ذخایر بینظیر مس، طلا، زغالسنگ و عناصر کمیاب در این استان خوابیدهاند و مردمش هنوز از ثروتهای طبیعی خود بهره چندانی نبردهاند؛ اما آیا راز این عقبماندگی در نبود منابع است یا در موانع ساختاری و مدیریتی پیچیدهای که سد راه توسعه شدهاند؟
از ظرفیتهای طلایی تا چالشهای پایدار
رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی بیرجند در گفتوگو با خبرنگار ما با اشاره به ظرفیتهای گسترده معدنی خراسان جنوبی اظهار کرد: خراسان جنوبی از استانهای طلایی کشور است که با وجود منابع غنی معدنی در سراسر استان، مردم هنوز بهره چندانی از این ثروتها نبردهاند.
احمد پروین گفت: با وجود بیش از ۵۰۰ معدن فعال و غیرفعال در استان، تعداد زیادی از این معادن به دلایل مختلف راکد ماندهاند و بخش بزرگی از ظرفیتهای معدنی هنوز شناسایی یا عملیاتی نشده است.
وی با تأکید بر ضعف اکتشافات افزود: به ویژه در حوزه مس، خراسان جنوبی به دلیل نقص در اکتشافات نتوانسته جایگاه واقعی خود را بدست بیاورد.
عناصر کمیاب و سنگهای ساختمانی؛ فرصتی مغفول
رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی بیرجند به ظرفیتهای نهفته عناصر کمیاب و استراتژیک استان اشاره و خاطرنشان کرد: مطالعات این حوزهها همچنان در مراحل اولیه قرار دارد و اجرای خاصی شروع نشده است.
پروین همچنین به حوزه سنگهای ساختمانی پرداخت و گفت: بیش از ۷۰درصد معادن راکد استان به بخش سنگ ساختمانی تعلق دارد. سنگ گرانیت نهبندان یکی از باکیفیتترین سنگهای جهان است که بازار خوبی در روسیه و ترکیه دارد؛ اما حتی یک واحد فراوری مدرن در این منطقه وجود ندارد.
فرهنگ سرمایهگذاری؛ حلقه گمشده توسعه معدنی
وی با انتقاد از نبود فرهنگ سرمایهگذاری در منطقه تصریح کرد: در شهری مانند محلات، نیمی از جمعیت در حوزه معدن و فراوری سنگ فعالاند؛ اما در نهبندان با وجود ذخایر غنی، نه نمایشگاه مناسبی و نه واحد فراوری مجهزی داریم. جوانان منطقه ناچار به قاچاق سوخت شدهاند که ناشی از نبود بستر مناسب برای اشتغال و سرمایهگذاری است.
رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی بیرجند مشکل تأمین تسهیلات بانکی را از موانع اصلی خواند و گفت: بانکها کمبود منابع اعلام میکنند و معدنکاران بدون منابع نمیتوانند فعالیت داشته باشند. همچنین قوانین سختگیرانه واردات ماشینآلات معدنی مانع نوسازی تجهیزات شده است.
پروین به پیشنهاد ایجاد منطقه آزاد معدنی برای رفع این مشکلات اشاره کرد.
محدودیتهای ساختاری؛ بیش از ۸۰درصد مساحت قفل است
وی با بیان اینکه بیش از ۸۰درصد مساحت استان از نظر معدنی قفل است، اظهار کرد: این پهنهها یا مجوز اکتشاف ندارند یا در دست سازمانهایی هستند که اقدام اجرایی نمیکنند. باید به شرکتهای سرمایهگذاری مردمی واگذار شود تا توسعه بومی صورت بگیرد. بدون اعتمادسازی و فرهنگسازی، طرحها موفق نخواهند بود و رسانهها، صدا و سیما، روحانیت و فعالان فرهنگی باید در کنار بخش خصوصی برای جلب مشارکت مردم تلاش کنند.
رئیس کمیسیون معدن اتاق بازرگانی بیرجند به ظرفیت گردشگری معدنی اشاره کرد و افزود: بازالت منشوری سربیشه و زغالسنگ طبس قابلیت تبدیل به جاذبه ژئوتوریسم ملی را دارند و معدن تنها حوزه اقتصادی نیست؛ بلکه فرصت توسعه اشتغال، اقتصاد و گردشگری به شمار میآید.
