با عنایت به این حقیقت پذیرفته شده که شبکههای اجتماعی، امروزه عملاً به بخشی جداییناپذیر از سبک زندگی مردم ما تبدیل شدهاند، باید نگاهی عمیقتر و البته تحلیلیتر به مقوله شبکههای اجتماعی به خصوص بسترهای پرهیاهو و پرمخاطبی همچون اینستاگرام داشته باشیم که خود اینها به عنوان زمینه و محیطی در راستای شکلدهی به هویت، ارزشها و سبک زندگی خانوادهها و نسل جدید به شمار میروند.
در شرایط کنونی، بخش قابل توجهی از جوانان و نوجوانان کشورمان در صفحات مجازی خود میآموزند، میآفرینند و به معرفی خویش می پردازند، با این وجود سوال کلیدی آن است که این تجربهها تا چه حد با ارزشها و هویت ملی و دینی ما سازگاری و همخوانی دارند!؟
عرصه جدی تقابل و آزمون روایتها
به تعبیر یکی از اساتید علم ارتباطات، به چنین فضا و بستری می بایست از منظر عرصه تقابل و آزمون روایتها نگریست؛ جایی که «خودِ حقیقی» در میان انبوه «خودهای ایدهآل و ساختگی» به چالش کشیده میشود.
جالب و درسآموز این که معارف نورانی قرآن مجید به ما این نکتهی مبنایی را یادآور میشود که زندگی دنیا، آزمونی فراروی آدمیان است، آن جا که در برخی آیات به انسان هشدار میدهد که مبادا دچار فریبهای ظاهری شده و به این طریق از مسیر معنا و نیل به حقیقت سعادت بخش دور اُفتد.
دقیقاً به همین خاطر است که مقام معظم رهبری با عنایت به همین مفاهیم ناب قرآنی و مُلهم از کلام نورانی حضرات معصومین(ع)، با تاکید بر خطر نفوذ سبک زندگی غربی، بارها در رهنمودها و فرمایشات خویش نسبت به تغییر ذائقه فرهنگی و شیفتگی نسبت به نمادهای بیگانه هشدار داده و در این میان خواستار هوشیاری بیش از پیش مردم و البته مدیریت حکیمانه و متعهدانهی مسئولان و متولیان امور شدهاند.
زیست دیجیتال و چالش هویت
مجتبی مدنی نژاد، فعال فرهنگی و پژوهشگر رسانهای در یادداشتی چنین نگاشت:"شبکههای اجتماعی امکانات بیسابقهای برای ارتباط، یادگیری و خلاقیت فراهم کردهاند. دسترسی سریع به اطلاعات، امکان تبادل تجربه و مهارتآموزی، از جمله فرصتهای مثبت این فضاست. اما همزمان، تهدیدهایی جدی نیز متوجه نسل جوان است؛ از ترویج سبک زندگی مصرفگرایانه و سطحی تا کاهش تمرکز بر ارزشهای اخلاقی و معنوی. این محیط با القای «مقایسه اجتماعی» دائمی، میتواند به کانون اضطراب، احساس کمبود و بحران اعتمادبهنفس تبدیل شود. "
وی در یادداشت خود همچنین به هشدار مقام معظم رهبری اشاره میکند که در صورت برنامهریزی هدفمند و مدیریت هوشمند میتوان بسیاری از تهدیدات این عرصه را به فرصتهای درخشان در مسیر رشد و تحول فرهنگی و اخلاقی جامعه تبدیل کرد، به شرط آن که در سایه فهم راهبردی و بهویژه بهرهگیری از ظرفیتهای پلتفرم زمینه رشد و تعالی انسان ایرانی در بستر هویت ملی و دینی را فراهم کرد.
نقش خانواده و آموزشهای نوین
حجت الاسلام حبیب بابایی، پژوهشگر و نویسنده حوزوی در این میان بر اهمیت نقش خانواده در فرآیندهای تربیتی و فرهنگی افراد جامعه تأکید کرد و گفت: به نظر می رسد ناظر به اقتضائات عصر کنونی، خانواده امروزی می بایست فراتر از نقش سنتی خود عمل کند و به نوعی به هدایتگر زیست رسانهای فرزندان تبدیل شود، چرا که به طور جدی معتقدم تأکید بر عوامل و مؤلفههایی همچون گفتگو، آموزش سواد رسانهای و پرورش حس مسئولیت در استفاده از شبکهها و فضای مجازی، از مهمترین راهکارهای تربیتی به شمار می رود که نباید از اهمیت آن ها غافل شد.
وی همچنین افزود: از سوی دیگر از مدارس آموزش و پرورش نیز انتظار میرود که با برنامههای عملی و محتوای سازنده، زمینه ساز ارتقای سطح مهارت تحلیلی و گزینش گری دانشآموزان باشند تا به این وسیله در برابر جریانهای تحریف مقاوم و مصون باشند. در واقع این همکاری میان خانواده و مدرسه، ستون اول در زمینه مدیریت حکیمانه و راهبردی در زیست دیجیتال است چرا که تحقق این مهم خودش زمینه مواجهه موفق با تهدیدات و چالش های فرهنگی را فراهم میسازد.
انتظاری که از جامعه نخبگانی میرود
حجت الاسلام بابایی در بخش دیگری از سخنان خود به نکته مهمی اشاره کرد و اظهار داشت:از سوی دیگر باید بدانیم که نخبگان فرهنگی، حوزوی، دانشگاهی و همچنین شخصیت های اثرگذار رسانه ای و هنری نیز در این خصوص مسئولیت مهمی برعهده دارند به این معنا که از تحلیل صرف عبور کرده و وارد حیطه روایتگری و بصیرت افزایی شوند.
وی همچنین افزود: به هر حال نباید از یاد ببریم که تولید محتوای بومی، خلاق و مبتنی بر ارزشهای ملی و اسلامی، راه مقابله با نفوذ فرهنگی بیگانه به خصوص در بستر فضای مجازی است. ما در این زمینه نیازمند فعالیت کنشگران و فعالانی هستیم که خود این ها بتوانند با زبان هنر، طنز و خلاقیت، پیام اصیل ایرانی-اسلامی را به نسل جوان منتقل کنند.
ضرورت گفتمان سازی فرهنگی با مشارکت نسل جوان
این فعال و پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: بی جهت نبوده که رهبر فرزانه انقلاب بارها بر این نکته تاکید نموده اند که اگر ما خودمان به دنبال تولید مؤثر و فاخر و جذاب فرهنگی و رسانه ای نباشیم، دشمن برای ما تولید خواهد کرد و لذا حضور نخبگان در شبکههای اجتماعی باعث می شود که از انتشار محتوای بیهویت جلوگیری به عمل آمده و این گونه بسیاری از تهدیدها به فرصت تبدیل شود. منتهای مراتب ما در این خصوص نیز نباید از بحث گفتمان سازی فرهنگی با مشارکت و نقش آفرینی نسل جوان متعهد و انقلابی غفلت کنیم.
وی در خاتمه سخنان خود ابراز داشت: در هر صورت باید آگاه باشیم و بدانیم که شبکههای اجتماعی همچون اینستاگرام، هم تهدیدند و هم فرصت و در این بین، شرط بهرهبرداری صحیح، مدیریت هوشمند و حکیمانه است، ضمن آن که لازم است خانوادهها، دانشگاهها و سیاستگذاران با همافزایی و تولید محتوای بومی، نسل جوان را از آسیبهای فرهنگی مصون بدارند.
گزارش: سید محمدمهدی موسوی
نظر شما