ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی با تولید بیش از ۷۶هزار مقاله از لحاظ علمی و استنادات در منطقه، جایگاه نخست را در اختیار داشت. اما اکنون دیگر به‌عنوان کشور نخست منطقه در تعداد مقالات علمی و استنادات شناخته نمی‌شود. برپایه آخرین آمار معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، رتبه جهانی تولید علم کشور از جایگاه ۱۵ به ۱۷ تنزل یافته است، این در حالی است که در گذشته ایران در استنادات علمی، رتبه ۱۴جهان را در اختیار داشت.
براساس برنامه هفتم توسعه، ایران باید به رتبه ۱۴ تولید علم در جهان و رتبه نخست در منطقه برسد. رسیدن به این جایگاه و مرجعیت علمی در منطقه، مستلزم اقدامات اساسی در زمینه نوسازی، بازسازی و تجهیز زیرساخت‌های پژوهشی و جذب و نگهداری نیروهای انسانی است.
مقام معظم رهبری هم بارها در دیدارهای مختلف با اساتید دانشگاه‌ها و اعضای هیئت علمی فرمودند: «نوآوری و ابتکار، شجاعت علمی، اعتماد به نفس شخصی و ملّی و کارِ متراکم و انبوه، علاج کارِ پیشرفت علمی ماست. اساتید، این را جزوِ وظایف خودشان بدانند، احیاء و رشد بخشیدنِ به هویت اسلامی و دینی و ایرانیِ جوانمان، یکی از مهمترین ‌مسائل ماست و کمک فراوانی هم به پیشرفت کشور می‌کند.‌»
جذب هیئت علمی در دانشگاه‌های ایران با توجه به نقاط ضعفی که در اجرای قوانین جذب وجود دارد، بعضا با حواشی نیز روبرو بوده است که با علی خرسندی، عضوی هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی این موضوع را بررسی کردیم.

انتخابی به سطح محلی
علی خرسندی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در پاسخ به این که اعضای هیئت علمی با چه معیارهایی جذب می‌شود، گفت: برای جذب اعضای هیئت علمی در دانشگاه‌ها دو شرط اساسی وجود دارد. یک، داشتن شرایط عمومی است که شامل معیارهای حاکمیتی می‌شود و دانشگاه ها موظف به رعایت آن‌ها هستند و در صورت نداشتن این شرایط متقاضی از روند انتخاب شدن برای هیئت علمی حذف خواهد شد. دوم، شرایط اختصاصی است که تخصص، توانمندی و رکوردهای علمی را دربر می‌گیرد؛ مورد دوم از مهمترین مراحل جذب در هیئت‌های علمی است.
خرسندی با اشاره به اینکه فرایند جذب هیئت علمی در کشور براساس استانداردهای جهانی نیست اظهار کرد: اصلی ترین و کلیدی‌ترین نکته این است که فرایند جذب هیئت‌های علمی در ایران براساس استانداردهای جهانی و دانشگاهای معتبر بین‌المللی نیست؛ بلکه این روند براساس تعاریف محلی انجام می‌شود و این موضوع باعث شده ما نتوانیم بهترین‌های جهان و حتی ایران را جذب کنیم.
وی در ادامه افزود: عدم شفافیت، مناسبت‌ها و جهت گیری‌های سیاسی در بعضی از دولت‌ها باعث شده تا فرایند جذب نخبگان شایسته تحت تاثیر قرار بگیرد. این عدم شفافیت باعث جذب افرادی با درجه ۳و۴ صلاحیت‌های علمی می‌شود که به ایدئولوژی همان دولت برمی‌گردد. اعضای هیئت علمی باید در رشته خودشان از تجربه کافی برخوردار باشند که متاسفانه در خیلی از موارد این نکات در نظر گرفته نشده و درگیر مسائل حاشیه می‌شوند.

دانش بی‌دفاع
خرسندی با اشاره به اینکه بیشتر اعضای هیئت علمی صاحب ایده نسیتند، بیان کرد: متاسفانه مناسبات غیر تخصصی و علمی در فرایند جذب به گونه‌ای است که شایسته‌ترین‌ها راه پیدا نمی‌کنند. در کنار داشتن تخصص لازم، انگیزه کار کردن و انجام تحقیقات علمی هم مهم هستند. در حال حاضر ما به ندرت استاد صاحب ایده می‌بینیم، کمتر استادی است که با جسارت از آزادی علمی خود دفاع کند. در نهایت این دانشجویان است که متضرر خواهند شد که نتیجه همان جذب غیر شفاف هیئت‌های علمی دانشگاه‌ها است.
وی در این زمینه ادامه داد: با وجود اینکه فرایند جذب ما براساس استاندارهای جهانی نیست، بازهم شفافیت را رعایت نمی‌کنیم. با این شرایط کماکان جوانان آینده این مرز و بوم ضرر می‌کنند و در مرحله دوم، توسعه ملی ما با کندی مواجه شده و آسیب‌های را هم متقبل شدیم. برای توسعه ملی ما نیاز مبرم به دانش‌آموختگاه باسواد، مولد و با انگیزه داریم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی در پایان تاکید کرد: ما راهی جز این نداریم که حداقل بخشی از استاندارهای جهانی را در روند جذب هیئت علمی رعایت کنیم. کشورهای همسایه در این زمینه نسبت به ما حداقل ۵۰یا ۶۰سال جلوتر هستند، اگر با جهان رقابت نمی‌کنیم از کشورهای همسایه که نباید عقب بمانیم. هیچ گاه شایسته‌ترین‌ها جذب نخواهد شد تا زمانی که تعصبات قومگرایانه، روابط ناسالم و مصلحت‌های که اصلا مصلحت نیست در کشور پا برجا باشد.

خدابخش حکیمی_خبرنگار تحریریه جوان قدس