در حالی که آتش‌بس شکننده غزه به‌تازگی اجرا شده و طرح ۲۰ ماده‌ای دونالد ترامپ برای «بازسازی خاورمیانه» در حال شکل‌گیری است، نشانه‌های روشنی از یک شیفت استراتژیک غرب – به‌ویژه ایالات متحده – در مسئله فلسطین مشاهده می‌شود؛ واگذاری پروژه حمایت از فلسطین به ترکیه. غرب نه تنها از این ایده استقبال کرده، بلکه با تمام قوا در حال اجرای آن است: برجسته کردن نقش ترکیه به عنوان جایگزین دیپلماتیک و عملیاتی. الگویی تکراری از آنچه در سوریه پس از سقوط بشار اسد با موفقیت اجرا شد. در این میان، اسرائیل که بیشترین نفع را از این تغییرات می‌برد، ترجیح می‌دهد خوشحالی‌اش را پنهان کند تا چهره‌ای بی‌طرف از خود نشان دهد.

استقبال و اجرای فعال غرب در زمینه نقش ترکیه

از اکتبر ۲۰۲۳، وقتی حماس با اجرای عملیات طوفان‌الاقصی، اسرائیل را به یک سیاه‌چال امنیتی هدایت کرد، منطقه خاورمیانه به سمت گرفتن آرایشی جدید حرکت کرده است. به گزارش مؤسسه سیاست خاورمیانه، حالا پس از دو سال و سقوط دولت بشار اسد، ایالات متحده تحت رهبری ترامپ با خوشحالی طرحی را پیش می‌برد که ترکیه را به عنوان پل دیپلماتیک به جهان اسلام معرفی می‌کند و اجرای آن را با سرعت پی می‌گیرد. بیانیه مشترک مصر، قطر، ترکیه و آمریکا در اکتبر ۲۰۲۵ که از طرح ترامپ حمایت می‌کرد، ترکیه را به عنوان یکی از میانجی‌های اصلی بازسازی غزه برجسته کرد. اردوغان که از سال ۲۰۱۲ میزبان رهبران حماس بوده، حالا نقش «حامی دیپلماتیک» را ایفا می‌کند، با نفوذ اسلام‌گرایانه که حماس را به دیپلماسی شیفت می‌دهد. جی‌دی‌ونس، معاون ترامپ به‌تازگی گفت: «ما از نقش سازنده ترکیه در غزه قدردانی می‌کنیم و مشتاق اجرای کامل آن هستیم». FPRI گزارش داده است: «غرب با تخصیص بودجه بازسازی و حمایت دیپلماتیک، این انتقال را به‌طور فعال اجرا می‌کند». این رویکرد، روابط فلسطینی را به دیپلماسی اقتصادی ترکیه می‌برد، جایی که آنکارا کمک‌های بشردوستانه (مانند درمان مجروحان غزه) را با نظارت غربی ترکیب می‌کند.

سوریه؛ الگوی میدانی موفقیت‌آمیز

این راهبرد، تکرار چیزی است که در سوریه رخ داد؛ جایی که غرب با خوشحالی نقش ترکیه را برجسته کرده، آن را اجرا کرد و نتایج ملموسی بدست آورد. سقوط اسد در نوامبر ۲۰۲۴ با حمایت مستقیم ترکیه از تحریرالشام، نقطه عطف بود. به گزارش FPRI، آمریکا با اشتیاق از این فرصت برای ملت‌سازی با ترکیه استفاده کرد، جایی که تحریرالشام حالا دولت انتقالی سوریه را اداره می‌کند. ترامپ با برداشتن جایزه ۱۰میلیون دلاری برای سر الجولانی و دیدار با او به‌عنوان مثلاً رئیس‌جمهور موقت سوریه، تحریم‌ها را در می ۲۰۲۵ لغو کرد؛ اقدامی که بیلبوردهای تشکرآمیز در دمشق را به دنبال داشت.
حالا ترکیه پایگاه‌های هوایی در مرکز سوریه دارد، ۴ میلیون پناهنده را بازمی‌گرداند و اقتصاد بازسازی را با قراردادهای ترکی پیش می‌برد. این «شیفت سه‌ستونی» آمریکا (اسرائیل، ترکیه و خلیج‌فارس) بدون استقرار نیروی نظامی غربی پیش رفته است. واشنگتن اینستیتوت گزارش داده است: «سوریه نشان داد جایگزینی با ترکیه می‌تواند ثبات بیاورد و غرب حالا با خوشحالی آن را در فلسطین تکرار می‌کند، اما چالش‌هایی مثل کردها باقی مانده است». فلسطین می‌تواند سوریه دوم باشد: خلع سلاح حماس در طرح ترامپ، اداره موقت نوار غزه توسط تکنوکرات‌های فلسطینی با نظارت ترکیه و اجرای فوری با حمایت مالی غربی. نهایی شدن این پروژه که هم در دسترس است و هم به نظر می‌رسد همه از انجام آن راضی هستند، زمینه را برای برطرف شدن نگرانی‌های غرب و اسرائیل نیز فراهم می‌کند.

خوشحالی پنهان اسرائیل از ایده غربی - ترکی

اسرائیل که بیشترین سود را از این تغییر تاکتیک‌ها می‌برد، ترجیح می‌دهد سکوت کند. واشنگتن اینستیتوت گزارش داده است: «اسرائیل از نقش ترکیه در سوریه سود برد، اما علناً مخالف است تا فشار بر حماس حفظ شود». در فلسطین، اسرائیل از میانجی‌گری ترکیه در آتش‌بس استقبال ضمنی کرده است. از طرفی حملات اخیر به دوحه (سپتامبر ۲۰۲۵) نشان‌دهنده فشار برای محدود کردن نقش قطر است، نه ترکیه. این حمله هرچند ناموفق بود اما به‌وضوح نشان داد قطر هم دیگر منطقه‌الفراغ رهبران حماس نیست. در نتیجه مشخصاً اسرائیل خوشحال است که ترکیه جایگزین می‌شود، اما همزمان نمی‌خواهد اردوغان را قهرمان فلسطین ببیند. این سکوت، بخشی از راهبرد هژمونیک اسرائیل است: سود ببر، اما چهره قربانی را حفظ کن.
این واگذاری که غرب با خوشحالی و تعهد کامل در حال اجرای آن است، خاورمیانه را به سمت نظم مطلوب ترامپ با محور اسرائیل، ترکیه و عربستان می‌برد.
باوجود این، همان‌طور که بروکینگز گزارش داده است: «بدون حقوق فلسطینی‌ها، ادغام منطقه‌ای ناقص می‌ماند». در هر حالتی که حقوق ملت فلسطین ندیده گرفته شود، ممکن است این ایده اجرایی نشود. شورای امنیت سازمان ملل در اکتبر ۲۰۲۵ بر دو دولت تأکید کرد، اما بدون پیشرفت واقعی، این واگذاری می‌تواند تنش‌های جدیدی بسازد.

خبرنگار: علی نیک‌پندار