هر فردی اقبال این را ندارد که توفیق خدمت به حضرت رضا(ع) را در کارنامه خود داشته باشد و همگان او را به این ارادت و شوق بشناسند. در پنجشنبه گذشته با ضایعه تأسفبار درگذشت عالمی روبهرو شدیم که در کارنامه زندگی خود رهاوردهای علمی و اخلاقی بسیاری داشته است. استادی که عمر پربرکت خود را صرف تدریس، تحقیق، تبلیغ و تبیین معارف اسلامی و رضوی و تربیت شاگردان موفق بسیاری کرده است؛ حجتالاسلام والمسلمین علی اکبر الهی خراسانی از اساتید برجسته. به همین مناسبت با مؤلف و نویسنده گرامی، محمدرضا مروارید درباره شخصیت و تأثیرات ایشان در زمانه خود گفتوگو کردهایم که در ادامه میآید.
تلاشهای حجتالاسلام والمسلمین الهی خراسانی در زمینه تأسیس بنیاد پژوهشها انکارنشدنی است. تلاشی که عینیترین ثمره آن، بنیاد پژوهشهای اسلامی است. لطفاً برای مخاطبان ما به چند مورد از این تلاشها اشاره کنید.
بنیاد پژوهشهای اسلامی سال ۱۳۶۴ با ابتکار گروهی از اندیشمندان و حمایت آستان قدس رضوی، در حالی فعالیت خود را آغاز کرد که هنوز هیچ ایدهای برای اجرایی کردن کلانپروژههای پژوهشی وجود نداشت و مرحوم آقای الهی خراسانی توانست از رهگذر ارتباطات گسترده خود با اساتید مشهد و اندیشمندان تهران و قم و دیگر شهرهای کشور و بلکه خارج از ایران، سازمانی را شکل دهد و با دستهبندی دقیق موضوعات و تشکیل گروههای پژوهشی، آن را به سمت و سوی درستی هدایت کند.
تنظیم اساسنامه، تدوین آییننامههای داخلی، ترسیم اهداف و برنامههای هر گروه و گذاشتن مدیران شایسته و مناسب در رأس هر گروه پژوهشی برای پیشبرد برنامهها، از عوامل موفقیت بنیاد پژوهشها در زمانهای بود که هنوز هیچ مؤسسه پژوهشی نامآوری در حوزه مطالعات و تحقیقات اسلامی در مشهد فعالیت نداشت و همین امر سبب شد بنیاد به عنوان الگو و نمونه بارزی برای کارهای پس از آن شمرده شود. نقش بیبدیل مرحوم حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی در شکلدهی به این ساختار و سازماندهی بنیاد چنان است که هنوز هم پس از ۴۰سال، هر چند موضوعات مورد پژوهش گروههای این مؤسسه دستخوش تغییر و تحول شده، اما بنیادِ این نهاد همچنان بیتغییر باقی مانده است.
استاد در کنار زمینهسازی برای پژوهش و پژوهشگران و با توجه به مشغله بسیار در این حوزه، خود از تحقیق و تألیف دور نماند. از شاخصترین دستاوردهای علمی ایشان چاپ و نشر کتب و مقالات بیشمار است. از اقدامات ایشان مورد شاخص یا خاطرهای به یادماندنی در ذهن دارید؟
بنیاد پژوهشهای اسلامی در دو سه دهه آغاز فعالیت خود، گرچه در پارهای از موارد، به اقتضای زمانه، گاه به تولید و نشر آثار عادی پرداخته است، اما نگاه مرحوم حجتالاسلام والمسلمین علی اکبر الهی خراسانی و مدیران آن دوره بیش از هر چیز به اجرای پروژههای پژوهشی بزرگ بود؛ پروژههایی که ایده درستی در پشت آن قرار داشت و اجرای آن از عهده یک یا دو فرد بیرون بود و باید سازمانی مثل بنیاد و فراتر از آن، حامی بزرگی همچون آستان قدس رضوی از آن پشتیبانی میکرد تا به سرانجام برسد. بسیاری از این طرحهای تحقیقاتی با پشتکار، پیگیری و حمایت مرحوم آقای الهی خراسانی در همان زمان پایان یافت و برخی از آنها چنان دامنهدار و درازمدت بود که هنوز هم تمام نشده و پژوهشگران سختکوش گروههای بنیاد همچنان در حال تحقیق و پژوهش هستند.
