نام روستای پالنگان که در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است، نمونه کاملی از روستاهای پلکانی ایران‌زمین و روستاهایی همچون ماسوله و اورامان است. این روستا در مرز استان کردستان با کرمانشاه و در ابتدای منطقه اورامانات قرار دارد.
موقعیت جغرافیایی
روستای پالنگان در یک منطقه کوهستانی و در دامنه ارتفاعات «شاه‌کوه» واقع ‌شده و آب ‌و هوای سرد و خشک و چشم‌اندازهای زیبایی دارد. قدمت روستای پالنگان به دوره‌های مختلف ایران باستان، سلسله ساسانیان و حکومت‌های اسلامی برمی‌گردد و در دوران حکومت صفویه و قاجاریه به‌ عنوان یکی از مراکز ایلات کُردنشین نقش پررنگی داشته است.
قدمت خانه‌های روستای پالنگان به دوران پیش از اسلام و احتمالاً ساسانیان یا مادها بازمی‌گردد، هر چند این خانه‌ها در طول دوره‌های مختلف بارها تخریب‌ شده و دوباره بازسازی ‌شده است. این روستا برای بیش از ۴۰۰ سال مرکز حکمرانی اردلان بوده است. افزون بر این امیرنشین اردلان که از خاندان‌های نامدار کردتبار بوده است، بیش از ۷۰۰ سال بر شمال غرب ایران یعنی بخش‌های مناطق کردنشین ایران حکمرانی کرده است. این بخش‌ها از اواسط قرن هفتم هجری تا اواخر قرن سیزدهم هجری تا اواخر دوره حکومت قاجار معادل با ۱۱۶۹ تا ۱۸۶۷ میلادی تحت سلطه بنی اردلان بوده‌اند. برخی از باستان‌شناسان اصرار دارند قدمت این روستا به دوره مادها برمی‌گردد و دلیلشان برای اثبات این ادعا بررسی بقایای قلعه تاریخی نزدیک به این روستا، گورستان و آتشکده قدیمی موجود است.
وجه تسمیه
با دیدن یا شنیدن نام روستای پالنگان شاید این پرسش مطرح شود که اصلاً پالنگان یعنی چه؟ اگر اندکی به واژه «پالنگان» دقت کنید، متوجه دو واژه دیگر «پای لنگان» یا «پلنگان» خواهید شد. اما در جواب اینکه کدام‌ یک تعبیر درست‌تری از این نام‌گذاری می‌تواند باشد، باید گفت پلنگان برگرفته از پلنگ، نام برگزیده برای این روستا بوده است. علت اصلی نام‌گذاری روستای پالنگان را سکونت پلنگ‌هایی عنوان کرده‌اند که در گذشته در این منطقه سکونت داشته‌اند.
البته برخی‌ها هم در باب این نام‌گذاری چنین اظهار نظر کرده‌اند که این روستای پلکانی کردنشین است و راز این نام نیز در فرهنگ و واژگان کردی نهفته است. این دسته از افراد درباره نام‌گذاری روستای پالنگان چنین برآوردی داشته‌اند که «پال» در گویش کردی بی‌معنای تکیه‌گاه آمده است که به معماری پلکانی و خانه‌های این روستا اشاره دارد؛ به تعبیر این افراد خانه‌های روستای پالنگان به یکدیگر تکیه کرده‌اند و از این ‌رو بین نام‌گذاری پالنگان و گویش کردی رابطه مستقیمی قائل شده‌اند. از طرفی دسته دیگری از افراد معتقدند «پالو» در واژه‌نامه‌های هورامی به ‌معنای «شهر»، «پایتخت»، «قلعه» و «دژ» یا حتی مکانی است که چشمه‌های جوشان دارد؛ این فرضیه با توجه به قرارگیری روستای پالنگان در کنار رودخانه، بیراه هم نیست.
سبک معماری
خانه‌های روستای پالنگان با استفاده از مصالح محلی (سنگ، چوب و گِل) و به شکل پلکانی بدون به کار بردن ملات (خشکه‌چینی) ساخته ‌شده‌اند. این سبک معماری نشانگر هماهنگی زندگی اهالی این روستا با اقلیم کوهستانی اطراف است. حتی برخی از منابع، این سبک معماری و ساختار پلکانی را دلیل بر حفاظت از مردم در برابر حملات و شرایط سخت زیست ‌محیطی عنوان کرده‌اند. خانه‌های این روستا همچون پله روی یکدیگر ساخته ‌شده‌اند، گرچه قدیمی هستند ولی همچنان مستحکم باقی ‌مانده‌ و به یکدیگر تکیه زده‌اند.