تربیت دینی، روشی است که به پرورش شخصیت کودک، نوجوان و جوان مسلمان می‌پردازد تا با اهداف دینی قرآن و روایات اسلامی همخوانی داشته باشد و درنهایت به یک مسلمان حقیقی تبدیل شود. اهمیت این نوع تربیت به‌قدری است که انگیزه بعثت انبیای الهی بر آن اساس بنا شده است. قرآن کریم، به‌ویژه در آیه۶ سوره تحریم، به این موضوع پرداخته و می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده‌تان را از آتشی که هیزم آن، انسان‌ها و سنگ‌هاست نگه دارید».

کودکان به‌طور طبیعی دارای فطرت توحیدی و احساسات اخلاقی هستند و به همین دلیل برای پذیرش تربیت دینی آمادگی دارند. خدمتگزاران آستان امام رضا(ع) با تکیه بر اصل ولایت‌پذیری و پیروی از اهل‌بیت(ع) به تربیت دینی زائران و مجاوران کودک و نوجوان توجه ویژه‌ای دارند. ایجاد و گسترش رواق کودک و فعالیت‌های فرهنگی متنوع بنیاد فرهنگی رضوی، نمونه‌هایی از این تلاش‌ها هستند.

در گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدهادی مشیری خراسانی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه، به بررسی این موضوع می‌پردازیم. ایشان با اشاره به تحقیقات گسترده‌اش در زمینه مسائل اجتماعی و تربیتی، تصریح می‌کند آستان قدس رضوی اقدامات ارزشمندی در راستای ارتقای تربیت دینی کودکان و نوجوانان انجام داده است.

تربیت دینی؛ آینده‌ای روشن و پایدار با تأکید بر آموزه‌های اهل‌بیت(ع)

حجت‌الاسلام مشیری خراسانی با اشاره به ضرورت توجه به تربیت دینی نوجوانان می‌گوید: فعالیت در حوزه جوان و نوجوان، امر مهم تربیتی است که اهل‌بیت(ع) به آن تأکید ویژه‌ای داشتند. در جلد ۸ الکافی و در روایتی از امام صادق(ع) آمده است «عَلَیکَ بِالأْحداثِ فَإنَّهُم أسرَعُ إلی کُلِّ خَیرٍ»؛ یعنی نوجوانان را دریابید که این گروه در پذیرش هر خوبی، بیشتر شتاب می‌کنند. به همین دلیل اولویت کار تربیتی باید نوجوانان باشد، زیرا قلب آن‌ها پاک بوده و به مظاهر و زخارف پوچ دنیا که از آثار غفلت از یاد خدا و کمالات متعالی انسانی است دچار نشده و هنوز از مصلحت‌اندیشی‌های منفعت‌طلبانه دور هستند. این، نوجوانان هستند که براساس فطرت پاک خود تصمیم می‌گیرند و این پاکی دل موجب می‌شود بیشتر بر مدار حق بگردند.

ایشان یادآور می‌شود: یکی از مهم‌ترین حوزه‌هایی که در قوام یافتن هر نظامی مورد توجه است، اهتمام به نیروی انسانی کارآمد همچون نوجوانان و جوانان است. برای رشد و پرورش این سرمایه بی‌نظیر، آموزش و پرورش، خانواده، آموزش عالی و سایر نهادهای فرهنگی و تربیتی مسئولیت مهمی بر عهده ‌دارند. جوانان و نوجوانان باید با توجه به راهی که تاکنون طی شده، مسیر پیشرفت و توسعه میهن را با عزم و اراده مثال‌زدنی خود هموار کنند؛ همان‌طور که انقلاب اسلامی کشورمان را حاصل تلاش‌ها و اعتقادات محکم آن‌ها می‌دانیم. پیر فرزانه انقلاب که به جوانان امید بسیاری داشت در سخنانش فرموده بود: «ان‌شاء‌الله خدا این جوان‌های ما... که مشغول بودند از اول تا حالا و فداکاری کردند، برای ما، برای اسلام نگه دارد، این‌ها را من دعاگوی هستم، من خدمتگزار این‌ها هستم». امام(ره) قشر جوان را که چون سدی محکم در برابر دشمنان ایستادند و برای رضای پروردگار، فداکاری و جانفشانی و از ارزش‌های قرآنی و اسلامی پاسداری کردند، محبوب خداوند متعال می‌داند و چنین نیروی ارزشمندی را افتخار اسلام و سرزمین ایران معرفی می‌کند.

