احمدرضا لاهیجان زاده، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط‌زیست در مورد علل خشک‌شدن نیمی از تالاب میانکاله، گفت: بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته، پهنه آبی فعلی تالاب میانکاله و خلیج گرگان حدود ۲۹ هزار هکتار برآورد می‌شود؛ درحالی‌که مساحت کلی این تالاب حدود ۴۶ هزار هکتار است و در سال‌هایی که با سیلاب‌های گسترده همراه بوده، تا ۵۴ هزار هکتار نیز ثبت شده است.

بنابراین در شرایط کنونی، میانگین پرآبی تالاب بین ۵۲ تا ۵۶ درصد تخمین زده می‌شود که نسبت به میانگین سال‌های پرآب، کاهش قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.

نقش خزر و رودخانه‌ها در حیات تالاب

معاون محیط‌زیست ادامه داد: تالاب میانکاله و خلیج گرگان به‌شدت به دریای خزر وابسته‌اند؛ هم از نظر کمّی و هم کیفی جریان آب از سمت دریا به داخل خلیج و بالعکس، نقش حیاتی در بقای این زیست‌بوم ایفا می‌کند.

افزون بر آن، ورود آب شیرین از رودخانه‌های حوزه آبریز استان‌های گلستان و مازندران تعادل اکولوژیکی تالاب را حفظ می‌کند.

پسروی خزر و سدسازی در ولگا

لاهیجان زاده بیان کرد: از ۱۹۹۵ میلادی، پدیده پسروی آب دریای خزر آغاز شد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی با افزایش دما و تبخیر، و همچنین سدسازی بر رودخانه ولگا در روسیه که سالانه تا ۳۵ میلیارد مترمکعب از آورد آب را کاهش داده، از عوامل اصلی این پسروی محسوب می‌شوند. برآوردها حاکی از آن است که در سال‌های اخیر افت تراز آب خزر از حدود ۷ تا ۷.۵ سانتی‌متر در سال به ۲۰ سانتی‌متر افزایش‌یافته است.

اقدامات اجرایی برای نجات خلیج گرگان

وی افزود: مطالعات مشترک میان سازمان محیط‌زیست، سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت‌های آب منطقه‌ای و مراکز تحقیقاتی نشان دادند که بدون لایروبی کانال‌های منتهی به خلیج گرگان، تا ۱۴۰۲ بیش از ۸۰ درصد این پهنه آبی خشک خواهد شد. بر همین اساس، با دستور رئیس‌جمهور وقت، عملیات لایروبی به‌سرعت آغاز شد و در ۱۴۰۳ به ثمر نشست.

با ورود مجدد آب دریا به خلیج گرگان، به طور موقت شرایط بهبود یافت. بااین‌حال، به دلیل تداوم پس‌روی دریای خزر، این لایروبی تنها تا سال‌های ۱۴۰۶ یا ۱۴۰۷ پاسخگو خواهد بود.

راهکارهای بلندمدت: پمپاژ و احیای اکوسیستم

معاون محیط‌زیست بیان داشت: پروژه‌ای برای طراحی و احداث ایستگاه‌های پمپاژ به تصویب رسیده است تا در صورت ادامه پسروی خزر، بتوان بخشی از آب دریا را به‌صورت مصنوعی به تالاب هدایت کرد. این طرح بر اساس مدل‌سازی‌های انجام‌شده برای افق ۲۰۵۰، راهکاری پایدار برای حفظ ترازآبی در نظر گرفته شده است.

لاهیجان‌زاده عنوان کرد: هم‌زمان، برنامه‌های مکملی چون اصلاح مسیر رودخانه‌ها، آبخیزداری، مدیریت منابع آبی در شهرک‌های صنعتی و شیلات، و تأمین حقابه تالاب در قالب طرح «جامع احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان» با تصویب ستاد ملی تالاب‌ها در حال اجراست.

وضعیت نگران کننده در تابستان

وی تصریح کرد: باتوجه‌به کاهش ورودی آب و افزایش تبخیر در ماه‌های گرم، پیش‌بینی می‌شود در تابستان پهنه آبی تالاب به حدود ۲۵ تا ۲۹ هزار هکتار برسد و حتی ممکن است تا ۱۹ هزار هکتار کاهش یابد؛ مشابه شرایط بحرانی ۱۴۰۲. اگر اقدامات بلندمدت مانند پمپاژ و تأمین حقابه اجرا نشود، در افق ۱۴۰۶ تا ۱۴۰۷، خشک‌شدن ۸۰ درصدی تالاب دور از انتظار نخواهد بود.

وضعیت گونه‌های زیستی به صورت است؟

لاهیجان زاده اظهار داشت: در ۱۴۰۲، کاهش سطح آب منجر به افت چشمگیر جمعیت گونه‌های آبزی شد. اما پس از اجرای لایروبی و بازگشت آب دریا، نشانه‌هایی از احیای چرخه حیات گونه‌ها مانند ماهیان بومی و گیاهانی چون سیاوش مشاهده شده است. به گفته کارشناسان، در صورت تداوم تأمین آب از دریا و رودخانه‌ها، طبیعت توان احیای خود را در یک بازه زمانی ۳ تا ۴ساله خواهد داشت.