لباس فرم مدارس در ایران تنها یک پوشش روزمره نیست؛ میدان جدالی است میان کیفیت و هزینه، میان رنگهای شاد و انتخابهای سلیقهای، میان تولیدکننده و واسطه. ماجرایی که هر سال با آغاز مهر دوباره زنده شده و رد پای آن از اتاقهای تصمیمگیری آموزشوپرورش تا کارگاههای خیاطی در کوچههای شهر دیده میشود.اگرچه مسئولان آموزش و پرورش بارها تأکید کردهاند تهیه لباس فرم برای دانشآموزان الزامی نیست، اما تجربه خانوادهها در سالهای اخیر چیز دیگری را نشان میدهد؛ در عمل، بسیاری از مدارس، والدین را ناگزیر به خرید سالانه لباس فرم میکنند. این در حالی است که قیمتها بسته به جنس و کیفیت پارچه تغییر میکند، اما بیشتر والدین معتقدند کیفیت پارچه و دوخت با هزینهای که پرداخت میکنند همخوانی ندارد.
عاطفهسادات مدبرنژاد، مدیرکل انجمن اولیا و مربیان وزارت آموزش و پرورش در توضیحی رسمی گفته بود: «مدارس موظف نیستند هر سال رنگ یا طرح لباس فرم را تغییر دهند و اگر لباس سال گذشته سالم و قابل استفاده است، خانوادهها نیازی به خرید لباس جدید ندارند».
با این حال، خانوادهها میگویند واقعیت میدان با آنچه در بخشنامهها و آییننامهها نوشته شده، فاصله زیادی دارد. برای نمونه، مادری در یکی از فروشگاههای توزیع لباس فرم تعریف میکند: وقتی برای پسرم لباس فرم خواستم، چون جثهاش درشتتر بود، گفتند باید هزینه اضافی بدهم تا سایز بزرگتر بدوزند. در حالی که همان پارچه و همان مدل بود، فقط کمی بزرگتر.
یا پدری دیگر میگوید: سال گذشته مجبور شدیم دوباره لباس فرم نو بخریم، چون تولیدی اعلام کرد رنگ پارچه قبلی دیگر موجود نیست. درواقع بچه میتوانست همان لباس سالم سال گذشته را بپوشد، اما مدرسه اصرار داشت لباس همه دانشآموزان یکدست و یکرنگ باشد.
مافیای واسطهها در لباس فرم دانشآموزی
هادی ابراهیمزاده، نایب رئیس اتحادیه صنف خیاطان تهران با بیان اینکه این اتحادیه سه سال است عهدهدار مسئولیت لباس فرم دانشآموزی در سطح تهران شده، به خبرنگار ما میگوید: امروز دغدغهای جدی در این حوزه پیش روی ماست. همه بهخوبی میدانند در سراسر کشور، انتخاب لباس فرم دانشآموزان در اختیار مستقیم مدیران مدارس است؛ مدیری که میتواند براساس سلیقه شخصی خود، رنگ، مدل و حتی جنس لباس را انتخاب کند. گاهی مدیر مدرسه به شرایط و فضای فرهنگی و اجتماعی منطقه خود توجه داشته و بر همان اساس طرحی را انتخاب میکند، در مواردی دیگر، پیمانکار یا انجمن اولیا و مربیان نمونهای ارائه میدهند و مدیر پس از مشاهده، آن را تأیید میکند. حتی ممکن است مدیر شخصاً طرحی را از جایی انتخاب کرده و بهصراحت بگوید این مدل را برای من آماده کنید یا این رنگ را برای مدرسهام در نظر بگیرید. همه این موارد در نهایت توافقی است میان دو طرف و اتحادیه صنف خیاطان هیچگونه منفعت یا دخالتی در این روند ندارد.
او میافزاید: البته مدیر، طبق مصوبه آموزش و پرورش باید زیر نظر انجمن اولیا و مربیان فعالیت کند و درواقع مدیریت این روند به عهده انجمن گذاشته شده است. اما در عمل، تقریباً در همه جا مدیر مدرسه نفر نخست در تصمیمگیری است؛ هرچند معمولاً این انتخاب با همفکری و همراهی انجمن صورت میگیرد.
از لحاظ رنگبندی لباس فرم هم آموزش و پرورش در سالهای اخیر بارها تأکید کرده در لباس فرم دانشآموزی باید از رنگهای شاد استفاده شود. پیشتر محدودیتهایی در انتخاب رنگ وجود داشت، اما چند سالی است که این محدودیت بهطور کامل برداشته شده است؛ بهگونهای که امروز هر رنگی از قرمز و آبی گرفته تا زرد و دیگر رنگها، در صورت تأیید مدیر مدرسه میتواند مورد استفاده قرار گیرد.