تربیت دینی نوجوانان، آینده‌سازان جهان اسلام

دبیر سابق اتاق تبلیغ خراسان با اشاره به این نسل دغدغه‌مند می‌گوید: نوجوانان و جوانان جبهه مقاومت در لبنان، فلسطین، یمن و... سبب افتخار جهان اسلام هستند و به‌خاطر دلاوری‌های این نسل غیور، رژیم صهیونیستی با تمام حمایت‌های دنیای استکبار زبون شده است. شکی نیست در دنیای امروز باید برای تربیت و به‌طور خاص تربیت دینی نوجوانان و جوانان بیشتر از پیش کار کنیم. تربیتی که پایه‌ریزی شخصیت و باورهای یک نوجوان بوده و بر شکل‌گیری آینده او اثری مستقیم خواهد داشت. این تعلیم و تربیت به‌ویژه تربیت دوران کودکی، در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا رشد و جهت‌گیری استعدادهای انسانی از دوره کودکی آغاز می‌شود. در کنزالعمال روایتی از رسول اکرم(ص) در مورد ارزش آموختن دانش در کودکی آمده است که حضرت(ص)   فرمود: «مَثَلُ الَّذی یَتَعلَّمُ فی صِغَرِهِ کَالنَّقشِ فِی الحَجَرِ، ومَثَلُ الَّذی یَتَعلَّمُ فی کِبَرِهِ کَالَّذی یَکتُبُ عَلَی الماءِ» یعنی حکایت کسی که در کودکی می‌آموزد، همانند نقش کندن بر سنگ است و حکایت کسی که در بزرگسالی می‌آموزد، همانند کسی است که بر آب می‌نویسد.

مشیری خراسانی اظهار می‌کند: به همین منظور باید در نظر داشته باشیم اگر حضرت رضا(ع) اکنون در قید حیات بود، به جوانان و نوجوانان چه توجهی داشت؟ تربیت رضوی در خانواده‌های مسلمان ایرانی باید براساس معرفی آن حضرت و ایجاد محبت در قلب فرزندان باشد. در این صورت است که به مرور زمان کودک یا نوجوان با آن حضرت و برنامه‌های ایشان آشنایی پیدا کرده و محبت بیشتر و عمیق‌تری در دلش ایجاد می‌شود و در راه اطاعت از آن حضرت مستحکم‌تر می‌شود. در مورد جلوه‌های مهرورزی پیامبر(ص) و سایر ائمه(ع) به کودکان روایات بسیاری نقل شده است. رسول خدا(ص) سرشار از عطوفت و مهربانی و انس با کودکان بوده است. هدیه دادن به کودکان، ابراز محبت، سلام کردن، بازی با کودکان، حفظ شخصیت و کرامت نفس کودک از شیوه‌های رفتاری پیامبر اسلام(ص) بود. در حرم مطهر حضرت رضا(ع) نیز اولویت کار تربیتی باید بچه‌ها و کودکان و نوجوانان باشد.

