میانگین سرانه آب مصرفی در جهان ۵۸۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است اما این رقم در ایران به یک هزار و ۳۰۰ مترمکعب میرسد بر همین اساس آنقدر از آبهای زیرزمینی بهره بردهایم که طبق آمارهای منتشرشده، منابع آب تجدیدپذیر کشور از ۱۳۰ میلیارد مترمکعب در سال ۱۳۷۳ به ۱۰۳ میلیارد مترمکعب در سال ۱۴۰۰ کاهشیافته و این روند کاهشی، زنگ خطری جدی برای مدیریت پایدار منابع آبی کشور است.
دشتهایی که فرونشستند
در حال حاضر قریب بهاتفاق استانهای کشور با برداشت بیرویه آب روبهرو هستند، بهگونهای که بنا بر گفته مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان البرز در حال حاضر پنج دشت کرج، هشتگرد، نظرآباد، اشتهارد و فردیس به دلیل فقر شدید منابع آب زیرزمینی در فهرست دشتهای ممنوعه قرار گرفتند.
البته استان البرز تنها استان درگیر با بحران آب نیست، بلکه قریب بهاتفاق دشتهای ایران ازجمله دشت کاشمر خراسان رضوی، دشت کبودرآهنگ همدان، دشت ورامین، دشت نظرآباد البرز، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشتهای استان کرمان، اصفهان و قزوین از فرونشست عبور کرده و زمین وارد مرحله بحرانی و ایجاد فروچالهها قرار گرفتند.
این فرونشستها در استانهای مختلف کشور به حدی جدی است که موجب شده ایران در لیست کشورهایی با بیشترین فرونشست زمین قرار گیرد؛ بهگونهای که میزان فرونشست زمین در ایران ۹۰ برابر میانگین کشورهای توسعهیافته است.
در همین رابطه دکتر علی؛ رئیس مرکز زمینشناسی مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی فرونشست ناشی از برداشت منابع آبهای زیرزمینی را تهدیدی جدی برای شهروندان میداند و میگوید: حدود ۳ تا ۵ درصد پهنههای فرونشستی زمین در کل دنیا دارای نرخ بین ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر است و فرونشست با نرخ بالای ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر در دنیا بهندرت دیده میشود اما در ایران نرخ فرونشست به بالای ۱۵ سانتیمتر میرسد.
عبور از خط قرمز تنش آبی
رئیس هیئتمدیره انجمن آب و فاضلاب ایران در خصوص وضعیت منابع آب در گفتوگو با قدس اذعان میکند: ما با برداشت بیش از دو برابر استانداردهای جهانی حتی از خط قرمز تنش آبی نیز عبور کردهایم.
مسعود تابش میافزاید: مسئولان باید با یک برنامهریزی دقیق و زمانبندی مشخص و با کمک مردم، بهرهوری از آب را افزایش و میزان مصرف آن را کاهش دهند، در غیر این صورت با تشدید بحران آب در استانهای مختلف، شاهد جابهجایی بزرگ جمعیتی خواهیم بود به این معنا که مردم از مناطق خشک و کویری کشور به مناطق شمالی و یا غربی کوچ خواهند کرد و این مسئله به لحاظ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و حتی امنیتی مشکلات متعددی را به کشور تحمیل میکند.
تابش ادامه میدهد: اگر منابع آب و روند بارشهایی که ایجادکننده منابع آب در کشور هستند را ملاک نظر قرار دهیم، متوجه خواهیم شد از گذشتههای دور، متوسط بلندمدت بارش سالانه در اقلیم ایران حدود ۲۵۰میلیمتر در سال بوده، درحالیکه متوسط دنیا حدود ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلیمتر بوده است؛ به این معنا که بهطور طبیعی، ما یکسوم میانگین جهانی بارش داشتهایم و این نشان میدهد اقلیم ایران، اقلیمی خشک و نیمهخشک است.
وی ادامه داد: طی دو دهه اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن بر میزان و شدت بارشها، اگرچند سال ترسالی را از آن کم کنیم، میانگین بارش سالانه ما از ۲۵۰ میلیمتر یکروند کاهشی داشته است.
وی تصریح میکند: البته که بین نواحی مختلف جغرافیایی کشور تفاوت چشمگیری وجود داشته است، بهطوریکه در بندر انزلی در سال بهطور متوسط ۲ هزار میلیمتر، اما در فلات مرکزی و یزد بهطور متوسط ۳۰ میلیمتر بارندگی داریم؛ یعنی در بندر انزلی هشت برابر و در یزد یکهشتم متوسط سالانه بارش داریم.
اضافه برداشت میکنیم
رئیس هیئتمدیره انجمن آب و فاضلاب ایران میافزاید: منابع آبی به دو قسمت تقسیم میشوند؛ بخشی از بارندگی بهصورت رواناب در رودخانهها جریان مییابد که درنهایت به تالابها یا دریا میریزد و بخشی از آن به سطح زمین نفوذ میکند و به سفره آب زیرزمینی میرسد که ما با تمهیداتی مثل زدن چاه از این آب زیرزمینی استفاده میکنیم. این در حالی است که نوسانهای اقلیمی و آبوهوایی طی سالهای گذشته موجب کاهش بارش و ایجاد خشکسالی و همچنین کاهش مقدار آب رودخانهها در نقاط مختلف کشور شده و در مناطقی مثل زایندهرود شاهد خشک شدن رودخانهها بودهایم و موجب شده نیاز مردمی که در اطراف این رودخانهها از منابع آب سطحی استفاده میکردند، تأمین نشود و به منابع آب زیرزمینی رو آورند.
