حجتالاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، شنبهشب در برنامه «جریان» که از شبکه یک سیما پخش شد، به تحلیل هویت ایرانی اسلامی و تفاوت آن با فرهنگ و عقلانیت غرب پرداخت و گفت: وقتی از «ما» سخن گفته میشود، منظور هویت ایرانی اسلامی است، هرچند میتوان این مفهوم را به دیگر کشورهای اسلامی نیز تعمیم داد اما هویت ایرانی ویژگیها و وجوه تمایز خاص خود را دارد.
وی با اشاره به وجوه اشتراک فرهنگی و دینی کشورهای اسلامی گفت: چه شیعه و چه سنی همه ما مسلمان و به توحید، معاد ایمان و برای اهل بیت(ع) احترام قائل هستیم. اما تفاوتها نیز وجود دارد؛ برای مثال، ایرانیها نوروز و شب یلدا دارند که در سایر کشورها مشابه آن دیده نمیشود. وقتی از «ما» سخن میگوییم، منظور هویت ایرانی اسلامی است که در منظومه فکری مقام معظم رهبری تعریف شده و عناصری کلیدی عقلانیت، معنویت و فضیلت و عدالت دارد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: هویت ایرانی اسلامی با خرد و حکمت همراه بوده است. اشعار فردوسی پر از مفاهیم خرد و حکمت است و حتی پیش از اسلام، ایران دارای حکمت خسروانی بود که خردورزی از عناصر اصلی آن بود. پس از اسلام نیز این ویژگی تقویت شد، زیرا قرآن بر حکمت و عقلانیت تأکید دارد.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه تأکید کرد: ایرانیها اسلام را با زور نپذیرفتند و علاقهشان به اهل بیت(ع) بر پایه عقلانیت و معنویت بود. حتی کسانی که مذهبشان سنی بود، محبت اهل بیت(ع) داشتند و در ایران گرایشهای ناصبی یا افراطی دیده نمیشود.
وی افزود: ایرانیها همواره فضیلتگرا و اخلاقمدار و به مهماننوازی، نیکوکاری و خیرخواهی معروف هستند. بسیاری از مدارس و بیمارستانها توسط خیرین ساخته شدهاند. عدالت و فضیلت، هویت ایرانی اسلامی را شکل داده و آن را با قرآن و ادبیات کلاسیک ایران پیوند داده است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی سپس به استقلالمداری و مقاومت در برابر ظلم و استکبار به عنوان یکی دیگر از ویژگیهای هویت ایرانی اسلامی اشاره و بیان کرد: ایرانیها ظلمپذیر نیستند و هرگز زیر بار استعمار نمیروند، اما با دشمنان خود نیز با وقار برخورد میکنند. نمونه آن دفاع مقدس هشت ساله است که حتی با حضور متحدین غربی، شوروی و آمریکا، ملت ایران مقاومت کردند.
وی با اشاره به نقش حاکمان مقتدر در ظهور هویت ملی گفت: هویت ایرانی اسلامی وقتی تجلی پیدا میکند که حاکمان مقتدر و عزتمدار باشند، همانند شخصیتهایی چون حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری که در مقابل ظلم ایستادند.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه سپس هویت ایرانی اسلامی را از منظر روانشناختی و اجتماعی تحلیل کرد و گفت: هویت ایرانی اسلامی یک هویت شبکهای است و مبتنی بر عقلانیت، عدالت، معنویت و توحید است. ایرانیها همواره موحد و خداگرا بودهاند و حاکمان نتوانستهاند شرک را در ایران رواج دهند. زرتشتیان ایران هم آتشپرست نبودند چون آتش نور داشت و ظهور خدا رو در نور میدیدند و آتش را خالق نمیدانستند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به تاریخ فلسفه و حکمت در ایران گفت: شیخ شهابالدین سهروردی، حکمت اشراق را در ۳۳ سالگی نوشت و حکمت خسروانی را با حکمت قرآنی جمع کرد بدون اینکه گرفتار التقاط شود. این ترکیب، هویت ایرانی اسلامی را مستحکم میکند.
وی سپس به تحلیل غرب و عقلانیت غربی پرداخت و گفت: تاریخ غرب مملو از جنگ و خشونت است. از جنگهای یونان و روم تا جنگهای صلیبی و دو جنگ جهانی، غرب همواره درگیر جنایت و سلطه بوده است. آمریکا حتی در کشورهایی که سفارت داشته، دخالت و کودتا کرده و تنها در کشور خود که سفارت نداشته، کودتا نکرده است.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه ادامه داد: غرب مدرن بر پایه عقلانیت صرف و عقل معاش شکل گرفته است. این عقلانیت، عقل نظری و حسابگر است اما عقل معاد ندارد و معیارش فقط منافع دنیوی است. در مقابل، هویت ایرانی اسلامی عقلانیتی دارد که هم عقل معاش، هم عقل نظری و هم عقل معاد را با هم جمع میکند، به همین دلیل تصمیمگیریهای ما معادمحور است.
