در چهارشنبههای رضوی که دلها به سوی حریم قدسی امام هشتم(ع) پر میکشد و همزمان با هفته دفاع مقدس که یادآور ایثار و مقاومت ملت بزرگ ایران و تقدیم شهیدان سرافراز بیشماری به انقلاب اسلامی است و در حالی که هنوز صدای مقاومت در برابر جنگ تحمیلی ۱۲ روزه اخیر علیه کشورمان در منطقه طنینانداز است، به واکاوی حدیثی گرانسنگ از امام رضا(ع) میپردازیم که شرح گفتوگوی پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع) درباره فضیلت جهاد و شهادت است. این حدیث شریف، از کتاب صحیفةالرضا(ع)، با این کلام ارزشمند آغاز میشود: «إِنَّ الْغُزَاةَ إِذَا هَمُّوا بِالْغَزْوِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُمْ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ» بهراستی که رزمندگان، زمانی که اراده نبرد کنند، خداوند برای آنان برائت از آتش جهنم را بنویسد. (صحیفة الرضا(ع)، ص ۹۱)
این کلام امام رضا(ع) نه تنها ترسیمگر جایگاه والای مجاهدان و شهیدان ، بلکه چراغ راهی برای زیست اخلاقی، مقاومت در برابر چالشها و حفظ بیداری اسلامی در دنیای امروز به شمار میرود. در این مسیر معنوی، با حجتالاسلام دکتر محمدرضا جواهری، استاد حوزه و دانشگاه به گفتوگو نشستهایم تا ابعاد پنهان این گوهر تابناک رضوی را آشکار کرده و راهکارهایی عملی برای بهرهگیری از این آموزهها در جامعه امروز ارائه دهیم.
حدیث شریف امام رضا(ع) درباره جهاد و شهادت که به آن اشاره شد چه پیامی برای جامعه امروز ما دارد و چگونه میتواند به بیداری اسلامی و روحیه مقاومت کمک کند؟
این حدیث نبوی-علوی که از طریق امام هشتم(ع) به ما رسیده، گنجینهای بینظیر برای شناخت منطق اهلبیت(ع) در موضوع جهاد و شهادت است. همانطور که در پژوهشها آمده، اندیشه اسلامی، بیداری اسلامی، آرمان اسلامی، جهاد، مقاومت و شهادت در طول هم قرار دارند و در این میان شهادت بالاترین نیکی در جهان است. این حدیث با تبیین اوج و قله نیکی، یعنی شهادت؛ شوق و نشاط جهاد و مقاومت را در دل پیروان اهلبیت(ع) پایدار و نهادینه میکند. در هفته دفاع مقدس، این حدیث به ما یادآوری میکند ایثار و فداکاری رزمندگان ما ریشه در همین آموزههای عمیق دارد و در چهارشنبههای رضوی به ما میآموزد کمال انسانی و صلاح اجتماعی، از مسیر بیداری و ایستادگی در راه حق میگذرد. تجربه اخیر مقاومت ۱۲ روزه در برابر دشمنان اسرائیلی، مصداق بارزی از همین روحیه جهادی است که در کلام معصومین(ع) ریشه دارد. یاد شهیدان، جامعه مرده و افسرده را زنده، امیدوار و پویا کرده و شناخت امتیازات مجاهدان، روح ایثار را گسترش میدهد.
این حدیث شریف، سفر مجاهد را از گام نخست، یعنی نیت جهاد آغاز میکند. پیامبر اکرم(ص) چه فضیلتهای شگفتانگیزی را حتی پیش از ورود به میدان نبرد، برای مجاهدان راه خدا برشمردهاند و این فضائل چگونه میتواند به تقویت روحیه مقاومت در برابر تهدیدات امروز کمک کند؟
این حدیث به دقت و تفصیل بینظیری، مراحل جهاد و پاداش مجاهدان را تبیین میکند و نشان میدهد خداوند حتی به نیت و آمادگی برای جهاد پاداشهای عظیمی میدهد. پیامبر اکرم(ص) فرمودهاند: «إِنَّ الْغُزَاةَ إِذَا هَمُّوا بِالْغَزْوِ کَتَبَ اللَّهُ لَهُمْ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ» بهراستی که رزمندگان، زمانی که اراده نبرد کنند، خداوند برای آنان برائت از آتش جهنم را بنویسد. به حکم این جمله از حدیث؛ بیداری، اراده، تصمیم و همت انسانها بر حضور در جبهههای نبرد با دشمنان و انگیزه نیرومند مجاهدان بر ایستادگی و مقاومت، موجب بخشش گناهان گذشته آنان و اخذ سند برائت از جهنم میشود. این یعنی حتی پیش از هر عملی، نیت خالص و عزم راسخ، انسان را از آتش دوزخ رها میکند. سپس در مرحله آمادگی و تجهیز، خداوند با آنان بر فرشتگان مباهات میکند. در لحظه وداع با خانواده، اتفاقی شگفتانگیز رخ میدهد: «وَ إِذَا وَدَّعَهُمْ أَهْلُوهُمْ بَکَتْ عَلَیْهِمُ الْحِیطَانُ وَ الْبُیُوتُ وَ یَخْرُجُونَ مِنْ ذُنُوبِهِمْ کَمَا تَخْرُجُ الْحَیَّةُ مِنْ سِلْخِهَا» وقتی خانواده و اهل بیت آنان با آنان وداع و خداحافظی کنند، دیوارها و خانهها بر آنان میگریند و همانطور که مار از پوستش خارج شود، از گناهانشان خارج شوند. این فضائل بینظیر به ما میآموزد حتی در مواجهه با تهدیدات امروز، چه اقتصادی، چه فرهنگی و چه نظامی، نیت خالص و آمادگی برای دفاع از حق، از همان ابتدا مورد عنایت الهی است و گناهان را میزداید. این خود منبع عظیمی از روحیه و امید برای مقاومت است.
