رضوان حکیم‌زاده، معاون ابتدایی وزارت آموزش و پرورش گفته است: تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌های ابتدایی باید حداکثر ۲۶نفر باشد؛ اما کمبود معلم و مدرسه سبب شده کلاس‌هایی با بیش از ۳۵ و ۴۰ دانش‌آموز نیز تشکیل شود.
با این‌حال به نظر می‌رسد وجود انواع مدارس دولتی، غیردولتی، نمونه دولتی، تیزهوشان و... نیز نتوانسته از بار شلوغی بیش از حد کلاس‌ها در برخی مدارس کم کند.
به گفته برخی کارشناسان، کلاس‌های شلوغ و تراکم بالای دانش‌آموزان در مدارس نه‌تنها بر کیفیت تدریس و یادگیری تأثیر می‌گذارد، بلکه مشکلات روان‌شناختی و اجتماعی نیز برای دانش‌آموزان به همراه دارد و موجب می‌شود معلمان به‌سختی بتوانند به نیازهای فردی هر دانش‌آموز رسیدگی کنند و بسیاری از فرصت‌های آموزشی برای یادگیری مؤثر از دست برود.
این مسئله به‌ویژه در مناطق کم برخوردار و پرجمعیت به‌طور شدیدتری خود را نشان می‌دهد و به‌وضوح در کیفیت آموزش و پرورش تأثیر منفی می‌گذارد.
کمبود معلم و امکانات آموزشی
علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش در اظهارنظرهای مختلفی به مشکلات ناشی از کمبود امکانات آموزشی و معلمان در کشور اشاره کرده و این مسائل را از عوامل اصلی تشکیل کلاس‌های شلوغ و پرتراکم دانسته است. به گفته وی، بازنشستگی گسترده معلمان در سال‌های اخیر و جذب ناکافی نیروی جدید، شکاف بزرگی در کادر آموزشی ایجاد کرده که منجر به تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس‌ها شده است.
این شرایط تأثیر مستقیمی بر کیفیت آموزش دارد، زیرا در کلاس‌های شلوغ، معلمان نمی‌توانند به نیازهای فردی دانش‌آموزان رسیدگی کنند؛ علاوه بر این، کمبود فضای فیزیکی مدارس، به‌ویژه در مناطق پرجمعیت شهری موجب شده برخی مدارس ظرفیت استاندارد خود را بیش از حد افزایش دهند.
براساس مصوبات شورای عالی آموزش و پرورش، حداکثر جمعیت مطلوب دانش‌آموزان در کلاس‌های درس دوره ابتدایی ۲۶نفر، دوره متوسطه اول و متوسطه دوم ۲۸نفر و کل دوره‌های تحصیلی ۲۲نفر تعیین شده است، اما در طول چند سال اخیر این آمار با شتاب رو به افزایش بوده است.
برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد ۷۰درصد دانش‌آموزان در کلاس‌های پرجمعیت تحصیل می‌کنند که این مسئله به نوبه خود تأثیر منفی بر کیفیت آموزش دارد.
چالش تدریس برخی دروس
به گفته رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی، شلوغی کلاس‌ها از عوامل مهم کاهش اثربخشی روش‌های تدریس است؛ زیرا معلمان در مدیریت همزمان تعداد زیادی دانش‌آموز با چالش مواجه می‌شوند؛ این موضوع به‌ویژه در دروس نیازمند تعامل مستقیم، مانند علوم و ریاضیات، مشکلات بیشتری ایجاد می‌کند و موجب می‌شود دانش‌آموزان از مفاهیم اصلی بازبمانند.
وی درخصوص کاهش کیفیت تدریس در کلاس‌های شلوغ اظهار کرده تراکم بیش از حد دانش‌آموزان در کلاس‌ها موجب کاهش زمان اختصاص یافته به هر دانش‌آموز می‌شود؛ این وضعیت نه تنها بر کیفیت آموزش تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه سبب می‌شود معلمان نتوانند به نیازهای فردی دانش‌آموزان توجه کافی داشته باشند.