ابراهیمزاده درخصوص مافیای قدرتمندی که در این حوزه شکل گرفته اینگونه توضیح میدهد: متأسفانه واسطهها وارد میشوند، با دلالی مبالغی به مدیران مدارس پرداخت میکنند و در نهایت کار را در دست میگیرند. سپس لباس فرم، پیش از رسیدن به دست تولیدکننده، چندین و چند بار از مسیر واسطهگری عبور میکند. ما بارها و بهصراحت به مدیران گفتیم با هر کسی که میخواهید، قرارداد ببندید، اما طرف قرارداد باید حتماً مجوز معتبر از چهار اتحادیه تولیدی پوشاک در تهران داشته باشد. اگر کسی بدون مجوز اقدام به دوخت لباس کند، موظف است به اتحادیه مراجعه کند تا بازرسان ما از محل کار او بازدید و صحت فعالیتش را تأیید کنند و سپس او اجازه آغاز همکاری را داشته باشد. پس گام نخست، داشتن مجوز برای پیمانکاران است.
نایب رئیس اتحادیه صنف خیاطان تهران اضافه میکند: در مرحله دوم، ما مصوبه قیمت را تعیین و تأیید میکنیم. این قیمتها براساس نرخ مشخص پارچههایی است که در بورس کشور عرضه میشوند؛ پارچههایی همچون ترگال، جین و کتان که بهطور معمول در تولید لباس فرم دانشآموزی استفاده میشوند. ما قیمت این پارچهها را بهصورت جزئی و دقیق آنالیز کردهایم؛ از هزینه دوخت و برش گرفته تا بستهبندی و اتو. در نهایت، نرخنامه مدارس را هر سال پس از دریافت تأییدیه از انجمن حمایت، اتاق اصناف تهران و وزارت صنعت و معدن، به انجمنهای اولیا و مربیان ارائه میکنیم. براساس این نرخنامه، اگر کسی بخواهد با پارچه ترگال کار کند، در مقاطع مختلف از اول تا سوم، سوم تا ششم و ششم تا نهم، قیمتها بهطور مشخص تعیین شده است. در این نرخنامه، تمامی جزئیات ذکر شده است؛ برای مثال اگر شلوار و پیراهن با پارچه تترون دوخته شود، مقنعه از جنس بروجرد انتخاب و حتی گلدوزی کوچکی روی لباس انجام شود، همه این موارد جزء به جزء محاسبه شده است. در نهایت، قیمت تمامشده برای یک دست لباس حدود ششصد و چند هزار تومان برآورد میشود. براساس سود مصوبی که انجمن حمایت تعیین کرده – بین ۲۰ تا ۲۵ درصد – این مبلغ افزایش یافته و به حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰هزار تومان میرسد. بنابراین، مدارس موظفاند لباس فرم را براساس همین نرخ مصوب در اختیار دانشآموزان قرار دهند.
از گلدوزی آرم مدرسه تا تغییر قیمت لباس فرم
او اظهار میکند: البته برخی مدیران درخواستهای خاصی دارند؛ مثلاً ممکن است بخواهند روی روپوش، آرم مدرسه گلدوزی شود. طبیعی است در این شرایط قیمت تغییر میکند، اما پیمانکار موظف است پیش از توزیع، لباس را به اتحادیه ارائه دهد و مجوز قیمت جدید را براساس مصوبه اتحادیه دریافت کند. زمانی که مدیر مدرسه با پیمانکار به توافق میرسد، نمونه کار باید به اتحادیه ارائه شود. ما در اتحادیه موظفیم کیفیت آن را بررسی کنیم؛ از مرغوبیت جنس پارچه گرفته تا کیفیت دوخت. پس از تأیید، همان نمونه پلمب شده و در اتحادیه باقی میماند. این اقدام برای آن است که هنگام توزیع، دقیقاً همان لباسی که پیشتر به مدیر مدرسه نشان داده شده، به دانشآموزان تحویل داده شود و هیچ تغییر یا جایگزینی در روند تولید و عرضه اتفاق نیفتد.
