در دنیای پزشکی آینده، مفاهیمی چون حریم شخصی، اخلاق پزشکی و دسترسی برابر به درمان به میدان‌های نبرد جدید تبدیل خواهند شد. اینجا دیگر صحبت از تکنیک‌ها و داروهای ساده نیست، بلکه چالش‌های عمیق و پیچیده‌تری در زمینه‌های انسانی، اجتماعی و قانونی در حال شکل‌گیری است.
دبیر ستاد توسعه زیست فناوری و سلول‌های بنیادی تحولات شگرف در دنیای پزشکی آینده را از چشم‌اندازی متفاوت می‌بیند.
مصطفی قانعی معتقد است پزشکی آینده باید قادر باشد به فرد بگوید در سنین خاص چه بیماری‌هایی ممکن است سراغ او بیاید و از این طریق، درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و پیشگیرانه را به وی ارائه دهد.
قانعی رئیس شبکه ملی تحقیقات بیماری‌های تنفسی وزارت بهداشت، سرپرست انستیتو پاستور ایران، رئیس دانشکده پزشکی و معاون پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز بوده است.
این گفت‌وگو را بخوانید.
تحولات آینده پزشکی چطور می‌تواند روند درمان بیماری‌ها را تغییر دهد؟
تحولات پزشکی در حوزه تشخیص و درمان با ورود فناوری‌های پیشرفته، دقت بیشتری پیدا می‌کند و هزینه‌ها را کاهش خواهد داد. در بخش تشخیص، پیشرفتهای حاصل در تصویربرداری و کیت‌های تشخیصی، همراه با فناوری‌های نوینی که در حال ورود به این حوزه هستند، به شکل تلفیقی عمل خواهند کرد. این فناوری‌ها شامل نانو، هوش مصنوعی و زیست‌فناوری بوده و بر میکروفلوئیدیک متمرکز خواهند شد. به این ترتیب، امکان انجام تشخیص‌هایی دقیق با استفاده از مقادیر بسیار کمی از پلاسما یا خون فراهم می‌شود. این روند نه‌تنها هزینه‌های تشخیصی را کاهش می‌دهد، بلکه تشخیص بیماری را با فوریت بیشتری ممکن می‌کند.
در بخش درمان چطور؟
در بخش درمان نیز شاهد تغییرات چشمگیری خواهیم بود. داروها از ترکیبات شیمیایی به سمت داروهای زیستی حرکت خواهند کرد و به شکل هدفمند بر همان عضو بیمار اثر خواهند گذاشت. این تحول منجر به کاهش عوارض جانبی و افزایش اثربخشی داروها می‌شود. یکی از مهم‌ترین تغییرات آینده در حوزه پزشکی، حرکت به سمت شخصی‌سازی درمان‌هاست. پزشکی دقیق به‌گونه‌ای پیش خواهد رفت که روش درمانی هر فرد با روش درمانی فرد دیگری که همان بیماری را دارد، متفاوت خواهد بود. در نتیجه تشخیص و درمان برای هر بیمار به‌صورت بسته‌ای اختصاصی طراحی می‌شود و این موضوع تحولی بزرگ در علم پزشکی رقم می‌زند.
خب به نظر شما چالش‌های اصلی در استفاده از فناوری‌های نوین در پزشکی چیست؟
با وجود پیشرفتهای چشمگیر در حوزه پزشکی، بسیاری از فناوری‌های نوین هنوز در مرحله تحقیق و توسعه قرار دارند و موفق به دریافت تأییدیه‌های لازم برای ورود به بازار نشده‌اند. یکی از چالش‌های اصلی در این زمینه، هزینه بالای این روش‌های درمانی است که امکان دسترسی عموم به آن‌ها را محدود می‌کند. برای مثال، درمان‌هایی مانند سلول‌درمانی و ژن‌درمانی از روش‌های پیشرفتهای هستند که ظرفیت بالایی در درمان بیماری‌های پیچیده دارند، اما هزینه‌های آن‌ها به حدی بالاست که از عهده بیشتر افراد خارج است.