چالشهای حقوق دولتی معادن؛ عدالت یا فشار مضاعف؟
بر اساس ماده ۱۴ قانون معادن، حقوق دولتی باید طبق سودآوری، سختی استخراج، موقعیت جغرافیایی و زیرساختهای منطقه تعیین شود؛ اما افزایشهای ناگهانی و غیرواقعی حقوق دولتی در خراسان جنوبی، منجر به کاهش توان مالی معدنکاران شده است.
کارشناسان معتقدند افزایش حقوق دولتی باید به گونهای شناور و متناسب با ظرفیت واقعی معادن باشد و شرایط اقلیمی و زیرساختی استان در آن لحاظ شود تا به توسعه پایدار و نه فشار مضاعف بینجامد.
فرصتهای بکر شرق کشور؛ از طلا و مس تا انرژیهای نو
نایب رئیس اتاق بازرگانی بیرجند ضمن تأکید بر وجود کمربند مس-طلای ایران در خراسان جنوبی اظهار کرد: با وجود ذخایر غنی عناصر نادر خاکی و بهترین سنگهای تزئینی جهان، بهرهبرداری کامل به دلیل نبود زیرساختهای حیاتی مانند آزادراه، فرودگاه و خطوط ریلی محقق نشده است.
علیرضا عابدی همچنین به بحران آب اشاره کرد و گفت: خط انتقال آب دریای عمان به استان هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و استان با کمبود شدید آب مواجه است.
وی از ظرفیتهای غنی زغالسنگ با ذخیره ۵/۲میلیارد تُن و خودسوزی بخشی از آن انتقاد کرد و افزود: امید است با راهاندازی نیروگاه زغالسنگ طبس پس از ۱۷ سال رکود، شاهد تحولی عظیم در این حوزه باشیم.
این فعال و کارشناس معدنی درباره انرژی زمینگرمایی نیز بیان کرد: نقشهای از ظرفیت ۱۸ نقطه انرژی زمینگرمایی وجود دارد که بزرگترین آن کمربند فردوس-طبس-نایبند بوده؛ اما تاکنون اقدام جدی صورت نگرفته است.
آمار و چالشهای بخش معدن
معاون امور معادن اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان جنوبی اعلام کرد: ۵۴۴ معدن فعال در استان با سرمایهگذاری بیش از ۷میلیارد و ۷۴۰میلیون تومان وجود دارد که برای بیش از ۱۵هزار نفر شغل مستقیم ایجاد کردهاند.
حمید شاد نوش مهمترین چالشها را شامل تأمین سوخت، کمبود مواد اولیه، خامفروشی و نبود واحدهای فراوری مدرن دانست و گفت: خامفروشی مانع بهرهبرداری کامل از ظرفیتهاست.
وصول حقوق دولتی؛ منابعی برای توسعه زیرساختها
مدیر کل صمت خراسان جنوبی با اشاره به وصول ۴۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان حقوق دولتی از معادن استان در سال جاری بیان کرد: ۱۵ درصد این درآمد به استان بازگشته و برای آبادانی و زیرساختهای مناطق معدنی هزینه میشود.
مهدی پارسا افزود: سال گذشته ۶۵ میلیارد و ۲۸۰ میلیون ریال حقوق دولتی برای طرحهای آبرسانی صرف و در مجموع ۷۰۲ پروانه اکتشاف و ۸۵۷ پروانه بهرهبرداری صادر شد.
مدیر کل صمت خراسان جنوبی گفت: معادن استان دارای ظرفیت استخراج ۶۱ میلیون و ۶۶۵ هزار تن و ذخیره قطعی ۷ میلیارد و ۷۳۴ میلیون تن مواد معدنی هستند که شامل زغالسنگ، منیزیت، طلا، مس، سرب، روی، بنتونیت و پتاس میشود.
خراسان جنوبی با منابع غنی معدنی و فرصتهای بیبدیل؛ اما با چالشهای زیرساختی، مالی و مدیریتی دست به گریبان است. برای تحقق توسعه پایدار، نیازمند رفع موانع سرمایهگذاری، نوسازی تجهیزات، توسعه فراوری، اصلاح نظام حقوق دولتی و تقویت فرهنگ مشارکت مردمی هستیم. ایجاد منطقه آزاد معدنی، توسعه زیرساختها و اعتمادسازی میتواند خراسان جنوبی را به قطب اقتصادی و صنعتی شرق کشور تبدیل کند.
خبرنگار: محمد قربانی
نظر شما