نایب رئیس اول اتحادیه صنف خیاطان تهران به نخستین رویداد نوآورانه که در سال ۱۴۰۳ با همت بسیج اصناف کشور، اتاق اصناف، اتحادیه صنف خیاطان و همچنین شرکت ایرانجک برگزار شد اشاره میکند و میگوید: این رویداد نقطه عطفی در مسیر ساماندهی لباس فرم دانشآموزی بود. ما به این نتیجه رسیده بودیم که با وجود ۴هزارو۶۲۰ مدرسه در سطح تهران، نمیتوانیم به تکتک مدیران مراجعه کنیم و از آنها بخواهیم الگو بگیرند، نمونه بیاورند یا الزاماً با اجناس درجه یک قرارداد ببندند. از سوی دیگر، قادر نبودیم برای مدیران تعیین تکلیف کنیم و بگوییم «فقط با این جنس کار کنید» به همین دلیل، این همایش را برگزار و در آن، تمامی مدیران مناطق و انجمنهای اولیا و مربیان تهران را دعوت کرده و از آنان خواستیم مدیران منتخب مدارسشان را نیز به این رویداد بیاورند. در این گردهمایی، پارچهها و مدلهای لباس فرم به نمایش گذاشته و نمونههایی از دوختهای تمیز و باکیفیت ارائه شد. هدف ما این بود درک مدیران از جنس و کیفیت لباس بالاتر برود تا بتوانند انتخاب آگاهانهتری داشته باشند و در نهایت قراردادهای بهتری با پیمانکاران منعقد کنند. این همایش با استقبال خوبی همراه شد. مدیران مدارس ابراز رضایت کردند؛ آنها توانستند پارچهها را از نزدیک ببینند، مدلها را بررسی کنند و با تولیدکنندگان بیشتری آشنا شوند.
لباس ورزشی در مدارس؛ انتخابی، نه اجباری
به گفته ابراهیمزاده، روانشناسان معتقدند در مقاطع سنی دختران، رنگ لباس اهمیت ویژهای دارد؛ چرا که کودک باید لباسی بر تن کند که شادابی و نشاط را در او تقویت کند. با این حال، هرچند اختیار انتخاب جنس و رنگ لباس ۱۰۰ درصد در دست مدیر مدرسه است، متأسفانه برخی پیمانکاران بهدلیل سودجویی، از کیفیت میکاهند. او تصریح میکند: برای نمونه، پارچه ترگال مرغوب با قیمت ۱۴۵هزار تومان عرضه میشود، اما پیمانکار برای صرفهجویی به سراغ نوع ۱۳۵هزار تومانی آن میرود. در نگاه اول، این اختلاف در یک دست لباس تنها ۷۰ یا ۸۰ هزار تومان است، اما در مقیاس تولید انبوه، برای تولیدکننده رقم قابلتوجهی میشود. در حالیکه همین تفاوت برای یک خانواده میتواند امکان خرید لباسی با کیفیت را فراهم کند؛ لباسی که کودک، ۹ ماه آن را بهراحتی بپوشد و اگر دلزده شد، آن را تعویض کند، نه اینکه به دلیل خرابی یا فرسودگی ناگزیر از خرید دوباره شود. از سوی دیگر، گاهی این تغییرات رنگ یا جنس لباس میتواند ناشی از سیاستهای مدیر مدرسه یا پیمانکار باشد. در برخی موارد، تعمدی وجود دارد که رنگ لباس تغییر کند تا والدین مجبور به خرید دوباره شوند. این روند به نوعی منبع درآمدی برای مدرسه محسوب میشود؛ چرا که با افزایش تعداد دانشآموزان و الزام به خرید لباس جدید، منابع مالی بیشتری عاید مدرسه خواهد شد.
وی در پایان با تأکید براینکه لباس ورزشی اساساً جزو مصوبات آموزش و پرورش نیست و هیچگونه اجبار قانونی برای آن وجود ندارد، بیان میکند: براساس قانون و مصوبه آموزش و پرورش، تنها لباس فرم مدرسه الزامی است. اما در خصوص لباس ورزشی، دانشآموزان و والدین مختارند و میتوانند آن را از مدرسه تهیه یا از خارج مدرسه خریداری کنند. درواقع، لباس ورزشی به هیچ عنوان در زمره اجبارهای لباس فرم قرار نمیگیرد و توزیع آن در مدارس صرفاً موضوعی انتخابی است. از نگاه من، اگر همه شهرها و شهرستانها با اتحادیهها – که متولی و ناظر اصلی تولیدکنندگان هستند و در سراسر کشور حضور دارند – تفاهمنامهای منعقد کنند، میتوانند بخش عمدهای از مشکلات را کاهش دهند. این اقدام شاید همه ضعفها را پوشش ندهد، اما دستکم ۶۰ تا ۷۰ درصد از رانتها و واسطهگریها را از میان برمیدارد.
