دانشگاه‌های دولتی که با نام دانشگاه سراسری نیز شناخته می‌شوند، مجموعه‌ای از دانشگاه‌های کشور هستند که تحت‌نظر وزارت علوم و تحقیقات و یا وزارت بهداشت و درمان فعالیت می‌کنند. هزینه تأسیس و اداره دانشگاه‌های دولتی از طریق دولت تأمین می‌شود. پذیرش دانشجویان در دانشگاه‌های دولتی از طریق شرکت در کنکور سراسری انجام شده و برای قبولی در دانشگاه‌های دولتی بخصوص در برخی از رشته‌های پرطرف‌دار دانش‌آموزان باید رتبه تک‌رقمی یا رتبه‌های دو الی سه‌رقمی را در کنکور کسب کنند. یکی از بهترین مزایای تحصیل در دانشگاه دولتی، عدم نیاز به پرداخت شهریه است.

در کنار این‌ها پردیس‌های هم توسط دانشگاه‌های دولتی تاسیس می‌شود که متقاضیان می‌توانند با پرداخت شهریه در آن‌جا ادامه تحصیل بدهند. پردیس‌ های خودگردان یا همان پردیس های بین الملل شعبه‌ هایی از دانشگاه‌ های دولتی در ایران هستند که با هدف پذیرش دانشجو در قبال دریافت هزینه تاسیس شده اند. تحصیل در این دانشگاه از دو شیوه مختلف که یکی شرکت در کنکور های سازمان سنجش و دیگری شرکت در آزمون اختصاصی پردیس های خودگردان است، صورت می گیرد که البته هر یک از این دو روش شرایط و ضوابط خود را دارند.

لازم به ذکر است به استناد اصل ۳۰ قانون اساسی: «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.»

به موجب آئین نامه مدیریت پردیس‌های دانشگاه و با استناد به ماده ۱۰ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و بر اساس اختیارات بند(ب) ماده ۷ قانون تشکیل هیئت‌های امنای دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی به تاریخ ۲۶/۱۲/۱۳۸۳ دانشگاه‌های دولتی مجاز به ساخت پردیس بوده و از نظر اداری و تشکیلاتی جزئی از دانشگاه محسوب می‌شوند.

دانشجویان چه می‌گویند؟

در این سال ها پردیس‌های دانشگاهی در دانشگاه‌های دولتی به‌عنوان یک راهکار نوین، نقش مهمی در توسعه آموزش عالی ایفا می‌کنند. این پردیس‌ها علاوه بر پاسخ به نیاز روزافزون جامعه برای تحصیلات عالی، به دانشگاه‌ها کمک می‌کنند تا ظرفیت پذیرش دانشجو را افزایش دهند و از سوی دیگر، به تأمین منابع مالی برای فعالیت‌های علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها کمک می‌کنند. با توجه به چالش‌های اقتصادی و نیاز به توسعه زیرساخت‌های آموزشی، اهمیت پردیس‌های دانشگاهی بیش از پیش نمایان شده است.

برای درک بهتر این موضوع، با یکی از دانشجویان پردیس‌های دانشگاهی گفت‌وگویی انجام دادیم تا از نزدیک با تجربیات و دیدگاه‌های او آشنا شویم. محمد، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد یکی از پردیس‌های دانشگاهی، در این گفت‌وگو ابتدا به مزایای تحصیل در پردیس‌ها اشاره می‌کند.

او گفت:یکی از بزرگ‌ترین مزایایی که در پردیس‌ها تجربه کرده‌ام، کیفیت بالاتر امکانات آموزشی نسبت به دانشگاه های غیرانتفاعی است. کلاس‌ها به‌طور معمول کوچک‌تر هستند و استادان وقت بیشتری برای پاسخگویی به سوالات دارند. همچنین، امکانات آزمایشگاهی و فضای آموزشی در پردیس‌ها به‌خاطر شهریه‌پرداز بودن، بهتر از برخی دانشگاه‌های اصلی است. این موضوع در یادگیری و حتی پروژه‌های تحقیقاتی خیلی به من کمک کرده است. البته گاهی هم استاد معمولی را برای بچه های پردیس می گذارند و اساتید هیئت علمی صرفا برای بچه های روزانه می شود!