روشن است اگر در آن سالها بنیادی شکل نمیگرفت و مدیریت خردمندانهای بر آن حکمفرما نبود و چشمانداز درستی برای آن ترسیم نمیشد، ایدههای بلندپروازانهای از این دست، هرگز از ذهن استادان و اندیشمندان راهی به عرصه عمل و اجرا نمییافت؛ نقش مرحوم آقای الهی خراسانی در این فرایند انکارناشدنی است.
محققان همدوره ایشان و افرادی که با این استاد همنفس بودهاند از تأثیر ویژگیهای اخلاقی ایشان و همچنین درایت مثالزدنیشان در ارتباط با اساتید حوزه و دانشگاه میگویند. به نظر شما چرا اقدامات استاد در زمینه پیوند حوزه و دانشگاه و تعمیق روابط این دو نهاد ثمربخش بوده است؟
با توجه به ظرفیتهای گسترده آن روزهای شهر مشهد و برخورداری آن از دو فضای فرهنگی حوزه علمیه و دانشگاه و حضور استادان و دانشآموختگان علاقهمند به عرصههای پژوهشی، کسی میتوانست بنیاد را مدیریت کند که خودش سابقه تحصیل و تدریس در هر دو فضای آموزشی را داشته باشد. چه کسی بهتر از آقای الهی خراسانی که با بهرهمندی از این ویژگی و داشتن ارتباطات گسترده علمی و فرهنگی با دیگر حوزههای علمیه و شخصیتهای علمی و فرهنگی، عهدهدار این مسئولیت شود؟
همین نگاه دوسویه به فضاهای علمی، در کنار گشودگی فکری و سعه صدر، به آن مرحوم توانایی بخشید تا بتواند از ظرفیتهای هر دو حوزه برای پیشبرد برنامههای بنیاد استفاده کند و با بهکارگیری توأمان اساتید حوزه و دانشگاه، هم در هیئت مدیره و هم در گروههای پژوهشی، فضای علمی و فرهنگی دلنشینی را فراهم کند و برای هر کدام از پژوهشگران این دو عرصه دریچههای تازهای را بگشاید. راز موفقیت بنیاد در آن سالها را باید در همین فراهم کردن عرصه گفتوگو و دیگرپذیری و گشودگی و رواداری جستوجو کرد؛ اکسیری که اگر بهدرستی رهبری شود، با استفاده از آن میتوان کارهای بزرگی را به سامان رساند.
استاد الهی خراسانی تنها یک مؤلف و محقق برجسته نبود که در حوزه اخلاق هم برای اطرافیانش الگو بود، بارزترین شاخصه در سیر و سلوک و نکات برجسته شخصیت ایشان را چه بیان میکنید؟
همه مواردی که عرض شد را باید در کنار ویژگیهای شخصیتی مرحوم حجتالاسلام والمسلمین الهی خراسانی دید؛ روحانی روشننگری که از استوانههای علم و اخلاق دوره خویش درسهای بسیاری آموخته بود و همواره میکوشید آنها را حتی در محیطهای خشک اداری و سازمانی نیز به کار ببندد و در پرتو معارف اسلامی و قرآنی و آموزههای پیشوایان شیعه و بهویژه امام رئوف حضرت علی بن موسی الرضا(ع) با مهربانی و دلسوزی، در حد توان و اختیارات خود کارگشای همکارانی باشد که در تحقق رؤیاهای او به یاریاش برخاستهاند. این را بسیاری از پژوهشگران دیروز و امروز بنیاد که دوره او را درک کردهاند، گواهی میدهند و بارها از این ویژگی برجسته آن مرحوم یاد کردهاند.
نظر شما