پس چه باید کرد؟
ضروری است این فناوری‌ها در آینده با استفاده از روش‌های نوین، هزینه‌های تولید و اجرا را کاهش دهند تا قابلیت تجاری‌سازی و ورود به بازار را داشته باشند. کاهش هزینه و افزایش دسترسی، عاملی کلیدی در موفقیت این فناوری‌ها خواهد بود، زیرا تنها در صورتی که مقرون‌به‌صرفه باشند، می‌توانند برای بیماران و پزشکان جذابیت داشته باشند و به‌عنوان یک گزینه درمانی گسترده مورد استفاده قرار گیرند.
چه تمهیداتی برای توسعه و استفاده گسترده از پزشکی شخصی و پیشگیری از بیماری‌ها در آینده نزدیک اندیشیده شده است؟
هر فناوری تازه که وارد عرصه پزشکی می‌شود، برای استفاده گسترده، یک فرایند چندمرحله‌ای را طی می‌کند که ممکن است ۵ تا ۱۰ سال زمان ببرد. در ابتدا این فناوری‌ها باید در هر کشور از جمله ایران مورد استانداردسازی قرار گیرند و پس از ارزیابی‌های دقیق، تأییدیه‌های لازم را دریافت کنند. پس از استاندارد شدن، مرحله مهم بعدی، ورود فناوری به چرخه بیمه است. بیمه‌ها معمولاً پیش از پوشش هزینه‌های یک روش درمانی، باید بررسی‌های متعددی انجام دهند تا اثربخشی و هزینه‌فایده آن را تأیید کنند.
این روند ممکن است چندین سال طول بکشد، اما در نهایت پس از پذیرش توسط بیمه‌ها، هزینه‌های این فناوری‌ها کاهش می‌یابد و دسترسی عمومی به آن‌ها فراهم می‌شود. بنابراین، از لحظه ورود یک فناوری نو تا زمانی که مردم به‌صورت گسترده از آن استفاده کنند، چرخه‌ای دست‌کم ۵ تا ۱۰ ساله طی می‌شود.
این روند اگرچه زمانبر است، اما تضمین‌کننده ایمنی، اثربخشی و مقرون‌به‌صرفه بودن فناوری‌های نوین پزشکی خواهد بود.
پیش‌بینی شما در مورد نقش داروهای دیجیتال و سلامت از راه دور چیست؟ به نظرتان درمان‌های تک‌گامی می‌تواند جای خود را به درمان‌های شخصی‌تر بدهد؟
فناوری‌هایی مانند پزشکی از راه دور و سلامت دیجیتال ابزارهای نوینی هستند که ظرفیت بالایی برای تحول در حوزه درمان و تشخیص دارند. اما نکته کلیدی این است گسترش واقعی و همگانی شدن آن‌ها وابسته به پوشش بیمه‌ای است. اگر بیمه‌ها این فناوری‌ها را زیر پوشش خود قرار دهند، روند اجرایی شدن آن‌ها به‌سرعت تسریع خواهد شد. در این میان، بیمه‌های هوشمند می‌توانند نقش مهمی در توسعه این حوزه ایفا کنند و با پذیرش این فناوری‌ها، استفاده از آن‌ها را برای عموم مردم امکان‌پذیر سازند.
در حال حاضر، برخی از این فناوری‌ها به‌صورت محدود مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما هنوز به‌طور گسترده و عمومی در دسترس نیستند. دلیل اصلی این موضوع، هزینه بالای برخی روش‌های درمانی نوین مانند ژن‌درمانی و سلول‌درمانی است که در شرایط فعلی، استفاده همگانی از آن‌ها دشوار به نظر می‌رسد.
از لحاظ هزینه هم تغییری در ساختارها به وجود می‌آید؟
بر اساس پیش‌بینی‌ها، حدود پنج سال زمان لازم است تا هزینه این فناوری‌ها به سطحی برسد که برای عموم مردم مقرون‌به‌صرفه شود و بیمه‌ها نیز بتوانند پوشش لازم را برای آن‌ها ارائه دهند. تا آن زمان، این فناوری‌ها بیشتر در مراکز تخصصی و برای گروه‌های محدودی از بیماران مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
همان‌طور که خودتان می‌دانید ما چالش‌هایی درخصوص حفظ حریم خصوصی اطلاعات پزشکی و ژنتیکی بیماران داریم؛ چه اقداماتی باید برای محافظت از این اطلاعات صورت گیرد؟
در کشورهای پیشرفته، پیش از ورود هر فناوری نو، ابتدا قوانین مربوط به اخلاق و حفظ حریم شخصی تدوین و اجرایی می‌شود تا از سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری و حقوق شهروندان حفظ شود. این رویکرد موجب ایجاد اعتماد عمومی و تسهیل پذیرش فناوری‌های نوین می‌شود.
در ایران، به‌عنوان یک کشور اسلامی با اصول و ارزش‌های خاص خود، لازم است قوانین الزام‌آوری در زمینه حفظ حریم شخصی برای فناوری‌های نوین پزشکی از هم‌اکنون تدوین شوند. این قوانین باید متناسب با فرهنگ، آداب و اعتقادات جامعه باشند تا علاوه بر حمایت از حقوق بیماران، به توسعه فناوری‌ها در چارچوبی اخلاقی و قانونی کمک کنند.
از آنجا که تدوین این مقررات فرایندی زمانبر است، ضروری است از هم‌اکنون اقدامات لازم در این زمینه آغاز شود تا با ورود فناوری‌های نو، جامعه از زیرساخت‌های قانونی کافی برای حفظ حریم شخصی برخوردار باشد.
در یکی از مقالات پزشکی گفته شده بود در دهه‌های آینده دستگاه‌های تحویل دارو مثل قلم انسولین یا تزریق‌کننده بیولوژیکی برای تقویت عملیات کلینیکی و تجاری در مراقبت‌های پزشکی به‌روزتر می‌شوند؛ شما این موضوع را قبول دارید؟
بله. فناوری‌های نوین در حوزه دارورسانی در حال تغییر اساسی هستند و پیش‌بینی می‌شود در آینده، روش‌های سنتی مانند قلم انسولین جای خود را به پچ‌های پوستی بدهند. همچنین، سوزن‌های معمولی ممکن است با میکرونیدل‌ها جایگزین شوند که با درد کمتر و دقت بیشتر، دارو را به شکل تنظیم‌شده و طولانی‌مدت به بدن وارد می‌کنند.
این تحولات، تأثیر بسزایی در درمان بیماری‌های مزمن خواهند داشت، زیرا دارورسانی مداوم و کنترل‌شده، نه‌تنها موجب کاهش نیاز به تزریق‌های مکرر می‌شود، بلکه اثربخشی درمان را نیز افزایش می‌دهد. در نتیجه بیمارانی که نیاز به مصرف مداوم دارو دارند، می‌توانند با روش‌های تازه، زندگی باکیفیت‌تری را تجربه کنند.
به عنوان پرسش پایانی، بزرگ‌ترین چالش ما در تحول سیستم‌های بهداشتی و درمانی چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در روند تحول نظام‌های بهداشتی و درمانی، آموزش پزشکان آینده است. اگر پزشکان در حال حاضر با روش‌های قدیمی و متدهای سنتی تربیت شوند، نخواهند توانست به‌درستی فناوری‌های نوین را مدیریت کنند. لازم است محتوای درسی دانشجویان پزشکی به‌طور اساسی تغییر کند و به سمت آموزش‌های مبتنی بر فناوری و نوآوری‌های آینده هدایت شود.
این تغییرات باید به‌گونه‌ای باشد که پزشکان آینده بتوانند با فناوری‌های نو مانند پزشکی از راه دور، سلامت دیجیتال و روش‌های نوین دارورسانی آشنا شوند و به‌خوبی از آن‌ها در فرایند درمان و مدیریت بیماران استفاده کنند.
در غیر این صورت، ممکن است این پزشکان در برابر چالش‌های آینده پزشکی که نیازمند استفاده از فناوری‌های پیچیده و به‌روز است، با مشکلاتی مواجه شوند.
نظر شما