حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری؛ استاد درس خارج حوزه علمیه، چهارم آذرماه در ادامه سلسله جلسات تفسیری خود به آیه ۱۱۰ سوره مبارکه بقره «وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ ۚ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ» پرداخت که متن سخنان وی به شرح زیر است:

در مورد آیه قبل از این آیه گفته شد که اهل کتاب می‌خواهند از روی حسادت شما را به آئین گذشته و انحرافی برگردانند و از این معلوم می‌شود؛ اخلاق، پایه اعتقادات است. وَدَّ کَثِیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ ۖ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّیٰ یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَلَیٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ(۱۰۹ بقره)

براساس آیه مورد بحث امروز، همیشه قرآن کریم اقامه نماز را بر ایتای زکات مقدم دانسته است. در تفسیر امام عسکری(ع) آمده است؛ اقیموا الصلوه یعنی مقدمات نماز مانند وضو، تکبیر، قیام و طهارت را خوب انجام دهید و عبارات نماز را با درستی قرائت کنید و آتوا الزکوه هم یعنی زکات را به اهل آن بدهید یعنی به ناصبی و کافر و دشمنان اهل بیت(ع) ندهید زیرا پیامبر(ص) فرمود کسی که صدقه به دشمنان ما بدهد مانند سارق است. این تفسیر فوق‌العاده دقیق است. 

و ما تقدموا لانفسکم ...؛ در اینجا من خیر را توسعه داده است یعنی اگر مال ندارید جاه و علم و منافع دیگری برسانید یا حتی خسارتی را از فردی دور کنید باز صدقه حساب می‌شود و در این صورت سیئات مؤمنان پاک شده و بر خیرات و درجه آنان افزوده می‌شود. در ژاپن گفته می‌شود حقوق معلم در حد یک رئیس جمهور است ولی درجه او به اندازه رئیس جمهور نیست ولی در امور معنوی علاوه بر مزد، درجه فرد هم بالاتر می‌رود.

إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛ خدا عالمی است که هیچ چیزی برای او مخفی نیست. هم ظاهر فعل و هم باطن ضمیر را می‌داند؛ به نظر بنده این تفسیر خیلی دقیق است که از امام عسکری(ع) شاهدیم. در قیامت عالم حقایق است و هر کسی هر کاری کرد نتیجه آن را خواهد دید و نمی‌تواند جنایت کسی را به دیگری نسبت دهند.

ما دو جای آیه یعنی تقدموا و تعملون بصیر را باید مورد تامل بیشتر قرار دهیم و بررسی کنیم؛ ما در تفسیر، نگاه خردانگارانه داریم ولی باید تامل کنیم که خداوند در سایر آیات چه مرادی داشته است؛ بنده با بررسی که انجام داده‌ام به برخی موارد  اشاره می‌کنم:

اول؛ ترجیح دادن آخرت بر دنیا؛ در این آیه شریفه «نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتُوا حَرْثَکُمْ أَنَّیٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ مُلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ» تعبیر «وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ» آمده است یعنی برای آخرت خودتان چیزی بفرستید؛ جالب اینکه در این آیه از واژه «فَأْتُوا» استفاده شده است یعنی حتی در رابطه با زن هم تاکید دارد که تقوا رعایت شود و از رفتار شنیع(استفاده از دبر) بپرهیزید در ادامه هم تاکید دارد قدموا لانفسکم که همان تولد فرزند پاک و سالم و خوب است که آثار آن در برزخ و قیامت هم برای انسان وجود دارد. 

مسئله دیگر ثبت همه اعمال پیش فرستاده شده است (إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَیٰ وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ ۚ وَکُلَّ شَیْءٍ أَحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ)؛ خداوند تشکیلات عریض و طویلی دارد که همه چیز در آن ثبت می‌شود. در اینجا در مفهوم امام مبین نصی نداریم که آن را دستگاه عریض و طویلی برای ثبت همه اعمال بدانیم ولی اگر در اینجا به عنون پیشوا بگیریم در معنای مواضع دیگر قرآن دچار خطا خواهیم شد. عرش مرکز گسترده اداره عالم است و در مرکز اداره عالم جایی وجود دارد که مرکز اسناد عالم آفرینش است که نامش امام مبین است.

آیه دیگر که به تقدموا اشاره دارد «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَلْتَنْظُرْ نَفْسٌ مَا قَدَّمَتْ لِغَدٍ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» است یا آیه دیگری در سوره مزمل فرموده است: وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛ در سوره نبا فرموده است: إِنَّا أَنْذَرْنَاکُمْ عَذَابًا قَرِیبًا یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ یَدَاهُ وَیَقُولُ الْکَافِرُ یَا لَیْتَنِی کُنْتُ تُرَابًا.

معنای دیگر، تاثیر اعمال ناشایست در سرنوشت انسان است؛ فَکَیْفَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ؛ می‌خواهد بگوید پیش انداختن دست گاهی اثر مثبت در دنیا و برزخ و آخرت دارد و گاهی هم یک اثر که جلو بیفتد اثر منفی در دنیا، برزخ و آخرت دارد لذا فرموده است: فَکَیْفَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ ثُمَّ جَاءُوکَ یَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا إِحْسَانًا وَتَوْفِیقًا.

فیزیک کوانتوم که اولین بار در سال ۱۹۰۳ مطرح شد می‌گوید اگر در منطقه‌ای یک پروانه بال بزند در جای دیگری طوفان می‌شود دقیقا منطبق بر آیات قرآن است یعنی هر رفتار و کوچکترین رفتار در عالم خیلی بیش از آن که تصور کنیم تاثیر دارد لذا با همین فیزیک کوانتوم می‌توانیم جریان شدت عذاب آخرت را حل کنیم و فزونی نعمت و ماندگاری یک رفتار را؛ زیرا اثر سوء و حسن یک رفتار جاودانی است.

در سوره روم فرموده است: وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا ۖ وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ؛ همچنین در سوره بقره و جمعه هم این تعبیر تکرار شده است.

در آیات قرآن همه جا در کنار بصیر، بما تعملون(بصیر بما تعملون؛ علیم بصیر) آمده است و رابطه تنگاتنگی بین آن‌ها وجود دارد؛ یکی از فضلا می‌گفت که این واژه‌ها کاربرد معمولی دارند که بنده تذکر دادم خداوند آگاه به قرآنی است که نازل می‌کند. در آیات متعددی این دو در کنار هم آمده است: إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۚ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛  وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛   إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ . إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ. 

بصیر چند کارکرد دارد از جمله خداوند بصیر به اعمال و به همه چیز و بندگان است. کارکرد دیگر آمدن در کنار سمع است لذا سمیع و بصیر زیاد به کار رفته است.