پیشگام در تربیت نسل امام رضایی

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح می‌کند: مجموعه‌ بزرگ دینی و فرهنگی آستان قدس رضوی برای عمل به تکلیف و تربیت جامعه رضوی، پرورش نسل امام رضایی را از کودکی آغاز کرده و در این سال‌ها اقدامات اثرگذار بسیاری انجام داده است. رواق کودک یکی از این اقدامات اثرگذار و محلی برای آشنایی کودکان با مباحث دینی و زیارتی است. اما بی‌تردید این اقدام نیکو جای کار بسیار دارد و هر گوشه از رواق‌های حرم مطهر و تشکیل حلقه‌های معرفتی می‌تواند رواقی برای کودکان باشد. حلقه‌هایی که هم به زیارت راحت‌تر پدرها و مادرها کمک می‌کند و هم اینکه کودکان معارفی آموخته و در منزل نیز این معارف را نقل می‌کنند و به این صورت به والدین محتوا می‌آموزند. البته شاید برخی این حلقه‌های معرفتی کودکان و نوجوانان در گوشه گوشه رواق‌های حرم مطهر امام رضا(ع) را مانعی برای زیارت دیگران بدانند اما به خاطر داشته باشیم پیامبر(ص) همواره بر حضور کودکان و نوجوانان در مسجد تأکید داشت و با روش‌های مختلفی مثل جایزه، برگزاری مسابقات، تشویق و... کودکان و نوجوانان را به مسجد می‌کشاند و از حضور آنان برای رشد تربیت دینی و معارف اسلام ناب کمک می‌گرفت. حضرت(ص) مسابقاتی را در مسجد و یا به بهانه مسجد رفتن برگزار می‌کرد و جوایز و هدایایی جذاب به کودکان و نوجوانان می‌داد. از بلال پرسیدند: چرا امروز پیامبر(ص) برای نماز نیامده‌اند؟ بلال رفت و در راه دید پیامبر(ص) در حال بازی با بچه‌ها هستند. پیامبر(ص) و امام علی(ع) بچه‌های کوچکشان را روی شانه‌های خود می‌نشاندند و وارد مسجد می‌شدند. حسن خلق، سعه صدر و دیگر درس‌های اخلاقی و معرفتی را از همین رفتارهای پیامبر(ص) می‌شود آموخت. اعمالی که نشان می‌دهد اسلام یک سلسله تشریفات عبادی و دستورات خشک اخلاقی نیست.

ارتقای تربیت دینی با روش‌های نوین و خلاقانه

ایشان یادآور می‌شود: برای اثرگذاری بیشتر در حوزه تربیت دینی کودکان در فضای داخل حرم مطهر رضوی از روش‌های مختلف حقیقی و مجازی دیگری نیز می‌شود کمک گرفت. در دسترس قرار دادن کتاب‌های دینی کودکان در حرم مطهر یکی از این اقدامات است. حتی اگر آن‌ها این کتاب‌ها را به عنوان سوغات فرهنگی همراه خود ببرند، نتیجه آن بهره‌مندی خود و دیگران از معارف دینی است. دشمن از تمام ابزارهای موجود استفاده کرده و حتی در خانه‌های ما در حال آموزش دادن به فرزندانمان است اما ما متأسفانه از ظرفیت‌هایی که داریم به‌خوبی استفاده نکرده‌ایم. چه ایرادی دارد نرم‌افزارهایی برای بازی‌های معرفتی بچه‌ها تدبیر کنیم و آن‌ها ساعاتی در روز بازی انجام داده و معارفی کسب کرده و پایان هر ماه نیز جوایزی به آنان داده شود. با شیوه‌هایی از این دست در کنار تربیت نسل رضوی، روحیه پژوهش نیز در بچه‌ها زنده می‌شود.

مشیری خراسانی در پایان تصریح می‌کند: آستان قدس رضوی برای تعالی تربیت دینی کودکان و نوجوانان در فضای بیرون از حرم مطهر رضوی نیز کارهای ارزشمند و ماندگاری انجام داده است. بنیاد فرهنگی رضوی به عنوان ستاد راهبری مدارس امام رضا(ع) در بیش از سه دهه فعالیت، همواره به تربیت و آموزش نیروی انسانی مؤمن، کارآمد و انقلابی توجه و به نقش تربیت دینی کودکان در پیش‌دبستانی و مدارس ابتدایی تابعه این بنیاد با توجه به خصوصیات و مقتضیات سن و سال تأکید زیادی داشته است. هم‌اکنون در مقاطع مختلف ابتدایی مدارس امام رضا(ع) کودکان با سیره و سنت، سبک زندگی و فضائل اخلاقی امام هشتم(ع) آشنایی پیدا می‌کنند. این آموزش‌ها در قالب داستان‌گویی، فیلم و عکس، نمایش‌های عروسکی، فعالیت‌های هنری، مسابقات متنوع، فعالیت‌های فوق‌برنامه و... ارائه می‌شود.