چالش بی‌سرانجامی که با گذشت ۶۷سال، بحث درخصوص آن هیچ‌گاه به سرانجام نرسید.
پای طرح تعطیلی زمستانی مدارس را نخستین بار طراحانش در وزارت فرهنگ وقت، سال ۱۳۳۶ به نهادهای تصمیم‌گیر و قانون‌گذار باز کردند؛ روزهایی که نه از ترافیک و دود و دم این روزها خبری بود و نه از عطش مازوت‌سوزی و وارونگی هوا و پیامدهای دیگرش.
با این‌حال این ضرورت از آن سال تا امروز و هر بار به دلایل مختلف تکرار می‌شود؛ یک‌بار به بهانه حفظ سلامت دانش‌آموزان از سوی نظام سلامت و یک‌بار به بهانه توزیع سفر و ایجاد انگیزه برای سفر به استان‌های جنوبی کشور و رونق بخشیدن به کسب‌وکار دست‌اندرکاران گردشگری و هتلداران از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی.
طرحی که به نتیجه نرسید
داستان طرح تعطیلی زمستانی مدارس تا سال٧٥ و وزارت محمدعلی نجفی بر آموزش و پرورش مسکوت ماند. در این سال قرار شد مدارس ١٠روز در میانه زمستان تعطیل باشد و دانش‌آموزان ١٥روز زودتر و در میانه شهریور به مدرسه بروند.
نجفی، وزیر وقت آموزش و پرورش، آن زمان هدف از اجرای این طرح را امکان مسافرت‌های زمستانی خانواده‌ها و ایرانگردی در این فصل اعلام کرد؛ اما پس از یک دوره کوتاه اجرا با مخالفت زیاد دانش‌آموزان و معلمان با آن، با تصویب سه فوریتی مجلس غیرقابل اجرا تشخیص داده شد. پس از آن و سال‌ها بعد، شورای عالی آموزش و پرورش پیشنهاد ساماندهی تعطیلات تابستانی دانش‌آموزان و احتمالاً کاهش آن را مورد بررسی قرار داد و با ارسال نامه‌ای از پژوهشکده تعلیم و تربیت درخواست کرد به مطالعه بیشتر درباره این طرح بپردازد؛ طرحی که البته هیچ وقت به نتیجه نرسید.
فروردین ۹۳ هم مسعود سلطانی‌فر، رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برای توزیع سفر و ایجاد فرهنگ سفر در زمستان، پیشنهاد تعطیلی زمستانی را به دولت داد.
او گفته بود: «با اینکه ایران اقلیم‌های متنوعی دارد و بسیاری از شهرها در زمستان آب وهوای خوبی دارند اما هنوز زمستان برای بسیاری از مردم ایران فصل سفر نیست، چون فصل مدارس است» و به همین دلیل این طرح این‌بار هم به نتیجه‌ای نرسید، چون آموزش و پرورش اعلام کرد با آن موافق نیست.
دو سال بعد در دی۹۵ معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست هم از پیشنهاد این سازمان به وزارت آموزش و پرورش برای تغییر تعطیلات مدارس گفته بود و اینکه این موضوع در دولت در دست بررسی است، اما این طرح هم به سرنوشت طرح‌های گذشته پیوست.
با این‌حال زمستان۹۶، با آمدن عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، قرار شد این پیشنهاد در کمیسیون زیربنایی دولت بررسی شود. کلانتری گفته بود: در این کمیسیون پیشنهاد داده‌ایم مدارس در نیمه شمالی کشور و مناطق سردسیر ازجمله تهران یک ماه زودتر آغاز و از ۱۵آذر تا ۱۵دی تعطیل شود تا دانش‌آموزان با هوای آلوده مواجه نشوند. بماند که این طرح باز هم در این مرحله مسکوت ماند.
روزهای سرد دی ۹۸ که از راه رسید، این‌بار نوبت به علی اصغر مونسان، دیگر رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رسید. او این‌بار خبر از توافق سازمانش با آموزش و پرورش داد و اینکه در طرح تعطیلات زمستانی، مدارس ۱۵روز زودتر آغاز و در عوض دانش‌آموزان ۱۵ روز انتهای دی تعطیل می‌شوند.
