این خط ریلی که در صورت راه‌اندازی، تسهیل جابه‌جایی مسافران و تقویت روابط تجاری دوطرفه را به همراه خواهد داشت، به دلیل تکمیل‌نشدن پل بازشو و تأخیر در آغاز ساخت ۳۳ کیلومتر ریل در خاک عراق، همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

زیرساخت‌های ارتباطی به ویژه در حوزه حمل و نقل، شریان‌های حیاتی توسعه اقتصادی و تعاملات بین‌المللی به شمار می‌آیند. هر جاده، بندر، خط ریلی یا مسیر هوایی جدید، نه تنها فاصله‌ها را کوتاه می‌کند بلکه زمینه‌ساز تعمیق روابط تجاری، فرهنگی و گردشگری می‌شود. تجربه جهانی نشان داده است کشورهایی که در ایجاد و توسعه شبکه‌های ارتباطی فرامرزی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، جایگاهشان در تجارت منطقه‌ای و جهانی ارتقا یافته است.

در این میان، ایجاد زیرساخت‌های حمل و نقل ریلی مشترک میان همسایگان، افزون بر تسهیل جریان کالا و مسافر، اعتماد متقابل و پیوندهای اقتصادی پایدار را به دنبال دارد. در ایران نیز راه‌آهن شلمچه-بصره به عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های حمل ونقل ریلی کشور، در صورت راه‏اندازی تاثیر بسزایی بر رشد گردشگری و تجارت دوطرفه با عراق خواهد داشت.

این خط ریلی که از حدود دو دهه پیش مطرح شد، با توجه به اینکه تنها به 33 کیلومتر ریل گذاری و تکمیل پل بازشونده روی شط العرب نیاز دارد، کم‌هزینه‌ترین و بهترین انتخاب برای ایجاد اتصال ریلی بین ایران و عراق است.

این طرح علاوه‌ بر ظرفیت بسزای انتقال مسافرین اعم از زائران و گردشگران، ظرفیت ترانزیتی و تجاری گسترده‌ای نیز برای دو کشور به همراه دارد. همچنین خط ریلی شلمچه-بصره می‌تواند زمینه‌ساز اتصال ایران به خطوط ریلی کشورهای دیگر در غرب آسیا نیز باشد؛ همانطور که مهندس یونس الکعبی مدیرعامل سابق راه‌آهن عراق در این باره گفت: «اتصال ریلی شلمچه- بصره حتی می‌تواند با تبدیل ایران و عراق به عنوان گذرگاه مواصلاتی، ارتباط ریلی کشورهای مسلمان (پاکستان، افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان و ترکمنستان) را برای زیارت مکه و مدینه فراهم کند. »اهمیت عراق زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم حجم مبادلات تجاری میان ایران و عراق در سال ۱۴۰۳ از مرز ۱۲ میلیارد دلار گذشته است.

عراق دومین مقصد صادراتی ایران پس از چین است که با ظرفیت تجاری 150 میلیارد دلاری و با توجه به نزدیکی جغرافیایی، یکی از بزرگترین فرصت‌های موجود برای گسترش اقتصاد ایران به شمار می‌رود. این کشور در حوزه‌های ساختمانی، دارویی، محصولات کشاورزی، فنی و مهندسی و... نیازمند واردات بوده و ظرفیت خوب ایران در تامین برخی نیازهای عراق، فرصتی استثنایی برای تقویت روابط تجاری ایجاد کرده است.

با عنایت به هدف‏گذاری 20 میلیارد دلاری در زمینه تجارت با عراق و رشد سالانه گردشگری، باید توجه داشت زیرساخت‏های حمل ونقل فعلی حتی در صورت اتصال ریلی شلمچه-بصره، جوابگوی نیاز ایران و عراق نیستند. از همین رو علاوه بر تکمیل فوری خط ریلی شلمچه-بصره، پروژه‏های اتصال ریلی دیگری نیز باید در دستورکار دولت‏های ایران و عراق قرار بگیرد.

طبق آخرین توافق که در شهریور سال 1402 منعقد شد، طرف ایرانی متعهد به احداث پل بازشو روی اروند رود و مین‌روبی 16 کیلومتر ابتدای مسیر در خاک عراق و طرف عراقی نیز متعهد به احداث 33 کیلومتر خط ریلی تا مرز ایران شده بود . از تعهدات طرف ایرانی، مین‏روبی تکمیل شده و پل هم به پیشرفت 40 درصدی رسیده است. در رابطه با احداث خط ریلی که مسئول آن طرف عراقی بوده، به گفته وزیر راه و شهرسازی، شرکت اسپانیایی مجری طرح، هنوز جهت تحویل گرفتن اراضی برای احداث اقدامی نکرده است.

در همین رابطه قائم پناه، معاون اجرایی رئیس جمهور، در بازدید اخیر خود از پروژه خط ریلی شلمچه-بصره گفت: «ما گفت و گویی با کشور همسایه عراق داریم تا ان‌شاءالله آن‌ها نیز سرعت بیشتری به کار خود بدهند تا بتوان به یک اتصال ریلی بین ایران و عراق در منطقه جنوب کشور که برای ما و کشور عراق از اهمیت برخوردار است، برقرار شود.» تکمیل این خط ریلی به رغم سرعت خوبی که در چندماهه اول سال در ایران داشته همچنان نیازمند تأمین منابع مالی برای تکمیل پل بازشو و پیگیری‌های جدی از طرف عراقی برای تکمیل تعهدات مربوطه است.

انجام کامل تعهدات طرف ایرانی و احداث پل بازشو بصره، سبب پیشگیری از بهانه‌جویی طرف مقابل و تلاش دولت عراق برای اتمام پروژه خواهد بود. با توجه به مزیت قابل‏توجه موجود در این پروژه، لازم است تمامی ظرفیت‌های موجود در وزارت راه و شهرسازی و وزارت امور خارجه در مطالبه و اجرای آن به کارگرفته شود.