بخش قابلتوجهی از برق عراق از طریق تولید داخلی، واردات از همسایگان و پروژههای مشترک منطقهای تأمین میشود. در این میان، ایران بهعنوان یکی از مهمترین شرکای انرژی عراق نقشی کلیدی در ثبات شبکه برق این کشور دارد. همکاریهای فنی و تجاری دو کشور در حوزه برق نهتنها به کاهش خاموشیها کمک کرده، بلکه به یکی از محورهای اصلی روابط اقتصادی تهران و بغداد تبدیل شده است. در ادامه، نگاهی دقیقتر خواهیم داشت به منابع تامین برق عراق، سهم ایران در این همکاریها و آینده صنعت برق دو کشور.
وضعیت فعلی برق در عراق؛ کشوری با کمبود مزمن انرژی
عراق در حال حاضر یکی از کشورهایی است که با وجود منابع عظیم انرژی، همچنان با چالش کمبود برق روبهروست. شبکه برق این کشور در سالهای گذشته رشد داشته، اما فاصله میان تولید و مصرف هنوز زیاد است. طبق آمار وزارت برق عراق، ظرفیت تولید برق این کشور در سالهای اخیر حدود ۲۵ تا ۲۷ هزار مگاوات برآورد میشود، در حالی که میزان مصرف در فصل تابستان گاه به ۳۵ هزار مگاوات نیز میرسد. همین اختلاف باعث میشود قطعیهای گسترده در زمان اوج مصرف، بهویژه در ماههای گرم، به پدیدهای تکراری تبدیل شود.
میزان تولید برق داخلی عراق چقدر است؟
بیشتر تولید برق عراق از نیروگاههای گازی و حرارتی تأمین میشود. این نیروگاهها عمدتاً با گاز طبیعی یا سوخت مایع کار میکنند، اما بسیاری از آنها به دلیل کمبود سوخت، فرسودگی تجهیزات یا تعمیرات ناتمام با ظرفیت کامل فعال نیستند. حدود ۷۰ درصد برق عراق از گاز طبیعی تولید میشود، اما بخش قابلتوجهی از این گاز نیز وارداتی است. در کنار آن، نیروگاههای برقآبی سهم کوچکی در تولید دارند، بهویژه به دلیل کاهش سطح آب سدها در سالهای خشک.
چرا با وجود منابع نفت و گاز، عراق هنوز با قطعی برق روبهرو است؟
پاسخ این پرسش در چند عامل اساسی نهفته است. نخست، زیرساختهای تولید و انتقال برق در عراق در دهههای گذشته بهدلیل جنگ، تحریم و فرسودگی گسترده دچار آسیب شدهاند و بازسازی آنها نیازمند سرمایهگذاری سنگین است. دوم، بخش قابلتوجهی از گاز همراه میادین نفتی عراق سوزانده میشود و هنوز بهطور کامل جمعآوری و برای تولید برق استفاده نمیگردد. سوم، رشد سریع جمعیت و گسترش شهرنشینی باعث افزایش مصرف برق شده، در حالی که توسعه ظرفیت نیروگاهی متناسب با آن پیش نرفته است.
در مجموع، عراق با وجود منابع عظیم انرژی، بهدلیل کمبود زیرساخت، اتلاف منابع و فشار بالای تقاضا، همچنان یکی از وابستهترین کشورهای منطقه به واردات برق به شمار میآید.
سهم ایران در تامین برق عراق
در سال ۱۴۰۴ ایران همچنان یکی از اصلیترین تأمینکنندگان برق عراق به شمار میآید. طبق برآوردهای رسمی، حدود ۵ تا ۱۰ درصد از برق مصرفی عراق از طریق شبکه انتقال ایران تأمین میشود. این میزان بسته به فصل، دمای هوا و میزان تولید داخلی عراق متغیر است و در برخی دورهها، بهویژه تابستان، تا مرز ۶۰۰ مگاوات نیز میرسد. این همکاری بر پایه قراردادهای چند ساله میان دو کشور انجام میشود که هدف آن تأمین پایدار انرژی در عراق و تقویت روابط اقتصادی دوجانبه است.
چگونه صادرات برق ایران به عراق انجام میشود؟
صادرات برق از ایران به عراق از طریق چند خط انتقال مرزی در استانهای کرمانشاه، ایلام و خوزستان انجام میشود. جریان برق بهصورت مستمر کنترل میشود و معمولاً در ساعات اوج مصرف داخل کشور کاهش یافته و در ساعات کممصرف، به ویژه شبها، افزایش مییابد. این سیاست باعث میشود شبکه داخلی ایران تحت فشار قرار نگیرد و صادرات در چارچوب ظرفیت مازاد صورت گیرد.
از سوی دیگر، صادرات برق صرفاً به معنی فروش انرژی خام نیست؛ بلکه شامل انتقال فناوری، خدمات فنی و حتی تأمین تجهیزات مرتبط نیز میشود. بخش قابل توجهی از این تجهیزات و قطعات زیرساختی از مسیرهای تجاری و لجستیکی رسمی به عراق ارسال میشود. برای مثال، شرکتهایی که در زمینه حملونقل بینالمللی فعالیت دارند، در انتقال تجهیزات نیروگاهی و صنعتی نقش مهمی ایفا میکنند. در همین زمینه، مسیرهای فعالباربری عراق یکی از کانالهای مورد استفاده شرکتهای انرژی برای ارسال محمولههای فنی و زیرساختی به این کشور است؛ موضوعی که شاید کمتر به آن توجه شده اما بخش مهمی از همکاریهای فنی میان دو کشور را تشکیل میدهد.
آیا صادرات برق ایران باعث قطعی برق در داخل کشور شده است؟
صادرات برق ایران به عراق در چارچوب ظرفیت مازاد نیروگاهی انجام میشود و در سیاستهای وزارت نیرو، تأمین برق داخلی همواره در اولویت قرار دارد. در مواقعی که شبکه برق کشور در وضعیت بحرانی یا اوج مصرف قرار گیرد، صادرات کاهش یافته یا حتی بهصورت موقت متوقف میشود تا پایداری شبکه داخلی حفظ شود.
آینده بازار برق ایران و عراق
چشمانداز خودکفایی عراق تا سالهای آینده
مسیر خودکفایی عراق به دو محور اصلی وابسته است: نخست، افزایش تولید داخلی از طریق تکمیل و نوسازی نیروگاههای گازی و برقآبی و همچنین جمعآوری گازهای همراه میادین نفتی برای خوراک پایدار نیروگاهها؛ دوم، تنوعبخشی سبد انرژی با پروژههای خورشیدی مقیاس نیروگاهی و قراردادهای خرید تضمینی. در کنار اینها، کاهش تلفات شبکه انتقال و توزیع و اجرای برنامههای مدیریت بار در تابستان، فاصله میان تولید و اوج مصرف را کوتاه میکند. اگر این اقدامات با اصلاحات مالی در بخش برق (وصول مطالبات، بهبود ساختار یارانهها و سرمایهپذیری بیشتر) همراه شود، وابستگی عراق به واردات در سالهای آینده بهتدریج کاهش مییابد، هرچند در دورههای اوج مصرف احتمالاً استمرار واردات برای پایداری شبکه لازم خواهد بود.
جایگاه ایران در نقشه برق منطقه
ایران به دلیل گستره شبکه سراسری، تنوع سبد تولید و دسترسی به مرزهای متعدد، یکی از بازیگران محوری تجارت برق در منطقه بود اما به دلیل بحران های برقی که در چند سال آینده با آن مواجه شده انتظار می رود میزان صادرات برق ایران در سال بعد به صفر برسد.
نظر شما