غیرانتفاعیها برای لباس فرم هزینه بیشتری میکنند
سیامک ناظمی، دبیر انجمن طراحان لباس و پارچه ایران نیز درخصوص همکاری خود با آموزش و پرورش به خبرنگار ما میگوید: اینکه انجمن طراحان لباس به صورت سازمانیافته با آموزش و پرورش تعامل مستقیم و رسمی داشته باشد، خیر؛ چنین ارتباطی میان دو نهاد وجود ندارد. اما در برخی موارد، مدارسی هستند که بهطور موردی با انجمن طراحان همکاری میکنند و در این سطح، بله، چنین اتفاقی رخ میدهد. برخی مدارس پیش از آغاز سال تحصیلی به ما مراجعه میکنند و بیشتر در زمینه طراحی لباس، انتخاب مدل یا طرح نیاز به مشاوره دارند. ما نیز در این مواقع طرحهای پیشنهادی ارائه میدهیم تا همکاری شکل بگیرد و مشاورهای در حوزه طرح، رنگ و حتی کاربرد لباس در اختیارشان قرار میدهیم. این مراجعات بیشتر از سوی مدارسی است که در سطح تهران قرار دارند و عمدتاً مدارس غیرانتفاعی هستند.او ادامه میدهد: واقعیت این است در مدارس غیرانتفاعی، موضوع لباس اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که این مدارس یا خود هزینه کرده یا از دانشآموزان بابت لباس مبالغی دریافت میکنند. به همین دلیل، مدیران این مدارس تمایل دارند برای لباس فرم هزینه کرده و به دنبال طرحها و رنگهای متنوع و مناسب باشند. از این رو، بیشترین تعامل ما در حوزه طراحی و مشاوره، با مدارس خصوصی و غیرانتفاعی است. از آنجا که این مدارس بودجه بیشتری برای لباس در نظر میگیرند، دستشان در انتخاب بازتر است. ممکن است مدیری بگوید برای من قیمت اهمیت ندارد و مدرسهام توانایی دارد سالانه تا ۲۰میلیون تومان در این زمینه هزینه کند. در مقابل، مدیر مدرسه دیگری که در منطقهای با توان مالی پایینتر فعالیت دارد، ممکن است تنها امکان اختصاص یک میلیون یا حتی ۵۰۰ هزار تومان داشته باشد. این اختلاف ظرفیت مالی، بهطور طبیعی بر کیفیت لباس تأثیر میگذارد و ما نیز موظفیم این تفاوتها را مدیریت و کنترل کنیم.
اهمیت تعامل دوطرفه میان مدارس و طراحان
نویسنده کتاب «آموزش نرمافزار طراحی سهبعدی لباس» در پاسخ به این پرسش که وقتی با مدارس غیرانتفاعی قرارداد میبندید یا قرار است طرحی را برای آنها اجرا کنید، چه استانداردهایی را برای طراحی لباس فرم مدرسه در نظر میگیرید، اظهار میکند: ما در فرایند کاری خود همواره سه بخش اصلی را در نظر میگیریم. نخست بخش مطالعاتی است؛ در این مرحله، به بررسی لباس مدارس دیگر، چه در سطح داخلی و چه در سطح جهانی میپردازیم تا ببینیم چه پارچههایی را بهکار میبرند، چه طرح و رنگی انتخاب میکنند و چه قابلیتهایی را مدنظر قرار دادهاند. سپس براساس این مطالعات و همچنین نیازهای هر مدرسه، طراحی صورت میگیرد. بهطور مثال، وقتی مدیر مدرسه پسرانهای مراجعه میکند، میانگین سنی و نوع فعالیت دانشآموزان مشخص میشود و ما بر همین اساس طرح و رنگ را انتخاب میکنیم. معمولاً حدود ۱۰ طرح پیشنهادی ارائه میدهیم و از میان آنها دو یا سه طرح مورد پسند قرار میگیرد. این طرحها به بخش نمونهدوزی میروند و پس از بررسی دقیق و تأیید نهایی، یکی از آنها برای تولید انبوه انتخاب میشود. این روند، فرایند کاری ماست که مرحله به مرحله طی میشود.
