهانی پست، سری به این گنجینه می‌زنیم تا شما را با آثار و خدمات آن بیشتر آشنا کنیم.  
 

از نخستین تمبر جهان تا جدیدترین تمبرهای کشور

وقتی به طبقه منهای یک موزه رضوی می‌رسم، ابتدا به فضای نمایشی گنجینه تمبر می‌روم تا بازدیدی از آثار آن داشته باشم. پس از اولین ویترین گنجینه که در آن نخستین تمبر پستی جهان به نمایش در آمده، به‌ترتیب سایر ویترین‌ها روایتگر تاریخچه پست در ایران؛ از دوره ناصرالدین شاه قاجار تا کنون است. علاوه بر دیدن تمبرهای مختلف، از دریچه بازدید از این گنجینه با امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار به‌عنوان بانی پست عمومی در ایران و تاریخچه تلگراف در کشور، آشنا می‌شوم. در ویترین‌های بعدی، تمبرهای موقتی مشهد معروف به تمبرهای «ویکتورکاستین» در دوره مظفرالدین شاه قاجار، دستگاه تلگراف ساخت روسیه و دستگاه تلفن هندلی ساخت لهستان، تابلوی تمبر علی ولی الله و...، چشم‌نوازی می‌کند. دراین‌میان، تمبرهایی که در موضوعات یا مناسبت‌های خاصی به چاپ رسیده است، همچون تمبرهای یادبود روز جهانی پست، روز جهانی کودک، تمبرها و پاکت‌های مهر روز یادبود با موضوع هفته موزه، ابن سینا، سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران و صدها قطعه تمبر دیگر، در پشت ویترین‌های گنجینه به چشم می‌خورد. در میانه فضای نمایشی گنجینه نیز ویترینی با چندین آلبوم تمبر خارجی جلب نظر می‌کند؛ از آلبوم تمبرهای خارجی تقدیمی یک پزشک آلمانی، آلبوم تمبر پاکستان تقدیمی از سوی شرکت پست این کشور تا آلبوم تمبر کشورهای خارجی، اهدایی یکی از دیپلمات‌های وزارت خارجه کشور. در طرف دیگر گنجینه نیز تمبرهای مناسب گروه سنی کودک همچون سری دایناسورها، موزه اسباب‌بازی و سری پروانه‌ها، قابل مشاهده است.  
 

آثاری از ۳۰۰ کشور و مستعمره 

در ادامه، به دفتر محمدحسین یزدی‌ن‌ژاد، مسئول گنجینه تمبر، اسکناس و سکه آستان قدس رضوی می‌روم. دفترش مملو از کتاب، مجلات بین‌المللی، کاتالوگ، بروشورهای مرتبط با تمبر و...، است. وی می‌گوید: «در حال حاضر، یک میلیون و ۳۰ هزار و ۴۲۱ قطعه تمبر و انواع اقلام پستی اعم از نامه‌های سربرگ‌دار، پاکت نامه، کارت پستال، پاکت‌های مُهر روز، بسته‌های تمبر، آلبوم تمبر و...، افزون بر ۳۰۰ کشور و مستعمره سابق جهان در این گنجینه نگهداری می‌شود. یزدی‌ن‌ژاد می‌افزاید: در حال حاضر، ۳ هزار و ۳۱۶ قطعه تمبر ایرانی و خارجی و انواع اقلام پستی در ویترین‌های مختلف در کنار ویترین‌های گنجینه اسکناس‌ موزه، در فضای نمایشی با ۴۲۶ متر مربع در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد. از وی درباره قدیمی‌ترین تمبرهای موجود در گنجینه تمبر آستان قدس رضوی می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: در اولین ویترین گنجینه، نخستین تمبر پستی جهان معروف به "پنی سیاه" در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد که با تصویری از ملکه ویکتوریا در سال ۱۸۴۰ میلادی در انگستان منتشر شده است. تمبرهای شیر و خورشیدی دوره ناصرالدین شاه قاجار نیز قدیمی‌ترین تمبرهای ایران به شمار می‌آید.  
این مقام مسئول درباره چینش آثار گنجینه تمبر نیز بیان می‌کند: اولین تمبرهای پستی ایران در دوره قاجار تا جدیدترین تمبرهای منتشر شده، به‌ترتیب دوره تاریخی در این گنجینه به نمایش در آمده است. وی ادامه می‌دهد: تمبرهای خارجی به ترتیب الفبای لاتین، در گنجینه چیدمان شده است. تمبرهای کودکان نیز اعم از تمبرهایی با نقوش حیات وحش، شخصیت‌های آثار پویانمایی‌ مشهور دنیا و...، در سطح پایین‌تری در ویترین‌های گنجینه قرار گرفته تا کودکان آسان‌تر بتوانند آن‌ها را ببینند.
 

