دوران امامت ایشان، عصارهای از تجربیات تلخ و شیرین امامان پیشین و زمینهسازی مستقیم برای غیبت کبرای امام زمان(عج) بود. این امام همام در عین تقیه، میراثدار حکمت و شریعت بود و مهمترین وصایای معرفتی خود را از طریق بیاناتی عمیق و منسجم به یادگار گذاشت که یکی از بارزترین نمونههای آن، صلوات خاصهای است که در رثا و ستایش جد گرانقدرشان، امام رضا(ع) ذکر کردهاند. این صلوات نه تنها یک دعا، بلکه یک منشور کلامی معرفتی است که عمق نگاه یازدهمین امام شیعه به مقام امامت را نشان میدهد.
تحلیل «الرِّضَا» در روایت
متن صلوات با این عبارت آغاز میشود: «اللَّهُمَّ صَلِ عَلَی عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا الَّذِی ارْتَضَیْتَهُ وَ رَضِیتَ بِهِ مَنْ شِئْتَ مِنْ خَلْقِکَ». امام عسکری(ع) صرفاً از جدشان با یک لقب یاد نمیکنند، بلکه این لقب را به فعلیت الهی پیوند میزنند: خداوند او را پسندیده است (ارتضیته) و به واسطه او، هر کس را که بخواهد، خشنود میکند. (رضیت به من شئت)این امر، امام رضا(ع) را از مقام یک انسان صالح به مقام «مظهریت رضایت الهی» ارتقا میدهد. رضایت الهی از طریق اهلبیت(ع) برای مخلوقات حاصل میشود. لذا، تبعیت و محبت به ایشان، عملاً به معنای ورود در دایره رضایت مطلق خداوند است. این بینش، پایه اصلی دینشناسی سیاسی شیعه را تشکیل میدهد: ولایت، میزان سنجش قبولی اعمال بندگان است. این دیدگاه، نه تنها رضایت امام را به عنوان یک هدف، بلکه رضایت الهی از طریق امام را به عنوان یک اصل در سیر و سلوک مؤمنان مطرح میکند. به بیان دیگر، امام(ع) دروازه رضایت الهی است.
منشور وظایف امام
ادامه صلوات، ماهیت وظایف امامت را با واژگانی بنیادین تبیین میکند: «اللَّهُمَّ وَ کَمَا جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَی خَلْقِکَ وَ قَائِماً بِأَمْرِکَ». واژه «حجت» در قاموس معرفتی، به معنای برهان قطعی و دلیل نهایی است که هیچ عذری پس از او پذیرفته نیست. امام رضا(ع) مظهر حجت استدلالی و عملی خداوند روی زمین هستند که با علم لدنی خود، شک و شبهات را برطرف میکند. سپس «قائماً بأمرک» وظیفه اجرایی و نگهبانی از دین را برجسته میکند؛ یعنی امام، نه تنها موضع نظری را حفظ میکند، بلکه ضامن اجرای احکام و تداوم شریعت نیز است. این دو واژه در کنار هم، دو رکن اساسی امامت را مشخص میکنند: «تبیین» و «اجرا».
افزون بر این، صفاتی چون «ناصراً لدینک» (یاریدهنده دین) و «شاهداً علی عبادک» (گواه بر بندگان) بیانگر دو بعد حیاتی دیگر هستند: یکی بعد حمایتی و دیگری بعد نظارتی. شهادت امام، شهادت بر اعمال نهفته و آشکار است؛ حضوری دائمی در ساحت محاسبه انسانی که با علم لدنی میسر است. این کلمات، خلاصهای از رسالت جهانی امامت در طول تاریخ است که امام عسکری(ع) آن را ترسیم میفرمایند. ایشان با بیان «وَ کَمَا نَصَحَ لَهُمْ فِی السِّرِّ وَ الْعَلانِیَةِ وَ دَعَا إِلَی سَبِیلِکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» تأکید میکنند امامت، عین خیرخواهی و تدبیر حکیمانه است که در نهان و آشکار، مردم را به صراط مستقیم الهی دعوت میکند.
میراث امامت در انتظار فرج موعود
این صلوات، نه صرفاً دعایی برای یک امام، بلکه یک دوره آموزشی مختصر و فشرده در زمینه جایگاه اهلبیت(ع) است. این کلمات، بهطور خاص برای مردم زمان امام عسکری(ع) بسیار ضروری بود؛ زیرا آنها در آستانه دورانی قرار داشتند که ارتباط مستقیم با امام معصوم(ع) قطع میشد. لذا تبیین وظایف و جایگاه امام رضا(ع) به عنوان قطب هدایت، نقشه راهی برای حفظ هویت ایمانی در عصر غیبت امام زمان(عج) بود. این صلوات درواقع درس حفظ پیوند با حجت خدا در هر شرایطی است و میلاد امام عسکری(ع) را به جشن تجدید عهد با ولایت رضوی پیوند میزند تا شیعه در دوران انتظار نیز رضایت الهی را در پیوند با ائمه اطهار(ع) جستوجو کند.
نظر شما