موضوعی که گویا چگونگی عنوان کردن آن به مذاق برخی نمایندگان مجلس خوش نیامد؛ چنان که محمدمهدی زاهدی در واکنش به این موضوع گفته بود: تقویم آموزشی کشور، شروع و پایان سال تحصیلی را مشخص کرده است، بنابراین هرگونه تغییر در تقویم آموزشی مدارس باید در مجلس مصوب شود؛ زمانی که این پیشنهاد به صورت لایحه از سوی دولت به مجلس تقدیم شود آن را بررسی می‌کنیم.
جبار کوچکی‌نژاد، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس هم با صراحت بیشتری گفته بود: اگر در مقطع کنونی لایحه تعطیلی مدارس به مجلس ارائه شود بعید است با آن موافقت شود، چراکه به پختگی بیشتری نیاز دارد.
کوچکی‌نژاد، فریده اولادقباد و اسدالله عباسی نمایندگان آن دوره مجلس هم رشته طرح تعطیلی مدارس در زمستان را با اشتغال پدران و مادران گره می‌زدند و اینکه نمی‌شود بچه‌ها را در منزل تنها و بدون مراقبت رها کرد و بنابراین والدین ناچارند روزهای تعطیل را مرخصی بگیرند.
عده‌ای هم تعطیلی مدارس به بهانه آلودگی هوا و با هدف رونق گردشگری در زمستان را مشروط به ایجاد زیرساخت می‌دانستند که آن را نداریم؛ آن‌ها می‌گفتند: مسافران را قرار است کجا بفرستیم؛ به استان‌های جنوبی که خودشان گرفتار ریزگردها هستند؟ از چاله درمی‌آیند و به چاه می‌افتند، تازه نه راه استاندارد و امن دارند و نه مراکز اقامتی و هتل‌هایی با قیمت مناسب.
محمد بطحایی، وزیر وقت آموزش و پرورش هم که می‌دانست هرگونه ورود به دست‌انداز تعطیلی مدارس در زمستان، باید با چراغ سبز مجلسی‌ها همراه باشد، گفته بود: در صورتی که در زمستان دو هفته تعطیلات در نظر گرفته شود باید مدارس یک هفته زودتر شروع شوند، همچنین پایان مدارس نیز با یک هفته تأخیر همراه است و دانش‌آموزان باید در هفته اول خرداد در کلاس‌های درس حاضر شوند که این موضوع به قانون و موافقت مجلس با تغییر آغاز و پایان سال تحصیلی نیاز دارد.
خلاصه آنکه چالش بر سر تعطیلی مدارس باز هم به نتیجه نرسید و مجلس طرح تعطیلات زمستانه را که از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش با هدف کاهش آلودگی هوا و توزیع سفر در طول سال تدوین شده بود، رد کرد. طرحی که برخی از کارشناسان می‌گفتند می‌تواند تکلیف مدارس را برای تدوین تقویم آموزشی خود روشن و از کاهش کیفیت آموزش دانش‌آموزان هم جلوگیری کند.
کرونا رشته‌ها را پنبه کرد
روزهای سخت حضور کرونا و خانه‌نشینی میلیون‌ها دانش‌آموز هم که دیگر نه بهانه و نه مجالی برای فکر کردن به تعطیلی مدارس در روزهای دودگرفته تهران و شهرهای بزرگ کشور باقی می‌گذاشت.
با پایین آمدن تب کرونا، یک‌بار دیگر بحث بر سر آلودگی هوا بالا گرفت؛ اما این‌بار وزرایی که پس از آن بر کرسی وزارت آموزش و پرورش تکیه زدند و به قول خود پیامدهای آسیب‌زای غیرحضوری شدن کلاس‌ها را دیده بودند هیچ یک حاضر نشدند زیر بار تعطیلی مدارس حتی در روزهای پردود بروند.
یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش دولت سیزدهم در حاشیه یکی از جلسات هیئت دولت به خبرنگاران گفت: «به سبب تعطیلی‌ها نگران دانش‌آموزان هستیم. با وجود زحمات بسیار معلمان عزیز، آموزش مجازی در دوره آموزش عمومی و پیش از دبستان کارایی لازم را ندارد و از این رو، امروز این پیشنهاد را مطرح کردم که تعطیلی نداشته باشیم و آقای رئیس جمهور هم بر عدم تعطیلی مدارس مگر در موارد استثنا تأکید کردند».
نوری می‌گفت در طول خدمتش از سال۶۷ شاهد تکیه زدن تهران به جایگاه دومین شهر آلوده دنیا بوده، اما مدارس تعطیل نشده‌اند.
او عنوان می‌کرد: دانش‌آموزان در زمان تعطیلی در خانه نمی‌مانند و ممکن است برای بازی کردن از خانه خارج شوند و تنها حضور مؤثر در کلاس درس را از دست می‌دهند و والدین و معلمان هم از این موضوع نگران هستند؛ بنابراین نامه‌ای خدمت آقای رئیس‌جمهور دادم که تعطیلی‌ها تکرار نشود، چرا که مدارس آخرین مکان است و فقط در موارد بسیار نادر و حاد باید تعطیل شود.
آن روز هیچ خبرنگاری از وزیر درباره مقصودش از عبارت «موارد بسیار نادر و حاد» نپرسید و نوری هم دلیلی برای توضیح بیشتر در این خصوص ندید.
با این‌حال چند روز بعد، سوم بهمن ۱۴۰۱ در همایشی که به انگیزه گرامیداشت روز زن و مادر در کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان برگزار شده بود منظورش را واضح و صریح برای مادران دلواپس جمع این‌طور توضیح داد: «اگر شاخص‌های جهانی کیفیت هوا را ببینید، در کشورهای دیگر شاخص کمتر از ۳۰۰ باشد تعطیل نمی‌کنند؛ اما شاخص برای تعطیلی مدارس ما ۱۵۰ است و تعطیلی‌ها طوری بود که شبیه دوره کرونا شدیم. درحالی که شاخص‌های آلایندگی ما زیر۲۰۰ هستند.
یا اینکه هوا بارانی یا برفی می‌شود، تعطیل می‌کنند. نظام برای آموزش و پرورش روزانه هزار میلیارد تومان هزینه می‌کند. فارغ از بحث هزینه و مهم‌تر از آن، ارزش افزوده کار معلمان و دانش‌آموزان ما بیش از این‌هاست. جامعه ما باید در آموزش و پرورش مؤثر قرار بگیرد».
صحبت‌های وزیر، آنجا که از پیشنهادش برای تعلیق شاخص‌های مرتبط با کیفیت هوا می‌گفت چالش‌برانگیز شد.
او گفته بود: قرار است در جلسه آینده هیئت دولت پیشنهاد دهیم این شاخص‌های مرتبط با کیفیت را به تعلیق دربیاورند.
خبر تغییر شاخص‌ها خیلی زود از حیاط دولت به سالن نشست استانداران رسید؛ جایی که وزیر کشور مجبور شد در همان روز این موضوع را برای خبرنگاران توضیح دهد.
احمد وحیدی گفت: تعطیلی مدارس به خاطر رفع آلودگی نیست، بلکه به‌خاطر سلامتی فرزندانمان است. مصوبه‌ای وجود دارد که در آن مشخص کرده در چه شاخصی از آلودگی، مدارس باید تعطیل باشند. گروه‌های اضطراری استان‌ها براساس همین مصوبه ناچارند تصمیم به تعطیلی بگیرند.
این موضوع موجب شد با کمک سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهاد تازه‌ای را برای دولت تعیین کنیم و این استانداردها را کمی تغییر دهیم تا لازم نباشد در این شرایط مدارسمان را تعطیل کنیم».
انگار توضیحات وحیدی باز هم خیلی‌ها را قانع نکرد، به همین دلیل یوسف نوری، وزیر وقت آموزش و پرورش یک‌بار دیگر و این‌بار در اختتامیه جشنواره طب ایرانی حرف‌هایی شبیه به همین را تکرار کرد و گفت: «در دنیا در موقعیت آلودگی هوای بنفش مقطع متوسطه را اصلاً تعطیل نمی‌کنند و در دوره ابتدایی برخی جاها مدارس را تعطیل می‌کنند. کشورهایی مثل مکزیک، فرانسه و ... با گذر شاخص آلودگی از ۳۰۰ تعطیل می‌کنند.