با این حال، محمد به معایب پردیس‌های دانشگاهی هم اشاره کرد و بیان کرد: یکی از چالش‌های بزرگ پردیس‌ها، شهریه‌های بالاست. شهریه‌هایی که در مقایسه با دانشگاه‌های روزانه بسیار سنگین‌تر است. برای خیلی از دانشجویان، به‌ویژه آن‌هایی که از خانواده‌های متوسط به پایین هستند، این مبلغ می‌تواند یک مانع بزرگ باشد. خود من، گاهی برای پرداخت شهریه با مشکلات مالی روبه‌رو می‌شوم.

او همچنین از تفاوت‌های موجود بین دانشجویان پردیس و دانشگاه‌های روزانه عنوان کرد:چیزی که شاید کمتر به آن توجه می‌شود، تفاوت‌هایی است که بین ما، دانشجویان پردیس و دانشجویان روزانه، وجود دارد. همیشه این سوال در ذهنم بوده که آیا من شایسته‌ام که در اینجا تحصیل کنم یا نه؟ چون اغلب در پردیس‌ها، ظرفیت‌های پذیرش از طریق کنکور محدودتر است و احساس می‌کنم که گاهی ممکن است از نظر اجتماعی یا حتی شغلی با دانشجویان روزانه تفاوت‌هایی داشته باشیم.

محمد در پایان گفت: به‌طور کلی، پردیس‌های دانشگاهی برای کسانی که به دنبال تحصیل با کیفیت هستند، فرصت‌های خوبی فراهم می‌کنند. اما اگر بخواهیم منصفانه بگوییم، هزینه‌های شهریه و تفاوت‌های اجتماعی ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند که باید به آن‌ها توجه شود.

برای درک بهتر دیدگاه‌های مختلف درباره پردیس‌های دانشگاهی، با یکی از دانشجویان روزانه دانشگاه‌ها نیز گفت‌وگویی ترتیب دادیم تا از نگاه او به مزایا و معایب این پردیس‌ها پی ببریم.

سپهر، دانشجوی مقطع کارشناسی یکی از دانشگاه‌های دولتی روزانه، ابتدا به تفاوت‌های موجود بین دانشجویان روزانه و پردیس‌ها اشاره کرد و عنوان کرد: یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌هایی که بین ما، دانشجویان روزانه، و دانشجویان پردیس وجود دارد، بحث شهریه است. ما که در دانشگاه‌های دولتی روزانه تحصیل می‌کنیم، شهریه‌ای پرداخت نمی‌کنیم، ولی دانشجویان پردیس مجبورند هزینه‌های بالایی را بپردازند. این مسئله از نظر من، یک تفاوت عمده است. گاهی احساس می‌کنم که دانشجویان پردیس در وضعیت اقتصادی سخت‌تری قرار دارند و این شاید به نوعی منصفانه نباشد.

سپهر افزود: البته پردیس‌ها برای افرادی که توان پرداخت شهریه را دارند و می‌خواهند در یک دانشگاه معتبر تحصیل کنند، فرصتی مناسب به‌نظر می‌آید. به‌ویژه اگر کسی قصد ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر داشته باشد، پردیس‌ها می‌توانند گزینه مناسبی باشند، چرا که بعضی از پردیس‌ها امکانات بهتری دارند و کمتر شلوغ هستند.

با توجه به مستندات موجود در باره وجهه قانونی پردیس‌ها و ضرورت ساخت آن‌ها توسط دانشگاه‌های دولتی با دکتر علی خرسند، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه و علی امرایی، عضو کمیسیون آموزش دیدبان شفافیت و عدالت کشور گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

پردیس‌ها مانعی برای مهاجرت

علی خرسند، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه در پاسخ به این سوال که چرا دانشگاه‌های دولتی به سمت پردیس‌ سازی می‌روند به خبرنگار ما گفت: در ساخت پردیس‌ها از سوی دانشگاه‌های دولتی اهداف چندگانه دنبال می‌شود. در ابتدا هدف از ساخت پردیس‌ها این بود که مهاجرت خیلی عظیمی از دانشجویان به خارج از کشور گرفته شود و زمینه‌ی برای گسترش میحط علمی و فرهنگی ایجاد شود تا این دانشجویان در داخل کشور ادامه تحصیل بدهند.