در ادامه این مسیر، حدیث به پشتیبانی الهی و پاداشهای عظیم روزانه مجاهدان اشاره دارد. نقش فرشتگان و ارزش هر روز حضور در جبهه را چگونه میتوان از این حدیث استنباط کرد؟ این حمایتهای غیبی چگونه میتواند در تقویت اراده ملتها در برابر فشارهای طولانیمدت مؤثر باشد؟
این بخش از حدیث، عظمت جایگاه مجاهدان و حمایت بیدریغ الهی را بهوضوح نشان میدهد و میتواند منبع الهامبخشی برای ملتها در برابر فشارهای طولانیمدت باشد. پیامبر اکرم(ص) در این زمینه فرمودهاند: «وَ یُوَکِّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِکُلِّ رَجُلٍ مِنْهُمْ أَرْبَعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یَحْفَظُونَهُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ» خداوند عزوجل بر هر یک از آنان ۴۰هزار فرشته موکل گرداند که وی را از روبهرو و از پشت سر و از راست و از چپ حفظ کنند. این امداد غیبی، رعب و وحشت در دل دشمنان میافکند و مجاهدان را امیدوار و نیرومند میکند. ملائکه الله در صف مجاهدان در راه خدا قرار دارند و همراه، محافظ و یار آناناند. علاوه بر این، ارزش هر عمل نیک و هر روز حضور در جبهه، به شکلی باورنکردنی مضاعف میشود. پیامبر خدا(ص) فرمودهاند: «وَ لَا یَعْمَلُونَ حَسَنَةً إِلَّا ضُعِّفَتْ لَهُ وَ یُکْتَبُ لَهُ کُلُّ یَوْمٍ عِبَادَةَ أَلْفِ رَجُلٍ یَعْبُدُونَ اللَّهَ أَلْفَ سَنَةٍ کُلُّ سَنَةٍ ثَلَاثُ مِائَةٍ وَ سِتُّونَ یَوْماً الْیَوْمُ مِثْلُ عُمُرِ الدُّنْیَا» هیچ کار نیک و حسنهای انجام ندهند مگر اینکه دوچندان ثبت شود و برای هر روز جهاد او عبادت هزار مردی که خدا را هزار سال که هر سال ۳۶۰ روز است عبادت کنند، نوشته شود و هر روزش عمر دنیاست. این ارقام، نشاندهنده کثرت و ارزش بینظیر پاداش الهی است که شوق جهاد و شهادت را در دلها برمیانگیزد. در شرایط امروز که ملتها تحت فشارهای اقتصادی و تحریمهای ظالمانه قرار دارند، آگاهی از این حمایتهای غیبی و پاداشهای عظیم، ارادهها را فولادین کرده و به مقاومت پایدار کمک میکند.
نقطه اوج این حدیث، شهادت و جایگاه شهید در عالم پس از مرگ است. این حدیث، لحظه شهادت را چگونه ترسیم میکند و چه امتیازاتی برای شهید قائل است که ترس از مرگ را از بین میبرد؟
حدیث رضوی، لحظه شهادت را بهگونهای رفیع و زیبا توصیف میکند که ترس از مرگ را از بین میبرد و آن را به یک انتقال شیرین و گوارا تبدیل میکند. پیامبر اکرم(ص) میفرمایند: «فَتَکُونُ الطَّعْنَةُ وَ الضَّرْبَةُ عَلَی الشَّهِیدِ أَهْوَنَ مِنْ شُرْبِ الْمَاءِ الْبَارِدِ فِی الْیَوْمِ الصَّائِفِ» اثر هر نیزه و ضربت بر شهید سبکتر، آسانتر و گواراتر از آب خنک در روز گرم تابستان است. این تعبیر، اوج آسایش و لذت را در لحظه شهادت نشان میدهد. شهید به محض افتادن از اسب، به زمین نرسیده، همسری از حورالعین او را بشارت میدهد و به او میگوید: «مَرْحَباً بِالرُّوحِ الطَّیِّبَةِ الَّتِی أُخْرِجَتْ مِنَ الْبَدَنِ الطَّیِّبِ أَبْشِرْ فَإِنَّ لَکَ مَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَی قَلْبِ بَشَرٍ» خوش آمدی، به فراخی و آسایش رسیدی! مرحبا به روح پاکی که از بدن پاک خارج شد، مژده باد تو را به نیکی و شادباش. به تو بشارت میدهم همانا برای تو آن چیزی است که چشمی ندیده و گوشی نشنیده و بر قلب بشری خطور نکرده است. این امتیازات، نه تنها ترس از مرگ را از بین میبرد، بلکه شهادت را به آرزویی والا برای مؤمنان تبدیل میکند. در واقع، شهادت پایان زندگی نیست، بلکه آغاز یک حیات ابدی و پر از کرامت الهی است.