خواهش می‌کنم منابع علمی و تجربه‌های دنیا را در این زمینه نگاه کنید و صرفاً به بخشنامه سال ۱۳۹۷ هیئت وزیران در این حیطه اکتفا نکنید.
البته بچه‌ها باید ماسک بزنند و رعایت کنند، ولی نباید جریان تعلیم و تربیت به عنوان مهم‌ترین سرمایه اجتماعی و فرهنگی تعطیل شود».
کاش وزیر پیشنهاد بهتری داشت
سازمان حفاظت محیط زیست با تأخیری چند روزه به این اظهارات واکنش نشان داد؛ اما رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در گفت‌وگویی مخالفت این وزارتخانه را با تغییر استانداردهای شاخص آلودگی هوا برای جلوگیری از تعطیلی مدارس اعلام کرد و گفت: «هر چه در راستای سلامت مردم باشد، وزارت بهداشت با آن موافق است و هرچه به سلامت مردم آسیب برساند، وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت مردم با آن مخالف خواهد بود».
عباس شاهسونی می‌گفت: یکی از گروه‌های حساس، کودکان هستند و این درست نیست که صرفاً با تغییر شاخص آلودگی هوا، صورت مسئله را پاک کنیم. ما باید اقدام جدی برای کاهش مواجهه و کاهش غلظت آلاینده‌های هوا داشته باشیم. ای کاش وزیر محترم آموزش و پرورش پیشنهاد می‌دادند اقداماتی مثل نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، بهبود کیفیت سوخت و بهبود کیفیت خودروهای تولید داخلی و... برای کاهش غلظت آلاینده‌های هوا صورت گیرد. ما هم در وزارت بهداشت تعطیلی مدارس را راهکار اصلی نمی‌دانیم، اما چاره‌ای جز این نداریم که با این کار مواجهه کودکان با آلودگی هوا را کاهش دهیم.
مبنای رسیدن غلظت آلاینده‌های هوا به ۱۵۰ که به دنبال آن غیرحضوری شدن مدارس صورت می‌گیرد، در راستای قانون هوای پاک مصوب هیئت وزیران در سال ۱۳۹۶ است. برای تغییر این شاخص که در قانون مطرح شده است، باید کمیته‌ای متشکل از وزارت بهداشت، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت کشور و وزارت صنعت، معدن و تجارت تشکیل شود تا تصمیماتی با رویکرد سلامت‌محور بگیرند، نه اینکه بیاییم صورت مسئله را پاک کنیم. مگر سازمان حفاظت محیط زیست که استانداردهای ذرات معلق هوا را افزایش داد، به هدف خود رسید که ما با غیرحضوری نکردن مدارس به هدف خود برسیم؟
مقایسه کشور ما با دیگر کشورها که وضعیت آلودگی هوای بدتری از ما دارند مانند چین، هند و... نمی‌تواند راهکار باشد. ما باید خود را با کشورهایی مقایسه کنیم که آلودگی هوا ندارند یا میزان غلظت آلاینده‌های هوای آن‌ها کنترل شده است.
سرانجام پس از گذشت چند روز، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز سکوتش را شکست و در واکنش به اظهارات نوری و طرح تغییر شاخص‌های آلودگی هوا گفت: به هیچ عنوان این طرح و هیچ پیشنهادی درباره بحث آلایندگی‌ها از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مطرح نشده است.
وزارت بهداشت و درمان، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان هواشناسی شاخص‌های خاص خود را دارند. تعطیلی مدارس به محیط زیست هیچ ربطی ندارد و هیئت وزیران در هیئت دولت باید تصمیمات لازم را بگیرند.
هیئت وزیران سال ۹۷ برای شاخص‌های آلایندگی و تعطیلی برمبنای آن‌ها تصمیمات لازم را اتخاذ کرد حالا هم می‌تواند آن را تغییر دهد.