وی در ادامه افزود: بر مبنای قانون اساسی و تقاضای جامعه دانشگاه‌های دولتی موظف هستند تا شرایط ایده‌آل را برای پوشش دادن آموزش عالی و دسترسی آن به متقاضیان فراهم کنند و اقدامات لازم را انجام بدهند. چون دانشجویان که به خارج از کشور برای ادامه تحصیل می‌رفتند بعد از اتمام تحصیلات تکمیلی با مشکلات متعددی روبرو می‌شدند. بنابراین دانشگاه‌های دولتی اقدام به ساختن پردیس‌ها کردند.

هدف پنهان در ساخت پردیس‌ها

خرسندی در مورد هزینه‌های دانشگاه‌ها و پردیس‌های آن تشریح کرد: دانشگاه‌های دولتی دو نوع بودجه دارند. بودجه عمومی یا دولتی که نظر به شرایط ۶۰تا۸۰ درصد هزینه‌های دانشگاه‌ توسط دولت تامین می‌شود. بودجه اختصاصی به بودجه‌ای گفته‌ می‌شود که دانشگاه‌ها می‌توانند درآمدزایی داشته باشند و از این طریق قسمتی از هزینه‌ها تامین اعتبار می‌شود که می‌توانند از روش‌های مختلف آن‌ را به دست بیاورند و یکی از این روش‌ها تاسیس پردیس‌های شهریه پرداز است. همان گونه که قبلا اشاره شد ساخت پردیس‌های فراهم کردن شرایط تحصیلی بود و در مرحله دوم درآمد زایی بود؛ اما در حال حاضر بیشتر جنبه دوم که همان درآمدزایی است اولویت دارد.

این استاد برنامه و مدیریت در باره تفاوت ورود به دانشگاه از طریق کنکور و یا جذب شدن به یکی از پریس‌ها اظهار کرد: بخش قابل توجهی از دانشجویان و متقضیان تحصیلات تکمیلی از طریق کنکور جذب می‌شوند و فرایند تعریف شده را طی می‌کنند. اما آن‌هایی وارد پردیس می‌شوند هم روندی مثل کسانی که از طریق کنکور جذب شدند را طی می‌کنند که به نوبت دوم معروف هستند. معمولا تعداد دانشجویانی که در پریس‌ یا تایم شب جذب می‌شوند کمتر یا مساوی با دانشجویان روزانه است. نا گفته هم نماند که پردیس‌های بین‌المللی روش‌های خاص خودشان را دارند و بر اساس آیین نامه‌های که توسط بالا دستی‌ها تدوین می‌شود می‌توانند دانشجوی بین‌المللی جذب کند.

کنکور معیار درستی برای عدالت؟

وی با تاکید بر اینکه کنکور معیار عدالت نیست اذعان کرد: آنچه در پردیس‌های می‌بینیم همه دانشجویان از طریق کنکور وارد دانشگاه شده‌اند. خود کنکور یکی از عوامل ناعدالتی برای غربالگری دانشجویان و روش نادرست در آموزش عالی ایران است. یعنی خود کنکور به دلایل مختلف منشه ناعدالتی آموزشی و اجتماعی است.

خرسندی در پایان در مورد شهریه‌های که توسط دانشجویان پرداخت می‌شود گفت: شهریه های که توسط دانشجویان پردیس پرداخت می‌شود عملا به حساب دانشگاه واریز می‌شود. اما با توجه به اینکه دانشگاه‌های دولتی از دولت جذا نیستند و به عنوان بازوهای علمی و آکادمیک دولت شناخته می‌شوند. ممکن است بر اساس آیین نامه مالیاتی یا معالاتی به خزانه دولت واریز شود اما دوباره این مبالغ به دانشگاه‌ مربوطه برگشت داده می‌شود. درنهایت بخشی از هزینه‌ها روزمره دانشگاه‌ها از همین درآمدهای اختصاصی جبران می‌شود.

