یادتان می‌آید تا همین چند سال پیش، خیلی از ایرانی‌ها مدت زیادی پس از مرگ عزیزشان به پرنده‌ای که لب ایوان می‌نشست طور دیگری آب و دانه می‌دادند، اصلاً همین کبوترهایی که امروز با چیزهای عجیبی مثل اکانت کالاف معاوضه می‌شوند مگر روزی روزشمار زیارت‌های رفته و نرفته‌مان نبودند؟ حالا چه اتفاقی افتاده است؟ پرنده‌هایی که در زندگی و حرفهای روزمره‌مان لانه کرده بودند کجا رفتند؟ تعجبی هم ندارد، در جهان خبرزده‌ای که جهت آسمان را به انسان نشان نمی‌دهد مگر برای دیدن ردی از موشک، چطور می‌شود پرنده‌ها را دید یا از «پرنده‌نگری» گفت؟ شاید از کنار این افسوس هم مثل هزاران افسوس دیگر فقط باید عبور کرد، اما بد نیست بدانیم «پرنده‌نگری» در حالی در ایران یک مفهوم ناشناخته است که در برخی کشورها جزو سرفصل‌های درسی به‌حساب می‌آید و هستند کشورهایی که به درآمدزایی پایدار از محل پرنده‌نگری رسیده‌اند.
پرنده‌نگری چیست و اصلاً چرا پرنده‌نگری؟
پرنده‌نگری یعنی نگاه کردن به پرنده‌ها، معادل انگلیسی‌اش را می‌گویند birdwatching که در فرهنگ لغت انگلیسی قدمتی 200ساله دارد. برای پرنده‌نگر بودن لازم نیست پرنده‌شناس باشید، یا بدانید سینه‌سرخ هنگام پرواز می‌خوابد یا کوکو در لانه پرندگان دیگر تخم‌گذاری می‌کند تا زحمت بزرگ کردن جوجه‌اش را نوع دیگری از پرنده بکشد. برای پرنده‌نگر بودن فقط کافی است به پرنده‌ها نگاه کنید و در صورتی که پرنده را می‌شناسید، اسم آن را در دفتر یادداشتتان بنویسید؛ به این کار «رکورد کردن» می‌گویند. بد نیست بدانید حرفه‌ای‌ترین پرنده‌نگر دنیا فیبی اسنتسینگر آمریکایی است که تا 8هزار نوع پرنده را رکورد کرده است. درباره آلمان هم گفته‌اند به اندازه علاقه‌مندان به تماشای فوتبال، علاقه‌مند به پرنده‌نگری دارد؛ انسان‌هایی که شهر به شهر و گاهی قاره به قاره سفر می‌کنند تا پرنده‌ای را که در آسمان کشور خودشان پرواز نمی‌کند، در نقطه دیگری از زمین ببینند. اما چرا؟ پرسشی که پیش از همه، قرآن کریم اینطور به آن پاسخ داده است: الم یروا الی الطیر مسخرت فی جو السماء ما یمسکهن الا الله؛ به تعبیری شاید بتوان اینطور گفت که دقت در پرواز ساده‌ترین نوع پرنده، بزرگ‌ترین قدرت‌های زمین را در ذهن انسان، کوچک و پوشالی جلوه می‌دهد. اما به‌نظر می‌رسد فارغ از اما و اگرهای مدیریتی، اگر از زندانی به نام کلانشهر خسته شده‌اید یا فرزند در آستانه بلوغی دارید که نگران زندگی نباتی- مجازی‌اش هستید، سری به باشگاه یا گروه‌های پرنده‌نگری شهرتان بزنید.
اگر خط فکرتان به زندگی پرنده‌ها گره بخورد
بابک موسوی، عکاس حیات‌وحش و پرنده‌نگر باسابقه و جزو نویسندگان اطلس پرندگان ایران، از آن دست آدم‌هایی است که وقتی با شما همکلام می‌شوند از خودتان می‌پرسید مدرسه و دانشگاه دقیقاً چه چیزی به ما یاد داد؟ درباره پرنده‌نگری و حال امروز پرنده‌های ایران از او سؤال کردم؛ می‌گوید: پرنده‌نگری شغل نیست اما حرفه است، یعنی باید آن را یاد گرفت.
موسوی اضافه می‌کند: اگر می‌خواهید ۵۶۸ نوع پرنده ایران را که ۱۲ تا ۳۰گونه آن در نقاط مختلف پراکنش دارند، ببینید، تقریباً باید یک بار کل کشور را دور بزنید. گرچه برای شروع پرنده‌نگری لازم نیست دنبال مناطق بکر یا خاصی باشید و می‌توانید از همین پارک نزدیک خانه شروع کنید، چون پرنده‌ها همه جا هستند و عادت‌های روزمره‌شان را هم از کسی مخفی نمی‌کنند.
او این را هم می‌گوید که پرنده‌نگری در برخی مناطق می‌تواند به اقتصاد جوامع محلی کمک کند و مدیران برخی شهرها با در نظر گرفتن این نکته برای گسترش محل‌های بوم‌گردی گام‌هایی هم برداشته‌اند اما هنوز پرنده‌نگری برای خیلی‌ها یک مفهوم ناشناخته و تازه است.
موسوی درباره تأثیر پرنده‌نگری بر زندگی انسان هم حرفهای جالبی دارد؛ مثلاً می‌گوید: اگر خط فکرتان به زندگی پرنده‌ها گره بخورد ساده‌ترین عادت‌های زندگی‌تان تغییر می‌کند. برای مثال زباله تر کمتری تولید می‌کنید، چون می‌دانید زاغی‌های همه چیزخوار شهر از زباله‌های تر تغذیه می‌کنند و زیاد شدن زاغی نظم اکوسیستمی یک شهر را به‌هم می‌زند. یا پرنده‌نگرهای حرفهای بیراهه‌رو نیستند و در هیچ شرایطی از مسیرهای تعریف شده شهرها و روستاها خارج نمی‌شوند، چون می‌دانند برخی پرنده‌ها زیر بوته‌های کوچک لانه می‌کنند و یا اینکه پرنده‌نگرها به تخم هیچ پرنده‌ای دست نمی‌زنند، چون می‌دانند پرنده‌ها تخمی را که دست انسان به آن خورده از لانه به بیرون پرت می‌کنند. این‌ها و هزاران نکته دیگر درباره پرنده‌نگری در کارگاه‌های آموزشی پرنده‌نگری به علاقه‌مندان این حوزه گفته می‌شود و در صورت تقویت این شاخه از صنعت اکوتوریسم، ضمن درآمدزایی از طریق آموزش این نکات به تقویت فرهنگ مراقبت از زیست‌بوم‌ها هم کمک شایانی می‌کند. این عکاس و فعال محیط زیست در پاسخ به اینکه اصلاً در دوران طغیان قیمت دلار، پرنده دیدن چه دردی را دوا می‌کند هم می‌گوید: اگر به سطح متوسطی از زندگی رسیده‌اید که حذف شاخ و برگ مادیات از ذهنتان سبب می‌شود راحت بخوابید، پس حتماً می‌توانید پرنده‌نگر باشید، چون برای پرنده‌نگری یک دوربین چشمی ساده و یک دفترچه یادداشت کافی است و اصلاً در شرایط سخت و نابسامان اقتصادی و گاهی عاطفی است که پرنده‌نگری می‌تواند دلیل محکمی برای فاصله گرفتن از روزمره‌گی‌ها و هیاهوی شهر باشد.
خبرنگار: لیلا شرفی
نظر شما