روز جهانی غذا رویدادی است که همه ساله در تاریخ ۲۵ مهر( ۱۶ اکتبر سال میلادی) جشن گرفته می‌شود. این اقدام با هدف افزایش آگاهی در سراسر دنیا برای کسانی که از گرسنگی رنج می‌برند و آسیب می‌بینند برگزار می‌شود. در روز جهانی غذا بر لزوم تامین امنیت غذایی و برخورداری از رژیم غذایی سالم برای همه تاکید می شود. در این روز، بیش از ۱۵۰ کشور برای افزایش آگاهی درباره مسائل غذایی و مسائل مربوط به فقر و گرسنگی متحد می‌شوند. 

غذا به‌عنوان یکی از حقوق اولیه بشر در نظر گرفته می‌شود، با این حال ۱ نفر از هر ۹ نفر در جهان دچار گرسنگی مزمن است. در سال ۱۹۴۵ سازمان ملل غذا را نه یک امتیاز، بلکه به‌عنوان یک حق به رسمیت شناخت، به همین دلیل از سال ۱۹۷۹ شانزدهم اکتبر هر سال را در راستای ریشه‌کنی گرسنگی، روز جهانی غذا World Food Day نامید. این مناسبت به‌عنوان یک فراخوان جهانی برای اقدام در مبارزه با گرسنگی و سوءتغذیه عمل می‌کند.

شعار روز جهانی غذا در سال ۱۴۰۳

شعار روز جهانی غذا در سال ۲۰۲۴ «حق داشتن غذا برای زندگی و آینده‌ای بهتر» است. این پیام قدرتمند بر حق اساسی انسان برای تغذیه کافی و نقش حیاتی غذا در شکل دادن به حال و آینده بشر تأکید می‌کند. این حق فراتر از فقدان گرسنگی است و شامل موارد زیر می‌شود:

تنوع: دسترسی به طیف گسترده‌ای از گزینه‌های غذایی

تغذیه: مصرف غذاهای تأمین‌کننده مواد مغذی ضروری

مقرون‌به‌صرفه بودن: توانایی خرید غذاهای ضروری

دسترسی: دسترسی فیزیکی به منابع غذایی

ایمنی: اطمینان از عاری بودن غذاهای موجود از آلاینده‌های مضر

سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) با این شعار خواستار داشتن حق یک رژیم غذایی متنوع و غنی از مواد مغذی است که برای همه مقرون‌به‌صرفه، در دسترس و ایمن باشد.

درک حق غذا

درک اهمیت موضوع روز جهانی غذا در سال ۲۰۲۴ و چالش‌های جاری در امنیت غذایی جهانی بسیار مهم است. کشاورزان جهان غذای کافی برای تغذیه جمعیتی بیشتر از جمعیت جهان تولید می‌کنند، اما گرسنگی همچنان ادامه دارد. حدود ۷۳۳ میلیون نفر در جهان به دلیل شوک‌های آب‌وهوایی مکرر، درگیری‌ها، رکود اقتصادی، نابرابری و همه‌گیری‌ها با گرسنگی مواجه هستند. گروه‌های فقیر و آسیب‌پذیر، به‌ویژه در خانوارهای کشاورزی بار سنگین این چالش‌ها را متحمل می‌شوند که منعکس‌کننده نابرابری‌های رو به گسترش بین و داخل کشورها است.

غذا سومین نیاز اساسی انسان بعد از هوا و آب است، به این معنا که همه حق دارند غذای کافی داشته باشند. واژه کلی غذا مخففی برای تنوع، تغذیه، مقرون‌به‌صرفه بودن، دسترسی و ایمنی خوراک است. در اصل همه جهانیان این حق را دارند که به غذاهای متنوع و مغذی موجود در مزارع، تورهای ماهی‌گیری و بازارها دسترسی داشته باشند. حال آنکه بیش از ۲.۸ میلیارد نفر در جهان توانایی دسترسی به یک رژیم غذایی سالم را ندارند.

رژیم‌های غذایی ناسالم عامل اصلی تمام اشکال سوء‌تغذیه از جمله موارد زیر است:

سوءتغذیه: دریافت ناکافی کالری و مواد مغذی.

کمبود ریز مغذی‌ها: کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری.

چاقی: تجمع بیش از حد چربی در بدن که منجر به مشکلات سلامتی می‌شود.

این مشکلات اکنون در اکثر کشورها وجود دارد و طبقات اجتماعی-اقتصادی گوناگون را در برمی‌گیرند. با این حال امروزه بسیاری از مردم از گرسنگی رنج می‌برند و اغلب مجبور می‌شوند به غذاهای اصلی یا غذاهای ارزان‌تر و ناسالم‌تری روی آورند که دلایل آن می‌تواند در دسترس نبودن غذاهای تازه یا متنوع، فقدان اطلاعات مورد نیاز برای انتخاب یک رژیم غذایی سالم، ترجیح راحتی به تغذیه مناسب و عوامل تشدیدکننده‌ای هم‌چون بحران‌های طولانی‌مدت، درگیری‌ها، حوادث آب‌وهوایی شدید و شوک‌های اقتصادی باشد.

امنیت غذایی چیست؟

«امنیت غذایی» یک مفهوم پیچیده با تعاریف مختلف است. تعریفی که ‌می‌توان به صورت کلی ارائه داد این است که همه‌ افراد همیشه به غذای کافی، سالم و مغذّی برای تامین نیازها و ترجیحات غذایی خود دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی داشته باشند تا بتوانند فعال و سالم زندگی کنند. ۴ بعد اصلی امنیت غذایی عبارتند از:

موجود بودن: این امر به در دسترس بودن فیزیکی غذا در یک کشور یا منطقه اشاره دارد.