این حدیث رضوی، مسیر شهید را تا ابدیت و جایگاه او در قیامت ترسیم میکند. نقش شفاعت شهید برای خانواده و جامعه و همچنین جایگاه او در محضر الهی را چگونه میتوان از این حدیث فهمید؟ این ابعاد معنوی چه تأثیری بر پیوند جامعه با شهدا دارد؟
این فرمایش، جایگاه بیبدیل شهید را در قیامت و پس از آن به روشنی بیان کرده و پیوند عمیق جامعه با شهدا را تبیین میکند. پیامبر اکرم(ص) میفرمایند: «هنگامی که روز قیامت فرابرسد، شهید از قبرش خارج میشود در حالی که شمشیرش را برکشیده و از رگهای گردنش خون میریزد، رنگ، رنگ خون است و بو و رایحه، بوی مشک، او در پهنه قیامت گام برمیدارد. پس سوگند به کسی که جانم در دست او است، اگر پیامبران در راه مجاهدان و شهیدان باشند، به دلیل آنچه از بها، زیبایی، نور، ظرافت و نیکی آنان میبینند، از مرکب پیاده شوند». این توصیف، عظمت و شکوه شهید در محشر را نشان میدهد. مهمتر از آن، خداوند متعال خود را جانشین شهید در خانوادهاش معرفی میکند و میفرماید: «أَنَا خَلِیفَتُهُ فِی أَهْلِهِ وَ مَنْ أَرْضَاهُمْ فَقَدْ أَرْضَانِی وَ مَنْ أَسْخَطَهُمْ فَقَدْ أَسْخَطَنِی» یعنی من جانشین مجاهد شهیدم در خانوادهاش و هرکس آنان را خشنود کند من را خشنود و راضی کرده و هرکس آنان را خشمگین کند مرا خشمگین کرده است. این کلام، مسئولیت خطیر جامعه در قبال خانواده شهدا را گوشزد میکند.
با توجه به این آموزههای عمیق رضوی درباره جهاد و شهادت، چگونه میتوانیم این روحیه مقاومت و ایثار را در زندگی روزمره و در مواجهه با چالشهای اخلاقی و اجتماعی امروز جامعه، به شکلی کاربردی پیادهسازی کنیم تا به زیست اخلاقی در دنیای امروز دست یابیم؟
این کلام گهربار فراتر از یک میدان نبرد فیزیکی، به ما درس مقاومت در برابر تمام رذائل و چالشها میدهد و راهنمای زیست اخلاقی در دنیای امروز است. جهاد در منطق اسلامی، تنها به معنای جنگ نظامی نیست؛ بلکه شامل جهاد علمی، فرهنگی، اقتصادی، جهاد با نفس و مبارزه با فساد و بیعدالتی نیز میشود. در دنیای امروز که خودخواهی، مالاندوزی افراطی، بخل، حسادت، ستم و... آسایش روانی و همبستگی اجتماعی را تهدید میکند، روحیه جهادی به معنای ایستادگی در برابر این رذائل است. برای پیادهسازی این آموزهها در زندگی روزمره ابتدا باید هر عمل خیر و تلاش برای اصلاح جامعه را با نیت خالصانه و در راه خدا آغاز کنیم، همانطور که نیت جهاد، برائت از آتش را به ارمغان میآورد و بیداری اسلامی به معنای هوشیاری دائمی در برابر توطئههای دشمنان و رذائل اخلاقی است. سپس، در برابر هجمههای فرهنگی و فشارهای اقتصادی، با تکیه بر توان داخلی و روحیه خودباوری؛ مقاومت فرهنگی و اقتصادی داشته باشیم که خود نوعی جهاد نیازمند صبر و پایداری است. همچنین با الهام از ایثار شهدا، بخل را کنار گذاشته و در کمک به نیازمندان، اشتراکگذاری دانش و تواناییها و مبارزه با ستم و بیعدالتی پیشقدم باشیم که این همان همبستگی اجتماعی است که بخل و حسادت، آن را تهدید میکند. در نهایت، حفظ یاد شهدا و تکریم خانوادههایشان از اهمیت ویژهای برخوردار است، چرا که یاد شهیدان جامعه مرده، افسرده، بیحرکت و بیحال را زنده، امیدوار و پویا میکند. این یادآوری، به ما انگیزه میدهد راه آنان را در مبارزه با ظلم و فساد ادامه دهیم و به وظیفه خود در قبال جانشینان شهید عمل کنیم.
نظر شما