با گذشت بیش از سه سال و نیم از آغاز بحران اوکراین، پیامدهای این جنگ تنها به مرزهای جغرافیایی اروپا محدود نمانده است. این بحران طولانیمدت، علاوه بر تغییر معادلات امنیتی در اروپا، تأثیرات عمیقی بر ساختارهای جهانی از جمله رژیم بینالمللی منع گسترش سلاحهای هستهای (NPR) بر جای گذاشته است.
اکنون که خبرهایی از احتمال دیدار مجدد میان دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین برای مذاکرات صلح منتشر شده است، نگاه تحلیلگران متوجه این سؤال کلیدی است: آیا یک توافق صلح جامع میان آمریکا و روسیه میتواند به ترمیم شکافهای ایجادشده در نظام عدم اشاعه منجر شود؟
سایه سنگین جنگ بر رژیم عدم اشاعه
بحران اوکراین بیش از هر چیز، باور به کارآمدی تضمینهای امنیتی غیرهستهای را زیر سوال برد. در سال ۱۹۹۴، اوکراین در چارچوب یادداشت تفاهم بوداپست و با دریافت تضمینهای امنیتی از سوی روسیه، آمریکا و بریتانیا، تسلیحات هستهایِ بهارثرسیده از شوروی را کنار گذاشت و به عنوان کشور غیرهستهای به معاهده NPT پیوست.
اما با حمله نظامی روسیه به اوکراین و تهدیدهای آشکار هستهای از سوی مقامات روسی، اعتبار این تضمینها بهشدت خدشهدار شد. این تجربه تاریخی، باعث شد برخی کشورها مانند کره جنوبی بهطور علنی درباره لزوم دستیابی به توانایی هستهای بومی برای تضمین امنیت ملی خود سخن بگویند. در نتیجه، قدرت هنجاری رژیم عدم اشاعه در برابر وسوسه تسلیحات هستهای برای کشورهایی که احساس تهدید میکنند، تضعیف شده است.
تهدید نیروگاههای هستهای؛ بحران امنیتی جدید
از دیگر تبعات خطرناک بحران اوکراین، افزایش تهدیدات علیه نیروگاههای هستهای در مناطق درگیری است. طی این مدت، بیش از ۱۵ حادثه امنیتی در این تأسیسات گزارش شده و تنها نیروگاه زاپوریژیا شش بار هدف حمله مستقیم قرار گرفته است. این حوادث نهتنها جان میلیونها نفر را به خطر انداخته، بلکه ایمنی تأسیسات هستهای صلحآمیز را در مواقع جنگ زیر سؤال برده است.
اگر توافق صلحی حاصل شود که در آن امنیت نیروگاههای هستهای بهطور مشخص مورد تأکید قرار گیرد، این امر میتواند به الگویی جهانی تبدیل شود؛ الگویی که از تکرار چنین خطراتی در بحرانهای آینده جلوگیری کند. نقش نهادهای بینالمللی همچون آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز در این زمینه پررنگتر خواهد شد.
فرصت احیای روند کنترل تسلیحات
یکی از بزرگترین خسارات این جنگ، فروپاشی آخرین توافق دوجانبه تسلیحاتی میان آمریکا و روسیه بود. پیمان New START که به کنترل تسلیحات استراتژیک میان دو ابرقدرت اختصاص داشت، با آغاز جنگ عملاً به حالت تعلیق درآمد. هرچند هر دو طرف مدعی پایبندی به تعهدات هستند، اما بازرسیهای راستیآزمایی متوقف شده و نگرانیها از آغاز یک رقابت تسلیحاتی جدید افزایش یافته است.
در صورت دستیابی به صلح، زمینه بازگشت به میز مذاکره و حتی تمدید یا جایگزینی New START فراهم خواهد شد؛ امری که نهتنها روابط دوجانبه را ترمیم میکند، بلکه پیام مثبتی برای ثبات در نظم جهانی ارسال خواهد کرد.
خطر احیای آزمایشهای هستهای
یکی دیگر از تبعات خطرناک این بحران، افزایش احتمال ازسرگیری آزمایشهای هستهای است. تصمیم روسیه برای خروج از روند تصویب معاهده منع جامع آزمایش هستهای (CTBT) و مباحثات داخلی در آمریکا درباره پایان دادن به توقف داوطلبانه آزمایشها، زنگ خطری جدی برای آینده جهان عاری از آزمایشهای هستهای بهصدا درآورده است.
در غیاب یک توافق صلح پایدار، هرگونه آزمایش توسط یکی از دو کشور میتواند واکنش متقابل دیگری را در پی داشته باشد و زنجیرهای از آزمایشها را در سراسر جهان به راه بیندازد. توافق صلح میتواند مانعی جدی برای این مسیر پرمخاطره باشد.
چشمانداز کنفرانس بازنگری ۲۰۲۶
شکست کنفرانس بازنگری NPT در سال ۲۰۲۲، که به دلیل وتوی روسیه علیه سند نهایی رخ داد، نشانهای بود از بحرانی شدن آینده رژیم عدم اشاعه. اگر توافق صلحی میان آمریکا و روسیه تا پیش از کنفرانس بازنگری بعدی در سال ۲۰۲۶ حاصل شود، احتمال دستیابی به اجماع در این نشست افزایش خواهد یافت و اعتبار معاهده NPT تقویت میشود.
صلح اوکراین؛ پنجرهای برای احیای اعتماد
توافق صلح میان واشنگتن و مسکو ممکن است پایانبخش همه مشکلات ناشی از جنگ اوکراین نباشد، اما بدون شک میتواند نخستین گام برای ترمیم شکافهای عمیق در ساختارهای امنیت بینالمللی باشد. اگر این توافق بهدرستی تدوین شود و شامل تعهداتی درباره امنیت نیروگاههای هستهای، عدم تهدید هستهای، بازگشت به مذاکرات کنترل تسلیحات، و احترام به تعهدات عدم اشاعه باشد، میتوان امیدوار بود که رژیم عدم اشاعه از مسیر فروپاشی بازگردد.
در زمانی که جهان بیش از هر زمان دیگری در خطر هستهای شدن دوباره قرار گرفته، صلح در اوکراین نه فقط برای منطقه، بلکه برای آینده نظم بینالملل، حیاتی است.
نظر شما