دکتر تابش اضافه میکند: متأسفانه از حدود ۶۰۰دشتی که در کشور داریم بیش از ۴۰۰ دشت از سوی وزارت نیرو بهعنوان دشت ممنوعه اعلامشده و این ناترازی نیز موجب معضل دیگری شده، بهطوریکه اکنون بیش از ۱۲۰ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی داریم که این اضافه برداشت موجب مشکلات متعدد دیگری ازجمله فرونشست زمین در مناطق مختلف بهویژه اصفهان، جنوب تهران و تعداد دیگری از کلانشهرهای کشور شده و با سرعت بالایی رو به گسترش است. ضمن آنکه برداشت بیرویه آب از سفرههای زیرزمینی در حاشیه دریاها و دریاچهها همچون اطراف دریاچه ارومیه موجب شور شدن آبهای زیرزمینی، کاهش کیفیت آب و غیرقابلمصرف شدن آنها شده است.
این استاد دانشگاه تأکید میکند: مردم و مسئولان باید این واقعیت را بپذیرند که اقلیم ایران خشک و نیمهخشک و منابع آب کشور بسیار محدود است و منابع آب زیرزمینی نهادهای نامحدود نیست!
زیر پا گذاشتن استانداردهای جهانی
رئیس هیئتمدیره انجمن آب و فاضلاب ایران، یادآور میشود: بر اساس آمارها ما از بیش از ۸۰ درصد منابع آبی کشور برای آب شرب، کشاورزی و صنعت استفاده میکنیم درحالیکه استانداردهای جهانی و سازمانهای بینالمللی به همه کشورها توصیه کردهاند در مصرف منابع آب باید حداکثر برای استفاده از ۲۰درصد کل منابع آبی برنامهریزی کرد و در شرایط خاص میتوان حداکثر تا ۴۰ درصد منابع آبی را مورد مصرف قرارداد.
وی میگوید: اگر مصرف منابع آبی از ۴۰ درصد به ۶۰ درصد برسد، بحران آب و اگر از آن عبور کند تنش آبی به وجود میآید.
تابش ادامه میدهد: بهرهوری آبی مهمترین مقوله در اتلاف آب است. یعنی باید مقدار متداول مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت، بخش شهری و مصرف خانگی کشورمان را با مصرف معمول در دنیا مقایسه و تفاوت میزان مصرف خود با آنها را بررسی کنیم. برای مثال بدانیم در بخش کشاورزی به ازای یک کیلوگرم محصولی که تولید میشود چه مقدار آب مصرف میکنیم و این مقدار با میزان معمول دیگر کشورها چه تفاوتی دارد؟ بر اساس آمار میزان مصرف آب کشور، ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی، ۳ درصد در بخش صنعت و ۶ درصد در بخش شهری مصرف میشود و حدود یک درصد نیز مربوط به محیطزیست میشود که بخش قابلتوجهی از هدررفت آب در بخشهای کشاورزی خانگی است.
صادرکننده غیرمستقیم آب
وی میگوید:متأسفانه پژوهشها نشان میدهند بخش کشاورزی و تولید ما با بهرهوری بسیار پایین کار میکنند و کسی مازاد مصرف آب را حسابرسی نمیکند و نمیپرسد؛ چرا بهازای این مقدار تولید محصول، این میزان آب مصرف کردهاید. برای نمونه در این بخش بهازای هر یک مترمکعب آبی که مصرف میشود بهطور متوسط حدود ۸۰۰ گرم محصول تولید میشود، درحالیکه در دنیا ۵/۲ کیلوگرم است و این نشان میدهد در ایران آب بهصورت غیرِ بهرهورانه اسراف میشود. ضمن آنکه ضرورت دارد محصولاتی متناسب با اقلیم و منابع آب کشور کشت شود و مصرف آب برای کشت آنها مقرونبهصرفه باشد. یعنی بهتر است محصولاتی که تولید آنها نیازمند مصرف آب زیادی است، از طریق واردات تأمین شوند. متأسفانه در حال حاضر با تولید محصولاتی نظیر هندوانه در برخی مناطق کشور و صادرات آن به دیگر کشورها بهنوعی صادرکننده آب محسوب میشویم که بههیچعنوان صرفه اقتصادی ندارد.
مدیریت منابع
رئیس هیئتمدیره انجمن آب و فاضلاب ایران در پاسخ به اینکه آیا روشهایی همچون آبخیزداری میتواند موجب بهبود وضعیت منابع آب کشور شود، اظهار میکند:آبخیزداری یکراه حل منحصربهفرد نیست که بگوییم با استفاده از آن میتوان منابع آب کشور را نجات داد.
آبخیزداری معمولاً در حوزه بالادست و مناطقی که بارندگی اتفاق میافتد و رواناب ایجاد میشود اثربخش است. بنابراین برای بهبود وضعیت منابع آب، مجموعهای از راهحلها وجود دارد که با استفاده از هر یک از این راهحلها در جای مناسب خود میتوان منابع آبی کشور را بهصورت جامع و یکپارچه مدیریت کرد. به گفته تابش در حال حاضر ما در سفرههای آب زیرزمینی بیش از ۱۲۰ میلیارد مترمکعب کسری آبداریم، اما متأسفانه هرگاه مسئولان میخواهند برای رفع کمبود آب در مناطق مختلف کشور چارهاندیشی کنند، دوباره سراغ سفرههای آب زیرزمینی میروند و از اعماق زمین آب را برداشت میکنند؛ بنابراین این نحوه مدیریت، غلط است!
۶ بهمن ۱۴۰۳ - ۰۸:۵۸
کد خبر: ۱۰۴۴۵۱۶
میانگین سرانه آب مصرفی در جهان ۵۸۰ مترمکعب برای هر نفر در سال است اما این رقم در ایران به یک هزار و ۳۰۰ مترمکعب میرسد.

زمان مطالعه: ۶ دقیقه
منبع: روزنامه قدس
نظر شما