کم نیستند آگهی‌هایی که در فضای مجازی، برگزاری تورهای تفریحی در جنگل، دریا و کویر را تبلیغ می‌کنند. آگهی‌هایی که با عناوین مختلف در پلتفرم‌های (سکو) مجازی مثل دیوار یا پیام رسان‌هایی همچون تلگرام و اینستاگرام تبلیغ می‌شوند. عجیب‌تر اینکه برگزاری رویدادهای علمی، فرهنگی و ورزشی در دل طبیعت کویری نقاط مختلف با پوشش رسانه‌های رسمی مانند پخش از صدا و سیما انجام می‌شود. هرچند برگزاری چنین رویدادهایی به خودی خود بد نیست، حتی می‌تواند الگوهای صحیح و ارزان استفاده از طبیعت خدادادی کشورمان را تبلیغ کند، ولی وقتی هیچ نظارتی بر روی آنها نباشد قطعا آسیب‌های زیادی را می‌توانند بر زیست بوم و اقلیم‌های متفاوت وارد کنند. آسیب‌هایی که حتی در بازه‌های زمانی کوتاه آثار مخرب خودش را به وضوح نمایش می‌دهد. ایجاد کمپ‌های تفریحی و به تبع آن راه سازی و یا جاده سازی در مناطق کویری و یا حتی سافاری در تپه‌های شنی که ترکیب طبیعی آن منطقه را از بین می‌برد، نمونه‌هایی برای این موضوع می‌باشد. اما چرایی رها شدن وضعیت فعلی و نبود نظارت فنی بر چنین اقداماتی از سوی گردشگران مناطق طبیعت کویری، خود جای سوال دارد. 

یاسمن مجیری نژاد کارشناس محیط زیست در گفت و گو با قدس در ارتباط با این موضوع گفت: برگزاری مراسماتی همچون مسابقات ورزشی در کویر تحت اسم‌های مختلفی مانند همایش "دوی کویری نوردی" یا برپایی دوره‌های علمی همچون برگزاری کمپ‌های "ستاره شناسی (نجوم) " و یا حتی مراسمات فرهنگی مثل "بوم گردی اماکن تاریخی" آسیب رسانی به صرف محیط زیست را امکان پذیرتر می‌کند. آسیبی که هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت تاثیرات منفی خودش را نشان خواهد داد. به طور مثال ایجاد کمپ‌ها و تورهای مذکوری که به طور مستمر برگزار می‌شود، اکوسیستم‌های طبیعی چند هزار ساله را می‌تواند طی بازه زمانی کوتاه چند ساله و یا حتی چند ماهه تخریب کند. از بین رفتن رمل‌های بیابانی و پوشش‌هایی همچون استپ‌های گیاهی نمونه‌هایی واضح می‌باشند. 

این کارشناس در رابطه با آسیب‌های وارده برگزاری تفریحات یا مناسبت‌های مختلف علمی، فرهنگی و ورزشی بر محیط زیست کویری ادامه‌ داد: این آسیب‌ها صرفا به موجودیت خاک زمین و یا نوع پوشش‌های گیاهی روییده از آن خلاصه نمی‌شود؛ به این دلیل که هر فردی با طرز تفکر خاصی در این رویدادها حاضر می‌شود و طبعا محیط و منظومه فکری هر اقلیمی متفاوت از اقلیمی دیگر است و آسیب‌های احتمالی فرهنگی نیز در کنار اجرای چنین مراسماتی با حواشی آن را باید در نظر داشت. 

استفاده از طبیعت کویری حق بدیهی همه مردم

مجیری نژاد با اشاره به وجود حق همه مردم برای استفاده از طبیعت کویری بیان کرد: نمی‌توان گروه‌های مردمی سازماندهی شده یا حتی افراد شخصی را از رفتن به کویر یا کویر نوردی منع کرد. اما باید فرهنگ سازی و یا آگاه سازی‌هایی در این رابطه انجام شود، که متاسفانه همه می‌دانیم چنین اتفاقی یا رخ نداده است و یا آن جور که بتوان اثر ملموسی بر تن همیشه خشکیده طبیعت کویری بگذارد نداشته است.

وی در ادامه گفت: ضمن اینکه عوارض و خطرات حضور در کویر تحت هر عنوانی آسیب‌هایی را حتی با رعایت تمام شرایط ایمنی دارد؛ خطراتی که بعضا جبران ناپذیر خواهد بود. هرچند که فدراسیون‌ها و سازمان‌های متولی دستورالعمل‌هایی را تهیه و تدوین کرده و ابلاغ می‌کنند، اما در نهایت محیط کویر به لحاظ ساختار اکوسیستمی خودش همچون کوهستان و دریا از حداقل ایمنی بر خوردار است.

رویکرد سازمان‌ها واضح نیست

مجیری نژاد بیان کرد: سازمان‌های متولی و نهادهای تصمیم گیر باید سیاست و رویکردی را اتخاذ کنند، تا آسیب‌های مراسمات علمی، فرهنگی و ورزشی به کمترین میزان خودش برسد. این موضوع قطعا مستلزم نگاه کارشناسی توآمان با دیدگاه فرهنگی می‌باشد. نگاهی که همزمان باید مقررات سلبی و قهری را برای پیشگیری از بروز عوارض احتمالی در کنارش در نظر گرفت. تعیین جریمه برای مسئول یا مسئولین برگزاری مراسمات، منع برگزاری برای مدتی مشخص از جمله راهکارهایی برای مجاب کردن نسبت به رعایت شرایط ایمنی می‌باشد.

وی گفت: معمولا سازمان‌ها به دلیل کمبود منابع، انجام وظایف‌های فرعی، نبود برنامه ‌ریزی یا قوانین موثر و یا حتی تعیین اولویت‌های دیگر مانند توسعه اقتصادی اقدامات کافی را برای جلوگیری از این آسیب‌ها انجام نمی‌دهند. اقداماتی که شاید در وهله اول هزینه‌های سنگین آن مسولین امر را برای انجام اقدامات حفاظتی از زیست بوم‌ها بی‌انگیزه کند، اما یک نوعی سرمایه گذاری با ضریب اطمینان بالا است. سرمایه گذاری که نیاز به هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی وجود دارد، تا اثر بخشی مثبت آن به طور حداقلی در بازه زمانی کوتاهی نمایان شود. واضح است که بین وزارت خانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان حفظ محیط زیست و سایر دستگاه‌ها همکاری مشخصی که مستمر باشد وجود ندارد. به همین دلیل نمی‌توان انتظار خاصی را نسبت به تغییر شرایط موجود داشت.

این کارشناس در پایان نیز افزود: یکی از راه‌های حفظ محیط طبیعی کویرهای کشورمان درآمدزایی از مراسمات مختلف است؛ می‌توان از درآمد حاصله مراسماتی که مشخصا در بستر زیست بوم (محیط) کویری انجام می‌شود، برای آموزش به شرکت کنندگان یا حفظ نگهداری نباتات استفاده کرد. استفاده‌ای که قطعا تا همکاری سایر بخش‌های دولتی نباشد، یا کارساز نخواهد بود و یا تاثیر آنچان مثبتی که بتواند تغییر محسوسی را بر محیط زیست کشورمان بگذارد نخواهد داشت.

حمید اسدی - خبرنگار تحریریه جوان قدس