اهمیت وقف و اهدا در گردآوری آثار

در لابه‌لای تمبرها و اقلام پستی موجود در گنجینه تمبر موزه رضوی، نام بعضی از نیک‌اندیشان فرهنگ‌دوست نیز به چشم می‌خورد. دراین‌خصوص نیز از یزدی‌نژاد می‌پرسم که پاسخ می‌دهد: بیش از ۹۰ درصد تمبرها و مجموعه اقلام پستی این گنجینه وقفی و اهدایی ارادتمندان حرم مطهر رضوی است. در واقع، مجموعه‌داران و فرهنگ‌دوستان از سراسر جهان؛ از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، هندوستان، پاکستان و افغانستان تا کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا، به این موزه آثاری اهدا کرده‌اند. وی می‌افزاید: به‌طور مثال، چندی پیش یک استاد بازنشسته دانشگاه آمریکا که در قالب گردشگر از موزه بازدید کرده بود با علاقه خاصی پیگیر شد تا آلبوم‌های تمبر خانوادگی‌اش را به موزه حرم رضوی اهدا کند.  
وی در نهایت آلبوم تمبری که متعلق به مادر آلمانی تبارش بود را برای موزه در مشهد با پست سفارشی ارسال کرد.
همچنین مسئول گنجینه تمبر، اسکناس و سکه آستان قدس رضوی درباره مراحل اهدای تمبر توسط علاقه‌مندان به موزه بیان می‌کند: اهداکنندگان ابتدا به گنجینه تمبر مراجعه کرده تا تمبرهای آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. در صورتی که تمبر نفاست موزه‌ای داشته باشد و تکراری نباشد، آنان به اداره‌ کل نذورات آستان قدس رضوی معرفی می‌شوند. از طریق این اداره، اثر اهدایی دریافت و به اهداکننده نیز رسید نذورات داده می‌شود.
وی می‌افزاید: این آثار اهدایی پس از ثبت در اداره نذورات به خزانه حرم مطهر رضوی تحویل داده می‌شود. موزه نیز این آثار را از خزانه تحویل گرفته و در ادوار و مناسبت‌های مختلف در فضای نمایشی گنجینه یا نمایشگاه‌های موزه در معرض دید عموم بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
در پایان، یزدی‌نژاد می‌گوید: ارائه خدمات پژوهشی به اهل علم و پژوهش، از دیگر فعالیت‌های جانبی این گنجینه است. دراین‌راستا، تصویرهای اسکن‌شده تمبرها به همراه اطلاعاتی درباره آن‌ها در اختیار دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته‌های مرتبط و یا پژوهشگرانی که به موزه رضوی معرفی می‌شوند، قرار داده می‌شود. همچنین آنان می‌توانند از منابع کتابخانه این گنجینه نیز استفاده کنند.
 

تعامل موزه با مجموعه‌داران تمبر

همچنین با مهدی قیصری‌نیک، معاون موزه‌ها و گنجینه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی هم‌کلام می‌شوم. وی تصریح می‌کند: «اهمیت موزه‌ها به عنوان یک پایگاه مهم برای حفاظت از میراث بشری، به‌خصوص از جنبه کارکرد آموزشی آن موجب شده که این نهاد فرهنگی نقش مهمی در رشد علمی و توسعه فرهنگی جوامع ایفا کند چنان‌که به میزان توسعه یافتگی بیشتر، موزه‌های بیشتری را شاهد هستیم.
وی می‌گوید: اساس شکل‌گیری و پیدایش موزه رضوی نیز در اثر خیرخواهی و ایمان راستین واقفان و اهداکنندگان بااخلاص و بی‌نام و نشان بوده است که در طول هزار سال گذشته آثاری را به این آستان مقدس وقف و اهدا کرده‌اند و این مجموعه به تدریج تکمیل و گسترش یافته است. به‌طوری که امروزه مورد توجه و استفاده خاص پژوهشگران، زائران و مجاوران این آستان مقدس است. قیصری‌نیک می‌افزاید: گنجینه تمبر نیز یکی از گنجینه‌های نفیس این آستان مقدس، به‌شمار می‌آید که در چند سال اخیر با همت والای واقفان و اهداکنندگان آثار، به یکی از غنی‌ترین موزه‌های داخل و خارج از کشور مبدل شده است.
وی خاطرنشان می‌کند: در واقع، خدا را شاکر هستیم که با توجه به تعامل و همکاری مشترک خوبی که میان موزه آستان قدس رضوی و کارشناسان و مجموعه‌داران تمبر در زمینه‌های شناسایی، معرفی و نحوه حفظ آثار شکل گرفته و همچنین سطح کیفی بالای نگهداری و نمایش آثار در گنجینه، در سال‌های اخیر توانسته‌ایم مجموعه‌های ارزشمندی را در قالب وقف و اهدا، از آنان دریافت کنیم.
گفتنی است، علاقه‌مندان با مراجعه به موزه مرکزی حرم مطهر واقع در صحن کوثر، همه‌روزه، حتی در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی، از ساعت ۸ تا ۱۷:۴۵، می‌توانند از این گنجینه تمبر و تاریخچه پستی بازدید کنند.