آیت‌الله العظمی جعفر سبحانی؛ مرجع تقلید و استاد درس خارج حوزه علمیه، شامگاه ۹ آبان  در درس اخلاق با بیان اینکه روح انسان مانند زمینی است که در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد، گفت: کشاورز برای اینکه زمین را آباد کند چیزهایی را که مانع رشد درختان و گیاهان است پاکسازی می‌کند چون با وجود این موانع، درخت و گیاه رشد نخواهند کرد. روح انسان هم عینا مانند زمین است.

وی افزود: روح انسان هم اگر بخواهد با فضایل مزین شود اول باید رذایل را پاکسازی کند، اخلاق ما دو سو دارد یکی به سمت رذایل و دیگری فضائل و علمای اخلاق ابتدا به تبیین رذایل می‌پردازند و بعد سراغ فضائل می‌روند و این به معنای آن است که انسان ابتدا باید رذائل را از وجودش بزداید و بعد سراغ فضائل برود؛ حکما هم این را می‌گویند و به تعبیری اول تخلیه و بعد تحلیه.

آیت‌الله سبحانی با بیان اینکه ریا یکی از رذائل عجیبی است که مانع رشد فضائل انسانی است، اظهار کرد: ریا طلب المنزله عند الناس بخصال الخیر است؛ علمای اخلاق گفته‌اند ریا یعنی اینکه فرد کار نیک انجام می‌دهد ولی نظرش این است که در جامعه شناخته شود و مقامش بالا برود. درمانگاه می‌سازد که کار خیلی خوبی است ولی آن را برای مقام‌خواهی در نزد مردم انجام می‌دهد نه برای خدا لذا اگر برای خدا نباشد رشد نخواهد کرد. 

این مرجع تقلید با بیان اینکه قرآن کریم فرموده است صدقات خود را با منت و اذیت از بین نبرید مانند کسی که کارهایش را برای ریا انجام می‌دهد، افزود: قرآن کریم نمونه نشان داده و فرموده است: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُبْطِلُوا صَدَقَاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذَیٰ کَالَّذِی یُنْفِقُ مَالَهُ رِئَاءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ۖ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْدًا ۖ لَا یَقْدِرُونَ عَلَیٰ شَیْءٍ مِمَّا کَسَبُوا ۗ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ. یک سنگ صاف داریم که کشاورز قصد دارد بر روی آن کشاورزی کند لذا مقداری خاک می‌ریزد و دانه می‌پاشد ولی وابل یا باران شدید می‌آید و همه آن‌ها را شسته و می‌برد و هیچ چیزی باقی نمی‌ماند. ریا در پیشگاه خدا اینطور است یعنی اگر کار نیکی برای مردم انجام شود فرد در این دنیا به مقام می‌رسد ولی وقتی مرد همه اعمالش شسته شده و از بین خواهد رفت.

زدودن رذائل؛ اول قدم در کسب فضائل

آیت‌الله سبحانی اضافه کرد: بنابراین اولین قدم برای اینکه به فضیلت دست یابیم باید همه اعمال نیک خود را برای خدا انجام دهیم؛ سابقا شعار می‌دادند نان برای همه و آب برای همه ما می‌گوییم اخلاق برای همه؛ اگر کار برای خدا باشد رشد می‌کند.

وی با بیان اینکه دو مکتب در اخلاق داریم؛ یکی مکتب اخلاقی غربی و دیگری اسلامی، اظهار کرد: در مکتب غرب عمل نیک آن است که خودش نیک باشد ولی با ریشه عمل کاری ندارند؛ شما به فرانسه و آلمان و غرب بروید کسانی هستند که کار عام‌المنفعه انجام داده است و او را تشویق می‌کنند ولی اینکه این کار برای خدا است یا دیگران مهم نیست ولی در اسلام عمل نیک باید همراه با نیت نیک باشد. 

وی افزود: در اسلام حتی خداوند به نیت نیک هم پاداش می‌دهد؛ در جنگ جمل آقا امیرمؤمنان(ع) مشغول نبرد بودند و فردی نزد امام آمد که برادر من هم دوست داشت که در این جنگ با شما باشد و حضرت از او پرسید آیا دل برادرت با ما بود؟ بعد ادامه دادند اگر نیت داشت که با سپاه علی(ع) باشد او در اجر این نبرد با ماغ شریک است لذا اسلام تنها به عمل تکیه نمی‌کند و نیت را هم در نظر می‌گیرد و نیت اساس عمل است. 

استاد درس خارج حوزه علمیه با بیان اینکه کسانی داریم که عمری را برای خرما و نه خدا کار می‌کنند ولی کسانی هم هستند که با اهدای یک خرما چون نیت خالص دارند آخرت را بر ای خود می‌خرند، تصریح کرد: تلاش کنیم نیت ما در اعمال پاک باشد. اولیک حبطت اعمالهم. فرموده است قریش کافر حق ندارد مسجد بسازد با اینکه تعمیر مساجد الحرام کار خوبی است؛ خداوند سلب حق کرده است زیرا نیتشان نیت الهی نبوده است و حق تعمیر و عمارت مسجد برای مؤمنان به خدا و روز قیامت است؛ انما یعمر مساجدالله ... . 

اهمیت نیت در اسلام

آیت‌الله سبحانی با بیان اینکه این همه کتب اخلاقی غربی داریم که ظاهرسازی است ولی اسلام به باطن اهمیت می‌دهد، ادامه داد: علمای اخلاقی داشتیم که از ریا خیلی می‌ترسیدند و مانند ریا، عجب. استاد ما سیدحسین قاضی طباطبایی درس کلام برای ما می‌گفت و بنده کشف المراد را در نزد او خواندم، ابتدا ما ۵ _ ۶ نفر بودیم ولی کم کم درس شلوغ شد و ایشان وقتی دید عجبی در او پدید آمده است لذا درس را تعطیل کرد زیرا پاکدامن و خودساخته بود. 

این مرجع تقلید افزود: همسر فرزند امام، سیداحمدآقای خمینی باردار بودند و به این دلیل در بیمارستان بستری بود و سیداحمد هم از بیماری همسرش ناراحت بود؛ آقای قاضی روی کاغذ چیزی نوشت و به دست سیداحمد داد و گفت این کاغذ را زیر سر بیمار بگذار و تا زمان وضع حمل هم نباید این کاغذ باز شود و این کار را کردند و بعد از چند دقیقه ایشان به خوبی وضع حمل کرد و بعد که باز کردند دیدند نوشته«بسم الله الرحمان الرحیم» یعنی یک نوشته و نفس او چنین تاثیری دارد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه باید تلاش کنیم کارهای ما برای خدا باشد، اظهار کرد: نیت اساس عمل است بنابراین باید کارها را برای خدا انجام دهیم؛ اگر قصد داریم سالک راه خدا باشیم باید مراقبت از نفس داشته باشیم و ریا و عجب از کارهای بدی است که نیات را از بین می‌برند؛ حتی کار خیر برای نیات نادرست باعث از بین بردن اعمال می‌شود. 

وی افزود: کسی تمام شب را در مسجد به نماز مشغول شد به خصوص وقتی دید کسی وارد مسجد شده است ولی صبح که متوجه حضور سگ شد فهمید همه اعمالش حبط شده چون فکر کرده آن سگ انسان است و اعمالش را برای او انجام داده بود؛ البته از بین‌بردن ریا هم تدریجی است و یکباره نمی‌توان با رذایل مواجه شد.