وی با اشاره به فرمایش مقام معظم رهبری که ایران بمب اتم نمیسازد، بلکه دنبال دانش هستهای است، گفت: جمهوری اسلامی با غنیسازی ۳٫۵ درصد، ۲۰ درصد یا حتی ۶۰ درصد به دنبال تولید برق و دارو و صنایع دریایی است. این عقل معاد است که ارزشها و اخلاق را در تصمیمات سیاسی و علمی تعیین میکند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد: تفاوت ما و غرب در همین عقلانیت معادمحور است. غرب عقل معاش دارد اما ایرانیها عقل معاد را با عقل نظری و عقل معاش ترکیب کردهاند. این تفاوت فلسفی، فرهنگی و عملی، ماهیت تصمیمات و سیاستهای ایران در سطح ملی و بینالمللی را مشخص میکند.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه در ادامه سخنان خود با اشاره به سوءبرداشتهایی که در تحلیل نسبت میان ایران و غرب وجود دارد، گفت: گاهی برخی چنین میپندارند که گویا غرب یک کل یکپارچه است و ما باید یا تمام آن را بپذیریم یا بهطور کامل رد کنیم، در حالیکه غرب مجموعهای از اجزاست؛ نمیتوان آن را یک کل غیرقابل تفکیک دانست. من معتقدم غرب کل یکدست نیست.
وی با بیان اینکه در تمدن غرب، جنبههایی از عقلانیت و پیشرفت علمی وجود دارد که باید مورد استفاده قرار گیرد، بیان کرد: غرب از عقل نظری، عقل استدلالی و عقل تجربی بهره برد و توانست به شناخت سلول، مولکول، اتم و ساختارهای کوانتومی برسد و حتی کهکشانها و منظومههای دور را بشناسد. این دستاوردها حاصل بهرهگیری از همان عقل نظری است که اسلام نیز آن را نفی نمیکند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به دیدگاه مقام معظم رهبری درباره علوم جدید تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب هرگز مخالف علوم جدید و پیشرفت علمی نیستند. ایشان بارها تأکید کردهاند که باید شتاب علمی کشور حفظ شود و مرزهای دانش درنوردیده شود. نگاه مقام معظم رهبری این است که ما باید با استفاده از عقلانیت دینی و اخلاقی، علم را در خدمت انسان و معنویت قرار دهیم، نه اینکه از آن جدا شویم.
وی افزود: تنها شخصیت بزرگی که در سه دهه اخیر نقش تعیینکننده در رشد علمی کشور داشته و آن را توسعه داده، مقام معظم رهبری است. ایشان هم در حوزه استدلالی و نظری و هم در حوزه عملی و مصداقی، مشوق و حامی پیشرفتهای علمی بودهاند. وقتی میدیدند شهید فخریزاده در عرصه هستهای فعالیت میکند، او را تشویق و حمایت میکردند؛ یا زمانی که مرحوم کاظمی آشتیانی در حوزه سلولهای بنیادی کار میکرد، مورد توجه و حمایت مستقیم ایشان قرار گرفت.
حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه ادامه داد: رهبر معظم انقلاب در واقع هم حکمرانی استقرایی و هم حکمرانی قیاسی را در حوزه علم به کار گرفتهاند تا علم در کشور رشد کند. البته ایشان در سالهای اخیر گلایه کردند که شتاب علمی کاهش یافته است و باید دوباره با جدیت به مسیر رشد و نوآوری بازگردیم.
وی با مرور برخی از محورهای راهبردی مورد تأکید رهبر معظم انقلاب در حوزه علم و فناوری گفت: در دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰، مقام معظم رهبری موضوع میکروالکترونیک را مطرح کردند؛ امروزه هیچ صنعتی — از لوازم خانگی گرفته تا صنایع سلامت، پزشکی، درمانی و دفاعی — بدون میکروالکترونیک قابل تصور نیست. همچنین ایشان از نخستین کسانی بودند که بر اهمیت هوش مصنوعی و فناوری کوانتوم تأکید کردند.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور شد: توصیه ایشان به اصلاح آییننامههای ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاهها برای افزایش کارآمدی پژوهشها، نمونهای دیگر از اهتمام رهبر معظم انقلاب به علم و تحقیق است. همچنین دستور تدوین و بازنگری نقشه جامع علمی کشور و تهیه اسناد ملی در حوزه هوش مصنوعی، کوانتوم و علوم مواد نیز به تأکید مستقیم رهبر معظم انقلاب انجام شد.
نظر شما