وی تأکید میکند: در این مسیر، تعامل دوطرفه میان ما و مدارس ضروری است. ما باید اطلاعات تخصصی خود را در اختیارشان قرار دهیم و در مقابل نیز اطلاعات لازم را از سوی آنها دریافت کنیم. برای مثال، شرایط فیزیکی مدرسه اهمیت دارد؛ مدرسهای با حیاط بزرگ نسبت به مدرسهای با حیاط کوچک نیاز متفاوتی دارد، جایی که دانشآموزان در زنگهای تفریح فعالیت و ورزش بیشتری دارند. در چنین شرایطی، ما موظفیم جنسی برای لباس انتخاب کنیم که دو دست لباس در طول یک سال تحصیلی پاسخگوی نیاز دانشآموز باشد.
چنانچه این موضوع لحاظ نشود، لباس ممکن است بر اثر فعالیت زیاد دچار پارگی یا در نتیجه شستوشوی مداوم – که به دلیل تعریق بالای دانشآموزان ناگزیر است – کیفیت خود را از دست بدهد. به همین دلیل، این نکات باید به دقت پرسیده و در طراحی لحاظ شود.
بودجه؛ چالش اصلی در طراحی لباس فرم مدارس
ناظمی یکی از مهمترین نکاتی که در فرایند انتخاب لباس فرم مدارس باید به آن توجه شود را جنس و کیفیت پارچه عنوان میکند و میگوید: بسیاری گمان میکنند کافی است نام پارچه ذکر شود، در حالیکه واقعیت چیز دیگری است. پارچه ترگال انواع مختلف دارد؛ بسته به درصد پنبه و پلیاستر و همچنین کیفیت رنگ، میتوان با یک ترگال ارزانقیمت یا یک ترگال مرغوب و گرانقیمت روبهرو شد. بنابراین، تنها اسم پارچه تعیینکننده کیفیت نیست و لازم است جزئیات ترکیب و ساخت آن نیز مورد توجه قرار گیرد.
دبیر انجمن طراحان لباس و پارچه ایران با بیان اینکه یکی از مهمترین چالشهایی که در حوزه لباس فرم مدارس با آن روبهرو هستیم، مسئله بودجه است، عنوان میکند: این موضوع نهتنها برای ما بلکه برای والدین نیز اهمیت ویژهای دارد. در هر مدرسه، دانشآموزانی از خانوادههای مختلف حضور دارند؛ ممکن است در یک مدرسه دولتی هم فرزند خانوادهای با درآمد بالا تحصیل کند و هم کودکی از خانوادهای با شرایط مالی ضعیفتر. به همین دلیل موظفیم این اختلاف سطح مالی را متعادل کنیم. نمیتوانیم لباسی با پارچهای بسیار گرانقیمت طراحی کنیم که تنها بخشی از دانشآموزان توان خرید آن را داشته باشند. از سوی دیگر، اگر کیفیت لباس بیش از حد پایین باشد، آن دسته از خانوادهها که به جنس و رنگ اهمیت میدهند متضرر خواهند شد. این دوگانگی، برای همه ما چالش ایجاد میکند. به نظر من باید استانداردهای مشخصی برای این موضوع تعریف شود. انجمن ما میتواند با آموزش و پرورش جلساتی برگزار کند تا این استانداردها بهصورت دقیق تعیین شوند. در این مسیر، آموزش و پرورش نیز لازم است دادهها و اطلاعات لازم را در اختیار ما قرار دهد تا بتوانیم بر اساس آن، فرایند استانداردسازی را اجرایی و پوششی عادلانه و متوازن برای همه دانشآموزان فراهم کنیم.وی در پایان به رسالت خبرنگاران در این مسیر اشاره میکند و میافزاید: رسانه با نورافکنی که بر یک موضوع میاندازد، میتواند آن را به مسئلهای جدی و ملی تبدیل کند. به باور من، اگر این پیگیری رسانهای تداوم داشته باشد، ما قادر خواهیم بود اقدامات مؤثرتری انجام دهیم؛ چه در حوزه لباس فرم مدارس و چه در بخش گستردهتر طراحی لباس در کشور. ورود عمیقتر رسانهها به این حوزه میتواند دغدغه جامعه درباره لباس را افزایش دهد. فرهنگ خوب لباس پوشیدن، توجه به تنوع رنگها و ارتقای سلیقه عمومی، از مسیر رسانه امکانپذیر است. از نگاه من، توجه به بُعد فرهنگی لباس بسیار اهمیت دارد. ما میتوانیم از این ظرفیت بهره بگیریم تا دانشآموزان را بیش از پیش با فرهنگ خودمان آشنا کرده و در کنار آموزش رسمی، جنبه فرهنگی پوشش را نیز تقویت کنیم.
نظر شما