دسترسی: این مورد به توانایی افراد و خانوارها برای تهیه‌ی غذا اشاره می‌کند.

بهره‌برداری: این مفهوم به توانایی افراد و خانوارها برای مصرف غذا اشاره دارد به‌گونه‌ای که نیازهای تغذیه‌ای آن‌ها را برآورده کند.

ثبات: این مورد به تاب‌آوری یک سیستم غذایی در برابر شرایط سخت و اتفاقات ناگهانی اشاره دارد.

همه‌ی این ۴ بُعد برای امنیت غذایی کامل نیاز است.

آخرین آمار از امنیت غذایی در جهان

۸ سال از تعهد کشورهای دنیا برای پایان دادن به گرسنگی تا سال ۲۰۳۰ در قالب مجموعه اهداف توسعه پایدار می‌گذرد، اما هنوز گام مهمی برای تحقق آن برداشته نشده است. روند رو به رشد تعداد گرسنگان که از سال ۲۰۱۷ آغاز شده، همچنان ادامه دارد.

طبق گزارش سال ۲۰۲۳ «وضعیت امنیت غذا و تغذیه در جهان» که فائو منتشر کرده است، ۷۳۵ میلیون نفر در جهان در سال ۲۰۲۲ با گرسنگی مواجه بوده‌اند – تقریبا یک نفر از هر ۱۰ نفر – که افزایش ۱۲۲ میلیون نفری را نسبت به سال ۲۰۱۹ (قبل از همه‌گیری کرونا) نشان می‌دهد. برآوردها حاکی از آن است که اگر این روند همچنان ادامه یابد، تعداد گرسنگان در سال ۲۰۳۰ به بیش از ۸۴۰ میلیون نفر خواهد رسید. در حال حاضر آسیا همچنان بیشترین تعداد گرسنه را در جهان دارد، اما شیوع گرسنگی در آفریقا سریع‌تر است و برآورد می‌شود تا ۱۰ سال آینده آفریقا میزبان نیمی از گرسنگان دنیا باشد.

تغییرات شدید آب‌وهوایی و پیامدهای آن از جمله سیل و خشکسالی به محصولات کشاورزی در بسیاری کشورها آسیب رسانده و انسان‌های زیادی را آواره ساخته است. جنگ‌ها و درگیری‌ها، جنگل‌زدایی، کاهش پرشتاب منابع آب شیرین، گره خوردن امنیت جهانی غذایی به تصمیمات شرکت‌های چندملیتی، و بی‌توجهی به کشاورزی محلی از جمله چالش‌های نظام غذا و تغذیه در دوران حاضر است. در کنار این عوامل، بروز بحران کرونا آسیب زیادی به نظام غذا و تغذیه و فرآیندهای مؤثر بر تولید، توزیع، و مصرف غذا وارد کرد و رکود اقتصادی ناشی از آن انسان‌های بیشتری را به ورطه فقر و گرسنگی کشاند. جنگ روسیه و اوکراین نیز به بحران افزایش قیمت مواد غذایی دامن زده است.

درصد (نمودار نارنجی) و تعداد (نمودار خاکستری) افراد دچار سوءتغذیه در جهان (میلیون نفر)؛ از سال ۲۰۱۷ شیوع گرسنگی در جهان افزایش یافته و این روند از سال ۲۰۱۹ و با آغاز پاندمی کووید-۱۹ تشدید شده است.

هر چند اکثر مناطق آسیا و آمریکای لاتین به سمت کاهش گرسنگی حرکت کرده‌اند اما در غرب آسیا، کارائیب و همه مناطق آفریقا شیوع گرسنگی در حال افزایش است.

وضعیت ایران از نظر شاخص جهانی گرسنگی

گزارش شاخص گرسنگی جهانی (Global Hunger Index) هر ساله وضعیت گرسنگی را در نقاط مختلف جهان مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این گزارش بینش‌هایی را درباره عوامل ایجادکننده گرسنگی ارائه می‌دهد و درجه موفقیت و ناکامی کشورها را در کاهش گرسنگی برجسته می‌سازد.

این شاخص، کشورها را بر اساس مقیاس صفر تا ۱۰۰ رتبه‌بندی می‌کند که صفر (بهترین امتیاز) به معنای نبود گرسنگی و ۱۰۰ بدترین امتیاز است؛ اگرچه در عمل هیچ‌کدام از این دو حالت افراطی وجود ندارد. مقادیر کمتر از ۱۰ بیانگر «گرسنگی پایین»، بین ۱۰ تا ۱۹.۹ بیانگر «گرسنگی متوسط»، بین ۲۰ تا ۳۴.۹ بیانگر «گرسنگی جدی»، بین ۳۵ تا ۴۹.۹ بیانگر «گرسنگی هشدار دهنده» و بیش از ۵۰ بیانگر «گرسنگی بسیار هشدار دهنده» است.

در گزارش سال ۲۰۲۳، میزان شاخص گرسنگی ایران برابر با ۷.۷ بوده و از این منظر، کشور ما در جایگاه ۴۱ جهان ایستاده است. این در حالی است که در سال ۲۰۰۰ میلادی، شاخص جهانی گرسنگی برای ایران برابر با ۱۳.۷ بوده و همین امر پیشرفت چشمگیر ایران را در کاهش گرسنگی در طول سال‌های اخیر نشان می‌دهد.

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس