بر پایه اعلام رسمی اداره کل هواشناسی ایلام، میزان بارش ثبت شده استان در سال آبی جاری ۲۶۵.۸ میلیمتر بوده است که این رقم در مقایسه با میانگین بلندمدت ۳۸۸.۵ میلیمتر کاهش قابل توجه ۳۱.۶ درصدی نشان میدهد.
جایگاه دهم ایلام در میان استانهای کشور از نظر کاهش بارش، هشداری جدی برای تأمین نیازهای آبی استان به ویژه در بخشهای حساس و وابستهای چون کشاورزی و آب آشامیدنی به شمار میآید. این کاهش تنها در مقایسه با شرایط نرمال اقلیمی خطرناک نیست، بلکه نسبت به سال آبی گذشته نیز افت فاحش نشان میدهد، سال گذشته ۴۴۷.۵ میلیمتر بارش در استان به ثبت رسید که در سال جاری با کاهش ۱۸۱.۶ میلیمتری معادل ۴۰.۶ درصد افت نشان می دهد. این وضعیت نه تنها بیانگر خشکسالی بلکه نشانهای روشن از ناپایداری الگوهای بارشی و بیثباتی اقلیمی است؛ پدیدهای که برنامهریزی در بخشهای وابسته به آب را با چالشهای ژرفتری مواجه میکند.
اختلاف فاحش در پراکنش بارش؛ ایوانِ خیس، مهرانِ تشنه
یکی دیگر از وجوه نگران کننده این سال آبی، توزیع نابرابر و پراکنش ناهمگون بارش در شهرستانهای استان ایلام بود. ایوان با ثبت ۴۷۰.۸ میلیمتر بارش، پربارانترین نقطه استان لقب گرفت در حالی که مهران با تنها ۸۷.۳ میلیمتر در انتهای جدول قرار دارد. این اختلاف چشمگیر نشاندهنده پراکندگی شدید و ناعادلانه بارندگی در پهنه استان است؛ مسالهای که ضرورت مدیریت منابع آبی به صورت منطقهای و متناسب با شرایط هر شهرستان را بیش از پیش آشکار میسازد.
در مرکز استان نیز، ایستگاههای ایلام ۴۰۹.۵ میلیمتر بارش تجمعی را ثبت کرده که نسبت به میانگین بلندمدت ۵۷۶.۳ میلیمتر کاهش محسوسی داشته است؛ این دادهها گواه آن است که حتی نواحی پربارش استان نیز از آسیب روند نزولی بارشها در امان نماندهاند.
داغی که آرام نمیگیرد؛ تابستانی سوزان با موجهای گرما
افزون بر خشکسالی، ایلام در تابستان امسال با افزایش محسوس دما و بروز مکرر امواج گرمایی نیز روبهرو شد. دادههای هواشناسی نشان میدهد که بیشترین دمای ثبت شده در مرکز استان ۴۱.۳ درجه سانتیگراد بوده که در ۱۳ مرداد به ثبت رسید.
گرمای واقعی اما در جنوب استان رخ داد؛ جایی که مهران با دمای ۵۱.۸ درجه و دهلران با ۵۱.۲ درجه داغترین روزهای استان را تجربه کردند و در بسیاری از روزهای تابستان دما در این مناطق به شکل مداوم میان ۴۹ تا ۵۱ درجه در نوسان بود.
مدیرکل هواشناسی استان اعلام کرده است که ایلام در این مدت، دستکم ۱۲ موج گرمایی را پشت سر گذاشت؛ پدیدهای که بر پایه تعاریف علمی، زمانی رخ میدهد که دمای هوا در مناطق گرمسیری سه روز پیاپی بالای ۴۸ درجه باقی بماند. این موجهای حرارتی، نهتنها سلامت همگانی را تهدید میکند، بلکه فشار مضاعفی بر زیرساختهای شهری، مصرف انرژی، کشاورزی و منابع آبی وارد میآورد.
کشاورزی در معرض تهدید جدی؛ دیمزارهایی که خشک ماندند
خشکسالی و گرمای مفرط، آثار مخربی بر کشاورزی و منابع طبیعی استان بر جای گذاشته است به گونهای که امسال بسیاری از دیمزارهای ایلام که معیشت روستاییان بیشتر به آن وابسته است به دلیل کمبود بارشها یا به کلی بیمحصول ماندند یا با عملکردی بسیار پایین برداشت شدند.
این وضعیت خطر تهدید معیشت، تشدید مهاجرت روستاییان و تخریب الگوی سنتی کشاورزی را با خود بههمراه دارد. از سوی دیگر، افزایش دمای هوا موجب تبخیر سریعتر آب، سوختگی محصولات، کاهش کیفیت و کمیت تولیدات زراعی و باغی و نیز فشار بر جنگلها و مراتع شده است.
افزون بر اینها، خطر آتشسوزی در مراتع نیز بالا رفته و منابع طبیعی استان بیش از پیش در معرض تهدید قرار گرفته است، گرمای بیش از حد حتی دستگاههای اجرایی استان را ناگزیر به دورکاری یا تعطیلی زودهنگام ادارات در روزهای بحرانی کرد.
مسیر پیشرو؛ سازگاری هوشمندانه، نه مقاومت بیثمر
با نگاهی به وضعیت اقلیمی سال آبی جاری روشن است که ایلام با ورود به دورهای تازه از تغییرهای آب و هوایی مواجه است؛ دورهای که ادامه زیست اجتماعی، کشاورزی و اقتصاد استان در گرو سازگاری هوشمندانه با آن خواهد بود که نخستین گام در این مسیر، مدیریت علمی و آیندهنگر منابع آبی است.
در این شرایط اجرای طرحهای نوین آبیاری، کاهش هدررفت، ایجاد سدها و آببندهای محلی و اصلاح شیوههای مصرف به ضرورتی اجتنابناپذیر تبدیل شدهاند. از سوی دیگر، سازگاری با اقلیم جدید نیازمند برنامهریزیهای آموزشی و ترویجی گسترده برای کشاورزان و بهرهبرداران منابع طبیعی است. استفاده از بذرها و محصولات مقاوم به خشکی و گرما، بهرهمندی از تجربیات بومی و بهرهگیری از فناوری روز میتواند در گذر از این بحران نقش تعیینکنندهای ایفا کند.
در حوزه شهرسازی نیز باید تغییرهای بنیادین رخ دهد، ایجاد و توسعه فضای سبز مقاوم، استفاده از مصالح ساختمانی با قابلیت بازتاب گرما، طراحی ساختمانهای مقاوم به دمای بالا و مدیریت مصرف انرژی در دورههای اوج مصرف از اقدامهایی است که میتواند تابآوری شهری را در برابر گرمای آینده افزایش دهد.
سرانجام این که استان ایلام نیازمند پایش علمی مستمر اقلیم، توسعه ایستگاههای هواشناسی، تقویت سامانههای هشدار سریع و انجام تحقیقات جامع درباره روندهای اقلیمی منطقه است و برنامهریزی دقیق بدون تکیه بر دادههای روزآمد و تحلیلمحور راه به جایی نخواهد برد.
ایلام در سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴ چهرهای آشکار از خشکسالی اقلیمی و اثرهای گرمشدن زمین به نمایش گذاشت؛ استانی که با کاهش ۳۱.۶ درصدی بارش و دمایی بالاتر از ۵۱ درجه در برخی مناطق، دیگر تنها با نوسانهای عادی آب و هوایی مواجه نیست، بلکه وارد مرحلهای نو از تحول اقلیمی پرمخاطره شده است. این تحولات زنگ هشداری برای تصمیم گیران، سیاستگذاران، فعالان حوزه کشاورزی و البته آحاد جامعه است.
نگاه سنتی و مصرف محور با آب
در این وضعیت دیگر نمیتوان با نگاه سنتی و مصرف محور با آب، زمین و منابع طبیعی رفتار کرد، شرایط اقلیمی استان ایلام به گونهای دگرگون شده که مفهوم سازگاری، برنامهریزی و مدیریت علمی منابع نه یک انتخاب بلکه ضرورتی حیاتی است.
گذر از این مرحله نیازمند عزم همگانی، مشارکت نهادهای مسئول، همکاری مردم و همگرایی دانش و تجربه است. اگر امروز برای حفظ منابع آبی، توسعه کشاورزی پایدار، مهار فرسایش خاک و سازگاری با اقلیم تصمیمهای جدی و راهکارهای اجرایی بیوقفه اتخاذ نشود، فردای ایلام تصویری خشکتر، داغتر و نگران کنندهتر خواهد داشت.
با تکیه بر ظرفیت علمی، همافزایی میان بخشی و آگاهیبخشی عمومی هنوز میتوان راهی برای بازگشت ایلام به تعادل و تابآوری یافت. طبیعت اگرچه امسال سخت گرفت، اما همچنان میتوان با آن نه از سر جنگ بلکه با تدبیر، سازگاری و همراهی کنار آمد.
نظر شما