نبود ظرفیت یا لذت پول

علی امرایی، عضو کمیسیون آموزش دیدبان شفافیت و عدالت کشور با تاکید به اینکه دانشگاه‌های دولتی ظرفیتی برای پذیرش دانشجویان در پردیس‌ها دارند را باید به ظرفیت دولتی اضافه کنند گفت: در سال‌های اخیر دانشگاه‌های دولتی دانشجویان زیادی را در پردیس‌های خود جذب و از این طریق درآمدزایی می‌کنند. اگر این دانشگاه‌ها ظرفیت برای جذب دانشجو در پردیس دارند باید از آن در جذب دانشجو به صورت رایگان و در صندلی‌ها دولتی استفاده شود.

وی در ادامه افزود: اگر هم دانشگاهی دانشجو در پردیس خود جذب می‌کند نباید شهریه هنگفت بابت خدمات آموزشی_تحصیلی که ارائه می‌شود از او گرفته شود. بر اساس اصل ۳۰ قانون اساسی که به شکل صریح آمده است آموزش در مدارس دولتی باید رایگان باشد و در آموزش عالی تا زمانی که به آن به خودکفایی نرسیده‌ایم به صورت رایگان باید ارائه شود. اما اگر دانشگاهی از لحاظ ظرفیت تغییری نکرده است ولی بازهم پردیس می‌سازند را باید پاسخ بدهند که چرا این کار را انجام می‌دهند.

امرایی در مورد هزینه‌های پردیس‌ها گفت: ما پیشنهاد ما این است که از این مسیر برگردیم و اگر واقعا دانشگاه دولتی است باید تمام خدمات آن دولتی و رایگان باشد. متاسفانه در بعضی از مواقع شهریه‌های پردیس‌های دانشگاه دولتی نسبت به شهریه دانشگاه غیر دولتی بیشتر است و باید از این لحاظ مورد بررسی جدی و دقیق قرار بگیرد و اقدامات لازم برای جلوگیری از افزایش بیرویه شهریه‌ها انجام شود.

این عضور کمیسیون آموزش دیدبان شفافیت عدالت کشور درباره عدالت آموزشی بیان داشت: در این هیچ شکی نیست که متقاضیان داشنگاه دولتی باید از طریق کنکور به این دانشگاه‌ها راه پیدا کنند. اما دانشجویانی که در پردیس‌ها جذب می‌شوند اصولا از لحاظ رتبه اختلاف زیادی را باهم ندارند. یعنی بعد از اینکه صندلی‌های دولتی تکمیل ظرفیت می‌شود در پردیس‌ها جذب می‌شوند.

گامی برای توسعه آموزش عالی

وی پردیس‌ها را کمک کننده در توسعه آموزش عالی می‌داند اظهار کرد: جذب دانشجو به تناسب بازار کار و شغل مثبت ارزیابی می‌شود ولی هر قدر ما این خدمات را به سمت رایگان شدن سوق بدهیم خیلی بهتر خوهد بود. یعنی اگر توسعه صندلی‌های رایگان دانشگاه‌ها بیشتر شود خیلی بهتر خواهد بود. اگر هم دانشجو در پردیس‌ها جذب می‌شوند در شهریه آن‌ها یک تجدید نظر صورت بگیرد، چون در هر دو نوع جذب از خدمات تقریبا یکسان برخوردار می شوند.

امرایی در پایان خاطر نشان کرد: این که پردیس‌ دانشگاه‌ها را خلاف اصول بدانیم کاملا اشتباه است و دانشگاه در هرشرایط و رتبه‌ای که باشد از جایگاه خاص خود برخوردار است. تنها بحث و اختلاف نظری که گاها به وجود می‌آید بر سر ظرفیت‌های آن است. وقتی اسم دانشگاه دولتی است خیلی بهتر خواهد که همه خدمات آن دولتی باشد.

خدابخش حکیمی-خبرنگار تحریریه جوان قدس