سلاجقه با این طرح موافق بود؛ چرا که می‌گفت در بسیاری از کشورها با رسیدن شاخص به ۲۰۰ تا ۳۰۰ نیز کشور را تعطیل نمی‌کنند. بنابراین شاخص‌ها باید به نحوی باشد که تعطیلی مهدهای کودک، دبستان، سنین بالاتر و حتی برای افراد مبتلا به بیماری‌های خاص به‌طور متفاوت از یکدیگر مشخص شود. طیف و محدوده فعلی باید تغییر پیدا کند به طوری‌که با رسیدن شاخص به ۱۵۰، کشور تعطیل نشود. طیف شاخص‌های آلودگی هوا باید انعطاف‌پذیر باشد.
این در حالی است که عده‌ای دیگر مثل معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست معتقد بودند تغییر استانداردهای شاخص آلودگی هوا نوعی پاک کردن صورت مسئله به جای انجام اقدامات لازم برای کاهش انتشار آلاینده‌های هواست.
یوسف رشیدی گفته بود: «تغییر استانداردها برای کاهش آلودگی هوا اقدام جالبی نخواهد بود. ما باید تمام تلاش خود را صرف کاهش انتشار آلودگی کنیم تا کیفیت هوا مطلوب شود.
در دنیا دستورالعمل واحدی وجود ندارد و هر کشور باتوجه به شرایط خود، این کار را انجام می‌دهد. به عنوان نمونه در کشور ما با رسیدن شاخص به عدد۱۵۰ چون دانش‌آموزان جزو گروه‌های حساس محسوب می‌شوند مدارس تعطیل می‌شوند. تعطیلی مدارس با استانداردها و شاخص‌های آلودگی هوا رابطه مستقیمی ندارد و تعطیلی مدارس با شاخص ۱۵۰ یا ۲۰۰ بستگی به سیاست‌های هر کشور دارد.
مقایسه کشورها کار درستی نیست و هر کشوری مبنای خود را دارد. وزارت بهداشت باید مشخص کند چه شرایطی برای کودکان مضر است. ما باید باتوجه به شرایط و نظام درمانی موجود، شاخص‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی لازم را تعیین کنیم».
بحث‌ها که به اینجا رسید مرکز اطلاع‌رسانی وزارت کشور به ناچار در پاسخ به پرسش‌های مدام رسانه‌ها اطلاعیه مفصلی را صادر کرد و در آن توضیح داد تعطیلی مدارس برای کاهش آلودگی هوا نیست؛ این اقدام براساس یک مصوبه انجام می‌شده است. وزیر کشور هم متناظر به این مسئله اظهار کرد: «این احتمال وجود دارد که پیشنهاد جدیدی با کمک سازمان حفاظت محیط زیست به دولت ارائه شود».
با ورود رضامراد صحرایی، بیست و سومین وزیر آموزش و پرورش به این وزارتخانه معلوم شد مخالفت با تعطیلی مدارس در این روزها تصمیمی شخصی نیست؛ صحرایی ۲۱ آبان ۱۴۰۲ در واکنش به شایعه تعطیلی مدارس با تأکید بر اینکه در زمان آلودگی هوا به هیچ عنوان کلاس‌های درس نباید تعطیل شود، عنوان کرد: «ما از سال گذشته اعلام کردیم مدارس تعطیل نمی‌شوند. مدارس باید باز باشند و مدیران در مدارس حضور یابند و معلمانی که امکان تدریس مجازی از منزل را ندارند این امکان در مدرسه برایشان فراهم شود».
... و حالا باز هم در این روزهای پر دود و خاکستری که موضوع آلودگی هوا و دغدغه تعطیلی مدارس ذهن خیلی‌ها را به خود مشغول کرده است؛ علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش دولت چهاردهم نیز در اظهاراتی مشابه با همترازان خود درخصوص تعطیل نکردن مدارس در روزهای آلودگی هوا می‌گوید: «تمهیداتی درنظر گرفته شده تا امسال مثل سال گذشته در مواجهه با آلودگی هوا در فصل سرما از تعطیلی مدارس جلوگیری شود» و این داستان ناتمام همچنان باز می‌ماند.
نظر شما