براساس پژوهش‌های متعدد، ازدحام در کلاس‌های درس توانایی معلمان در رسیدگی به نیازهای دانش‌آموزان و کیفیت یادگیری را کاهش می‌دهد؛ از سوی دیگر، میانگین تراکم دانش‌آموزان در مناطق شهری بسیار بالاست، در حالی که در مناطق روستایی یا محروم این تراکم کمتر است و از کمبود شدید منابع آموزشی رنج می‌برند و موجب ایجاد شکاف آموزشی شده است.
کاهش انگیزه و یادگیری در کلاس‌های شلوغ
محمد بطحایی، وزیر پیشین آموزش و پرورش نیز شلوغی کلاس‌ها را یکی از مهم‌ترین عوامل افت کیفیت آموزش می‌داند و بیان می‌کند: در کلاس‌های با تراکم بالا، معلمان نمی‌توانند به نیازهای فردی دانش‌آموزان توجه کافی داشته باشند و این موضوع سبب کاهش انگیزه و یادگیری در دانش‌آموزان می‌شود.
بطحایی گفته حضور ۴۵دانش‌آموز در یک کلاس، بر کیفیت آموزش و پرورش تأثیر منفی می‌گذارد. او همچنین بیان می‌کند این شلوغی، امکان مدیریت مؤثر کلاس و ارائه آموزش با کیفیت را از معلمان می‌گیرد. وی معتقد است زیرساخت‌های مدارس، از جمله فضا و تجهیزات، در بسیاری از مناطق با کمبود جدی روبه‌رو هستند و نیازمند بهبود فوری‌اند.
وزیر پیشین آموزش و پرورش سیاست‌گذاری‌های نادرست در تخصیص منابع آموزشی را موجب افزایش جمعیت دانش‌آموزی در مدارس دولتی می‌داند و تأکید می‌کند برای کاهش تراکم در کلاس‌ها، نیاز به بازنگری در سیاست‌های استخدام معلمان و تخصیص عادلانه منابع به مدارس دولتی و غیرانتفاعی وجود دارد. بطحایی همچنین به ضرورت سرمایه‌گذاری در ساخت و توسعه مدارس جدید اشاره دارد تا فشار از روی مدارس دولتی برداشته و از این طریق به کاهش تراکم کلاس‌ها کمک شود.
مطالعات نشان می‌دهد تراکم کلاس‌های درس، یکی از شاخص‌های مهم در بررسی کیفیت و عدالت آموزشی است؛ این نسبت از تقسیم تعداد دانش‌آموزان بر تعداد کلاس‌ها حاصل شده و هر چه میزان کمتری داشته باشد، مطلوب‌تر است؛ این نسبت توصیف‌کننده میزان فرصتی است که معلم به مسائل دانش‌آموزان اختصاص می‌دهد.
چالشی جدی برای دستیابی به اهداف آموزشی
همین موضوع را مهدی نوید ادهم، دبیرکل سابق شورای عالی آموزش و پرورش به عنوان نخستین و آشکارترین پیامد منفی افزایش جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های درس می‌داند و می‌گوید: شلوغی کلاس‌ها چالشی جدی برای دستیابی به اهداف آموزشی است، به‌طوری که معلم فرصت زمان کمتری برای هر دانش‌آموز و پاسخ به سؤالات و ابهامات مطرح شده از سوی آن‌ها اختصاص می‌دهد.
از دیدگاه نوید ادهم، شلوغی کلاس‌ها نه‌تنها کیفیت تدریس را کاهش می‌دهد، بلکه فرصت تعامل مؤثر معلمان با دانش‌آموزان را نیز محدود می‌کند. او باور دارد سرمایه‌گذاری بیشتر در زیرساخت‌های آموزشی و افزایش بودجه مدارس می‌تواند این مشکل را به‌طور قابل توجهی کاهش دهد.
از نظر او رفع این معضل نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت و توجه ویژه دولت به حوزه آموزش و پرورش است.
نوید ادهم تأکید می‌کند: معلمان در کلاس‌های کوچک می‌توانند زمان بیشتری را به توجه فردی اختصاص دهند و در آموزش‌های تکلیفی بیشتری شرکت کنند، همچنین مشکلات یادگیری دانش‌آموز را می‌توان پیش از عقب افتادن دانش‌آموز به‌طور دقیق و زودتر شناسایی و برطرف کرد.
در این میان اما برخی پژوهش‌ها بر پیامدهای روان‌شناختی تراکم بالا در کلاس‌های درس اشاره دارد و افزایش استرس و اضطراب و احساس نادیده گرفته شدن را از پیامدهای شلوغی بیش از حد کلاس‌های درس عنوان می‌کند.
شلوغی کلاس و اضطراب دانش‌آموزان
حسین شکوهی، متخصص علوم تربیتی و روان‌شناسی آموزشی، پیامدهای روان‌شناختی کلاس‌های شلوغ را بسیار قابل توجه می‌داند و معتقد است شلوغی کلاس‌ها می‌تواند موجب افزایش اضطراب و استرس در دانش‌آموزان شود، زیرا در محیط‌های پرجمعیت، دانش‌آموزان احساس می‌کنند توجه کافی به نیازهای فردی آن‌ها نمی‌شود. به گفته او، این شرایط منجر به کاهش اعتماد به‌نفس و حتی ایجاد حس بی‌انگیزگی در دانش‌آموزان می‌شود.
مشاور ارشد وزیر آموزش و پرورش اشاره می‌کند شلوغی کلاس‌ها توانایی معلمان را در ارائه حمایت عاطفی و آموزشی کاهش می‌دهد که می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر شخصیت و موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان داشته باشد.
شکوهی پیشنهاد داده تعداد دانش‌آموزان در کلاس‌ها به سطح استاندارد کاهش یابد تا محیطی آرام و حمایت‌کننده برای یادگیری فراهم شود. شلوغی کلاس‌ها نه تنها کیفیت یادگیری را کاهش می‌دهد، بلکه بر روحیه معلمان نیز اثر منفی می‌گذارد.
اتباع خارجی عاملی برای تراکم بالای کلاس‌ها
اما به عقیده برخی کارشناسان و مسئولان آموزش و پرورش، حضور اتباع خارجی در مدارس کشور، به‌ویژه در سال‌های اخیر، به‌طور قابل توجهی بر تراکم بالای کلاس‌ها در برخی مناطق تأثیرگذار بوده است؛ افزایش تعداد دانش‌آموزان اتباع، به‌ویژه از کشورهایی مانند افغانستان سبب شده برخی مدارس نتوانند تعداد دانش‌آموزان خود را کنترل کنند و در نتیجه کلاس‌هایی با تعداد زیاد دانش‌آموز به وجود آمده است.
مراد صحرایی، وزیر پیشین آموزش و پرورش با اشاره به اینکه حدود ۳۰هزار کلاس درس تراکم بالای ۴۰ نفر دارند، گفته است: این تراکم ناشی از دو مسئله است؛ یکی غفلت ما در مدرسه‌سازی و مسئله دوم که مسئله اصلی است، مهاجرت و اتباع است. وی می‌گوید: باید درباره اتباع فکر جدی داشته باشیم، در برخی شهرها تعداد دانش‌آموز اتباع از دانش‌آموزان عادی در یک کلاس بیشتر شده است.
وی همچنین معتقد بوده حضور این گروه از دانش‌آموزان فشار زیادی بر نظام آموزشی وارد کرده و در برخی موارد موجب افزایش تعداد دانش‌آموزان در کلاس‌ها به بالاتر از حد استاندارد شده است. مرادصحرایی تأکید کرده برای مدیریت این وضعیت، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق‌تر در تخصیص منابع و همچنین ساخت مدارس جدید برای پذیرش این دانش‌آموزان وجود دارد.
رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش نیز به‌طور خاص بر مشکلات ناشی از حضور اتباع خارجی در مدارس دولتی تأکید دارد و معتقد است در برخی مناطق با تراکم زیاد دانش‌آموزان، این مسئله موجب کاهش کیفیت آموزش و فرصت‌های یادگیری برای دانش‌آموزان ایرانی و البته خارجی به‌طور همزمان می‌شود. در این شرایط، منابع آموزشی محدود و فضای کلاس‌ها به حد اشباع می‌رسد و این موضوع بر روند یادگیری تأثیر منفی می‌گذارد.
این اظهار نظرها نشان می‌دهد حضور اتباع خارجی، به‌ویژه در مناطقی که این گروه‌ها متمرکز هستند، یکی از دلایل اصلی تراکم کلاس‌ها در برخی مدارس است. برای رفع این مشکل، مسئولان بر ضرورت مدیریت بهتر منابع، ساخت مدارس جدید و استخدام معلمان بیشتر تأکید دارند تا هم از کیفیت آموزش کاسته نشود و هم شرایط بهتری برای دانش‌آموزان فراهم شود.
محمد بطحایی، وزیر پیشین آموزش و پرورش، در این خصوص اظهار کرده: ورود تعداد زیادی دانش‌آموز اتباع خارجی به مدارس کشور به‌ویژه در مناطق مرزی و برخی مناطق شهری موجب افزایش فشار بر زیرساخت‌های آموزشی شده است. به گفته وی، این افزایش دانش‌آموزان، بدون تأمین منابع و امکانات مناسب، به تراکم کلاس‌ها دامن زده و کیفیت آموزش را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
شلوغی کلاس‌ها خیلی هم بد نیست!
با این‌حال برخلاف تمامی اظهارنظرهای مطرح شده، عده‌ای نیز بر این باورند کلاس‌های شلوغ می‌تواند در برخی شرایط مزایایی داشته باشد.
مسعود پزشکیان، رئیس جمهور کشورمان به‌تازگی در دیدار با جامعه پزشکان گفته است: «در آموزش و پرورش می‌گفتند کلاس‌های ۴۰ و ۴۵ نفره بد است، ولی در یک نگاه دیگر کلاس‌های ۴۵نفره خیلی هم خوب است. ما می‌توانیم دانش‌آموزان را به چهار گروه ۱۰نفره تقسیم کنیم تا تیم شوند و روی موضوع بحث کنند و دانش‌آموز خود مرکز آموزش شود».
در همین خصوص علی‌اصغر فانی، وزیر پیشین آموزش و پرورش هم با تأکید براینکه اگرچه کلاس‌های شلوغ می‌تواند مشکلاتی داشته باشد، اما می‌گوید: در برخی موارد این شرایط می‌تواند به رشد شخصیتی دانش‌آموزان کمک کند. او اشاره کرده برخی دانش‌آموزان در محیط‌های با تراکم بالا، مهارت‌هایی مانند استقلال، حل مسئله و تصمیم‌گیری سریع را بدست می‌آورند. به نظر فانی، در صورتی که مدیریت کلاس به‌درستی انجام شود، تراکم بالای دانش‌آموزان می‌تواند در ایجاد فضایی رقابتی و تحریک‌کننده برای دانش‌آموزان مفید باشد.
حسین شکوهی، متخصص علوم تربیتی و روان‌شناسی آموزشی هم که پیش از این به اظهار نظر وی در خصوص پیامدهای روان‌شناختی کلاس‌های شلوغ و افزایش اضطراب و استرس در دانش‌آموزان اشاره کردیم؛ معتقد است در برخی موارد، کلاس‌های شلوغ می‌تواند برای دانش‌آموزان فرصت‌های خاصی ایجاد کند. به گفته وی، تعامل بیشتر میان دانش‌آموزان در یک کلاس شلوغ می‌تواند مهارت‌های اجتماعی آن‌ها را تقویت و آن‌ها را در مواجهه با موقعیت‌های مختلف توانمندتر کند؛ در کلاس‌های شلوغ، دانش‌آموزان مجبور به همکاری بیشتر با یکدیگر می‌شوند و این می‌تواند به تقویت مهارت‌های گروهی و ارتباطی آن‌ها کمک کند.
نظر شما